HET IS ALWEER EEN TIJD GELEDEN, MAAR IK MOET ER DE LAATSTE TIJD WEER VAAK AAN DENKEN. In 2018 publiceerde het amerikaanse online platform babe.net een verhaal waarin een jonge vrouw onder pseudoniem vertelde over een date en vrijpartij met de populaire amerikaanse comedian Aziz Ansari, waarbij hij herhaaldelijk haar grenzen overschrijdt. Ze hebben sex in zijn appartement en hij dwingt haar die avond nooit met fysieke overmacht, maar ze voelt zich continu geforceerd om haar grenzen aan te geven of eroverheen te gaan. Toch blijft ze hopen dat ze de situatie bij kan sturen. Ze geeft verbale en non-verbale signalen dat hij het rustiger aan moet doen, dat ze het onprettig vindt wat hij doet. Maar hij pikt haar signalen niet op, of negeert ze. Haalt ze zijn hand weg, dan legt hij hem terug. Als ze opstaat en wegloopt, volgt hij haar door de kamer. Hij lijkt het als een spel te zien, zij raakt steeds meer uit haar doen. ze neemt uiteindelijk huilend een Uber naar huis. Ze appt een vriendin. ‘I’m taking a bath. I’m really upset. I feel weird.’ De volgende dag stuurt Ansari haar een berichtje om haar te bedanken voor de leuke avond, zich ogenschijnlijk van geen kwaad bewust.

Het verhaal van Grace deed destijds veel stof opwaaien. Niet alleen omdat het Aziz Ansari, die tot dan toe het imago genoot van MeToo-sympathisant, feminist en vrouwvriendelijke good guy, in verlegenheid bracht. Maar ook omdat het verhaal volgens critici juist een voorbeeld is van de manier waarop de MeToo-beweging was doorgeslagen. Want, zo stelden zij, wat Grace hier beschreef, was toch gewoon een teleurstellende date? Wat ze had ervaren, was geen grensoverschrijdend gedrag, maar ‘gewoon’ slechte sex. En bovendien: niemand had haar toch gedwongen om te blijven? Als het echt zo akelig was allemaal, waarom vertrok ze dan niet eerder?

Het is een sentiment dat in recente discussies over grensoverschrijdend gedrag vaker de kop opsteekt. Jaja, zeker, mannen moeten de grenzen van vrouwen respecteren. Maar vrouwen moeten die grenzen dan ook wel helder aangeven. Want als je je ongemakkelijk voelt, dan ga je toch weg? En als je iets niet fijn vindt, dan geef je dat toch aan? En als iets pijn doet, dan roep je toch stop? Nee is nee. Au is stop. Boem is ho. Weg is weg. Simpel zat. Het klinkt allemaal zo lekker logisch en eenvoudig, maar het gaat totaal voorbij aan de olifant in de kamer: dat veel vrouwen het al jong afleren om op hun eigen ‘dit voelt niet goed’-signaal te vertrouwen en op hun eigen alarmbellen te handelen. Sterker nog: het verdragen, wegdrukken of zelfs ronduit negeren van het eigen ongemak is een skill die vrouwen vanaf de vroege puberteit leren perfectioneren, zeker als het om hun lichaam en seksualiteit gaat.
Dat begint al bij de seksuele voorlichting. Lange tijd kwam de vrouwelijke beleving hierin niet of nauwelijks aan bod. Hetero­seks met penetratie werd gepresenteerd als de norm. Meisjes kregen mee dat de eerste keer pijn kan doen. En dat dit normaal was. Wanneer het dan geen pijn meer hoorde te doen en hoe je daar dan samen voor zorgt – dat werd er doorgaans niet bij verteld. Er is op dit gebied het een en ander veranderd, maar de focus ligt nog steeds vooral op heteroseks met vaginale penetratie, waarbij de man een zaadlozing krijgt. De werking, vorm en functie van het vrouwelijke plezierorgaan, de clitoris, werd tot voor kort nauwelijks (of niet correct) onderwezen. Een leraar vertelde me ooit waarom dat logisch was: de penis is nu eenmaal essentieel voor de voortplanting en de clitoris niet. Deze uitleg, hoewel ongetwijfeld goedbedoeld, legt een manier van denken bloot die even verontrustend is als veelzeggend: waarin de hele vrouwelijke beleving van sex als bijzaak wordt gepresenteerd.
Ook in de medische wereld krijgen meisjes en vrouwen ­regelmatig mee dat hun lichamelijke ervaringen, waarnemingen en sensaties niet relevant zijn. En dat ze niet op de signalen van hun lijf kunnen ­vertrouwen. Tot voor kort werden meisjes en vrouwen die ­nauwelijks nog konden functioneren door extreme menstruatiepijn naar huis ­gestuurd met wat ibuprofen en de boodschap dat het er allemaal bij hoorde. Jonge vrouwen die fysiek en mentaal ontregeld raakten van hormonale conceptie, werd jarenlang verteld dat wat ze aan den lijve meemaakten niet kon kloppen. Vrouwen die lijden aan de gynaecologische aandoening endometriose wachten nog altijd ­gemiddeld zevenenhalf jaar op een diagnose; vaak krijgen ze deze pas na een slopend traject waarin herhaaldelijk is gesuggereerd dat de pijn waarschijnlijk gewoon tussen de oren zit.
Vrouwen die pijn of ongemak ervaren bij gynaecologisch onderzoek, krijgen vaak te horen dat dit niet zo ‘hoort’ te zijn. Maar ondertussen blijkt uit wetenschappelijke bevindingen dat maar liefst één op de drie vrouwen slechte ervaringen heeft met gynaecologisch onderzoek, in de vorm van pijn of psychisch ongemak. Manieren om bezoekjes aan de gynaecoloog minder belastend en ongemakkelijk te maken bestaan wel, maar een gevoel van urgentie of de wil om hier op grote schaal in te investeren, ontbreekt. Dat viel vorig jaar te lezen in De Correspondent, in een artikel van vruchtbaarheidsexpert Françoise Molenaar. Voor pijnlijke mammografieën bij borstkankeronderzoek lijkt hetzelfde te gelden. Dat zo veel vrouwen pijn en ongemak ervaren bij intieme controles, werd lang beschouwd als een verwaarloosbaar en onvermijdelijk probleem. Pas de laatste jaren wordt voorzichtig de vraag gesteld of dit eigenlijk wel verwaarloosbaar kunt noemen en bovendien: of het wel onvermijdelijk ís.
De veronachtzaming van de vrouwelijke beleving van lichaam en seksualiteit is alomtegenwoordig. Zodanig dat het, vooral bij hetero­ stellen, doorwerkt tussen de lakens, zo betoogt de Amerikaanse journalist Lili Loofbourow in haar artikel The female price of male pleasure. Dat uit zich niet alleen in wat we tegenwoordig de orgasmekloof noemen – bij heteroseks bereikt 96 procent van de mannen een orgasme tegenover 66 procent van de vrouwen – maar ook in iets wat zo mogelijk nog schrijnender is, namelijk: de pijnkloof. Zo’n twintig procent van alle vrouwen heeft weleens pijn bij sex, vijf procent van alle vrouwen heeft vaak pijn bij sex – voor vrouwen onder de 25 is dat zelfs elf procent. En dat is precies wat de ‘O, dat was gewoon slechte sex’-reacties bij het Ansari-verhaal zo problematisch maakt: als het op sex en ongemak aankomt, hebben mannen en vrouwen nogal andere referentiekaders.