“JOCHEM HEEFT NOG NOOIT SEX GEHAD”, zegt Maaike. Haar stem klinkt een beetje bezorgd. “Vind je dat niet raar? Hij is achttien. Toen ik zo oud was, had ik al drie vriendjes versleten.”
Maaike (50) is een oud-collega en eens in de zoveel tijd praten we bij. Jochem is haar zoon; ze laat me op haar telefoon een foto van hem zien. Een lange, knappe, donkere jongen – type hartenbreker. “Hij zegt ook dat hij niet zeker weet of hij wel alleen op meiden valt. Maar als je niet experimenteert, altijd op je kamer zit te gamen of met je telefoon bezig bent, dan kom je er toch niet achter wie of wat je bent?”
Ik moet aan mijn dochters denken, een jaar of tien ouder dan Jochem. Zij waren er ook niet heel vroeg bij. De oudste was veel te verlegen, de jongste nogal kieskeurig. Ik hoor haar nog op haar zeventiende zeggen: “Ik wil de eerste keer alleen met een jongen naar bed als ik verliefd op hem ben en het geen onenightstand is.” Ik vond het mooi, dat zelfbewustzijn en die vastbeslotenheid zelf de regie te nemen over haar seksleven.
In mijn pubertijd, eind jaren zeventig, groeiden we op in de slipstream van de tweede feministische golf en de seksuele revolutie, en was het bijna raar om op je zestiende nog geen sex te hebben gehad. ­Tijdens een skivakantie liet ik me ontmaagden door een knappe skileraar in zijn slaapkamertje. Toen het pijn deed en ik gilde, legde hij dwingend een hand over mijn mond. “Ruhe, meine Grossmutter schläft.” Toen was het een hilarisch verhaal dat ik later in geuren en kleuren en een tikkie trots aan mijn vriendinnen vertelde, nu denk ik: wat treurig en armoedig om zó aan je seksuele leven te beginnen. Een jaar later kreeg ik mijn eerste echte vriendje. Mijn moeder deed niet moeilijk, ze vond het prima dat ik aan de pil ging. Ze zei er wel bij dat dat geen vrijbrief was om er maar op los te vrijen, anders werd ik een ‘afgelikte boterham’. Ik had sex met dat vriendje in onze zitkuil, als mijn ouders al naar bed waren. Ik kan me er weinig van herinneren, alleen dat penetratie verschrikkelijk pijn deed. Met opeengeklemde kaken dacht ik aan mijn oudere zussen, die me hadden verteld dat ik effe moest doorbijten en dat het later beter zou worden. Gelukkig kregen ze gelijk. Na hem kwam er een nieuw vriendje, op wie ik tot over mijn oren verliefd was en voor wie ik wél openging. Samen ontdekten we hoe leuk en lekker sex kon zijn voor ons allebei.
Jochem en mijn dochters passen in een trend: jongeren tot 25 jaar ­beginnen steeds later aan sex. Uit het laatste, vijfjaarlijkse onderzoek van het expertisecentrum seksualiteit Rutgers in samenwerking met Soa Aids Nederland blijkt dat de helft van de jongeren tegenwoordig 18,7 jaar oud is als hij of zij voor de ­eerste keer penis-in-vagina sex heeft. In 2012 was dat achttien jaar en in 2012 zeventien jaar. Ook beginnen pubers later met tong­zoenen, aftrekken, vingeren en orale sex.
Meiden vinden sex minder lekker dan jongens. De eerste keer ­vaginale sex beschrijft 64 procent van de jongens als ‘fijn’, tegenover 28 procent van de meiden. Niet zo gek: de eerste keer vaginale sex was bij driekwart van de meiden een beetje of zeer pijnlijk. Ook na die eerste keer zeggen jongens (85 procent) vaker dan meiden (75 procent) dat ze erg genieten van sex. En de orgasmekloof is nog ­groter: 85 procent van de jongens krijgt meestal of altijd een orgasme, tegenover 49 procent van de meiden.

