HEY, LUISTER EENS. Of is dat moeilijk omdat ik een vrouw ben? Ben je afgeleid door mijn rimpels of juist door de fillers en botox rond mijn ogen? Zijn het soms überhaupt mijn ogen? Zitten die in de weg bij wat ik zeg? Of is het mijn mond? Te klein, te groot, te rond, te rood? Te open? Zou ik hem moeten sluiten? Mond dicht en mooi wezen, zeker.
Zo mooi als de Amerikaanse actrice Sydney Sweeney, die door kerels op het internet gewoontjes werd genoemd nadat iemand heimelijk naturelle bikinikiekjes van haar had gemaakt. Of haar Britse collega Kate Beckinsale, die een video op Instagram postte over hoe ze werd geshamed om haar uiterlijk in de filmindustrie, om vervolgens in de commentaren zodanig te worden weggehoond vanwege haar uiterlijk, dat ze het filmpje verwijderde. Vrouwen: we leggen ze onder een microscoop, behandelen ze als een specimen in een petrischaaltje, zoals Ariana Grande dat zo mooi zei. We kennen ieder putje of deukje van hun buitenkant, maar weten maar weinig van hun binnenkant. Hierdoor kunnen we hun werk, hun prestaties, hun kunst nauwelijks tot ons nemen. We proberen naar ze te luisteren, maar horen ze niet omdat onze oordelen over hun uiterlijk te oorverdovend zijn.
Hoe anders is dat bij mannen. We hangen aan hun lippen. Het kan ons niet schelen of daar een snor boven zit of een baard, of dat er drie onderkinnen onder hangen. We nemen alles wat ze zeggen serieus en hoe ze eruitzien op de koop toe. Tuurlijk vinden we het jammer als ze niet knap zijn, maar het is geen obstakel bij het begrijpen van hun woorden, of het waarderen van hun werk. We bezien ze zoveel milder en minder meedogenloos dan vrouwen. We verzinnen prachtige, vergoelijkende termen voor hun gebreken. Zo zijn ze silver foxes als ze grijs worden en hebben ze geinige dad bods als er een buikje ontstaat. We hebben zelfs het idee dat ze knapper worden op latere leeftijd. Terwijl vrouwen na hun 35ste beginnen aan een strijd die ze nooit kunnen winnen en waar ze sowieso op afgerekend worden, hoe ze er ook mee omgaan. Dit is allemaal geen nieuws, maar wat wel nieuw is, is dat het maar niet oud wil worden. Of misschien niet oud mág worden. Een beetje zoals wijzelf dus.
Als vrouwen gaan we gebukt onder de druk van de eeuwig verplichte slankheid en jeugd. We zijn verdoemd als we er iets aan doen en verdoemd als we niets doen. Ik weet nog dat ik die boodschap met verve wilde verkondigen bij RTL Boulevard. Het item ging over de kritiek op de ooglift van Renée Zellweger. De cameraploeg zou al over een uurtje bij me thuis zijn. Maar jezus, ik zag er niet uit. Als een razende begon ik make-up op mijn hoofd te smeren en in mijn kast te graaien naar iets om aan te trekken. Mijn haar! Wat moest ik met mijn haar? Toen ze met draaiende camera in mijn huiskamer stonden en de microfoon met oranje plopkap onder mijn mond duwden, besefte ik dat ik zo druk was geweest met mijn eigen uiterlijk, dat ik geen idee had wat voor diep feministisch betoog ik moest afsteken over het uiterlijk van andere vrouwen. Hoe ironisch. Dit merk ik vaak wanneer het gaat over het voorkomen van vrouwen; dat we er maar blijven hangen met zijn allen. Het lijkt de meest oppervlakkige heuvel waar we toch maar niet overheen kunnen komen. En zelfs al kies je er als vrouw voor om er niet mee bezig te zijn, je kunt je er niet aan onttrekken. Een goed voorbeeld hiervan is de Tamara Elbaz-Sophie Hilbrand-controverse. Model en ondernemer Elbaz, die veel ingrepen aan haar uiterlijk heeft ondergaan, verweet presentatrice Sophie Hilbrand in een podcast dat ze eruitzag als een lijk in verregaande staat van ontbinding, omdat ze voor een natuurlijke manier van ouder worden kiest.