Ik word een beetje treurig van dit soort cijfers. Je zou toch hopen dat de seksuele emancipatie inmiddels wel is voltooid. Zeker in ons kleine geprivilegieerde hoekje van de aardbol, in Nederland en in de Scandinavische landen, waar mannen en vrouwen (min of meer) als gelijkwaardig worden gezien, waar we onze seksuele geaardheid kunnen kiezen, waar wij vrouwen ons mannetje staan als het gaat om seksuele rechten. Maar het tegendeel lijkt waar: bij seksuologen ­melden zich verontrustend veel meiden en jonge vrouwen die pijn hebben bij het vrijen.
Arts-seksuologe Elise van Alderen vermoedt dat door de porno die altijd voorhanden is, jongeren een ­verwrongen beeld van sex ontwikkelen. “Er zijn genoeg elfjarigen die ongewild in aanraking komen met vernederende en gewelddadige porno waarbij vrouwen worden gechoked, in hun gezicht geslagen, mannen hen ongevraagd anaal nemen of in hun gezicht klaarkomen. Die ­kinderen schrikken zich wild. Ik kan me voorstellen dat je dan bang wordt voor sex of er niets mee te maken wilt hebben. Zeker als je in een gezin opgroeit waar niet wordt gesproken over dit soort dingen – wat helaas in veel gezinnen het geval is – en ouders niet ­vertellen dat echte sex anders is dan mainstream porno, omdat seksualiteit te maken heeft met intimiteit, nabijheid en contact maken binnen een liefdesrelatie.”

Senior onderzoekster Marianne Cense van Rutgers heeft veel gesprekken met jongeren en denkt dat er drie redenen zijn voor die late seksuele start. “Allereerst is er de prestatie­druk: gen Z’ers zijn bang om fouten te maken. Alles wat je doet, moet perfect zijn. Dat geldt ook voor sex, je mag niet zomaar wat aanklooien. Dat ­toegenomen perfectionisme leidt bij verontrustend veel jongeren, met name bij meiden, tot mentale problemen. Ze moeten er goed uitzien, goed presteren op school, populair zijn en vrienden hebben. Toen wij jong waren, waren we natuurlijk ook onzeker over onze ­lichamen, maar door TikTok, Instagram en AI is de perfectionisme-­lat nog veel hoger gelegd. Ten tweede zijn ze bang om gëexposed te worden: konden we vroeger nog op een feestje halfdronken zoenen met een loser zonder dat daar een haan naar kraaide, nu kan met één foto je reputatie naar de maan zijn.”
Jongeren zijn vergroeid met hun telefoon en dat doet hun sociale vaardigheden geen goed. Een flirterig berichtje of naaktfoto sturen is minder eng dan op het schoolplein een meisje versieren, of op de sportclub op die leuke jongen afstappen. Ze weten wel wat ze moeten typen, maar niet wat ze moeten zeggen is dan ook de titel van het onderzoeksrapport van Rutgers. Een derde reden is volgens Cense dan ook dat jongeren tegenwoordig pas op hun achttiende mogen drinken, waardoor ze minder snel in de kroeg belanden om een drankje te doen, een beetje te flirten en wellicht met iemand in bed te rollen.
“Als jongeren later sex zouden hebben omdat ze beter hun grenzen en wensen durven aan te geven, is dat alleen maar positief”, zegt ze. “Maar het is jammer dat jongeren niet ­durven, omdat ze denken dat zijzelf en de sex perfect en volmaakt moeten zijn. Ik zou ze de ruimte gunnen om een beetje te experimenteren en klungelen. Accepteer dat het leven nu eenmaal rommelig is, dat ook in de liefde en op het gebied van sex echt niet altijd alles meteen goed gaat. Dat het vaak zoeken is: hoe maak ik contact, wat moet ik zeggen, wat vind ik fijn en wat vind jij fijn?”