Hilbrand nodigde Elbaz uit in haar talkshow, waar de Amsterdam Housewife enigszins inbond en repte over een verzorgd uiterlijk en het kapsel van Sophie. Met een tafel vol vrouwen werd besproken dat vrouwen zelf zouden moeten mogen weten wat ze doen met hun voorkomen. Interessant hierbij was dat de vraag waarmee de uitzending begon – mag je als vrouw oud worden op tv? – nooit werd beantwoord, omdat niemand verder kwam dan het uiterlijk van beide dames.
Ook in de maatschappelijke discussie die erop volgde waren mensen óf team-naturel en dus Sophie, of team-Tamara. Iedereen besprak alleen welke keuze ze het mooist vonden of het lelijkst. Niemand zoomde uit om te kijken waarom het überhaupt een issue is dat vrouwen ouder worden. Niemand vroeg zich een seconde af of dit alles ook zou gelden voor Sophies tien jaar oudere, mannelijke collega Jeroen Pauw, die vol rimpels en met warrig haar dezelfde talkshow presenteert. Sterker nog: niemand zal vinden dat het voor hem geldt. Vrouwen zijn om naar te kijken en mannen om naar te luisteren. Hoe zijn we als maatschappij toch aan dit idee gekomen? En nog belangrijker: hoe komen we er in botoxnaam vanaf?
Ik zal het allemaal uitleggen. Maar ik ben wel een vrouw, dus iedereen oogjes dicht en goed concentreren. Oké, luister: zoals we allemaal wel weten, leven we al eeuwen in een door mannen gedomineerde maatschappij. Mannen hebben heel lang politiek, sociaal, cultureel en wetenschappelijk alles bepaald. En al wordt onze westerse wereld geleidelijk aan steeds gelijker, we zijn er nog niet. Omdat mannen de boventoon voerden in de maatschappij, werden ze ook als belangrijker gezien. Ze waren de norm, het onderwerp, het subject, zeg maar. De vrouw was de ander en daarmee het object. En een object is een ding. Iets dat minder menselijk is dan een subject. Je kunt het misschien mooi vinden en bezitten. Je kunt het zelfs bewonderen, maar het heeft geen zelfbeschikking of handelend vermogen. Dit laatste was in het verleden voor vrouwen wettelijk het geval: tot de tweede helft van de twintigste eeuw werden ze gezien als handelsonbekwaam. Dat betekende dat ze zonder toestemming van hun echtgenoot geen financiële of juridische beslissingen mochten nemen. Pas rond de jaren zeventig mochten vrouwen een eigen creditcard hebben en spullen kopen zonder hubby’s handtekening. En pas in 1991 werd in Nederland verkrachting binnen het huwelijk strafbaar. Dat is 34 jaar geleden. Voor die tijd was het lichaam van een vrouw in een huwelijk dus niet van haarzelf.
Het is dan ook niet zo gek dat onze maatschappij nog steeds kampt met de naweeën van deze ideeën. Sommige landen zitten zelfs nog midden in de bloederige bevalling. De vrouw als bezit, als object. Als onderwerp van (seksueel) verlangen. Dat was vroeger al zo op schilderijen of in gedichten. En het is nu nog steeds aan de hand in media en reclames. Terwijl de man zijn status ontleent aan zijn capaciteiten of intellect, is de positie van de vrouw nog steeds voor een groot deel afhankelijk van haar looks. Zo zijn we stiekem geconditioneerd. Finn kan goed rennen. Later wordt hij wetenschapper, kijk maar naar zijn scheikundeset. Noa is zo’n lieve meid. Wat is ze mooi. Finn moet stilzitten in de klas. Is Noa dikker geworden? Meisjes krijgen feedback op wie ze zijn en jongens op wat ze doen.
Met dat laatste is het makkelijker om het ver te schoppen in de wereld. Je kunt je eigen prestaties ontwikkelen in plaats van afhankelijk te zijn van de mening van anderen. Die afhankelijkheid geldt helaas dus wel voor vrouwen, ook in werksituaties. Onderzoek toont aan dat er vaak pas naar de prestaties van vrouwen gekeken wordt, wanneer hun uiterlijk positief is beoordeeld. Sociologen Jaclyn Wong en Andrew Penner ontdekten dat vrouwen serieuzer worden genomen als ze veel aandacht aan hun uiterlijk hebben besteed. Ze krijgen zelfs meer betaald dan hun minder opgemaakte collega’s. Waar bij kerels een rommelig kapsel of een stoppelbaard niet uitmaakt, als hij maar de ‘juiste vent voor de job is’, werkt het bij de dames omgekeerd: wanneer ze zich niet goed verzorgen, worden ze automatisch als minder geschikt of capabel gezien.