‘IK HEB BESLOTEN DE MISTLETOE DIT JAAR IN MIJN ACHTERZAK TE STOPPEN zodat iedereen in mijn familie die ik niet leuk vind, mijn reet kan kussen.’ Een draak van een quote, die ik bij het researchen voor dit verhaal tegenkwam. Kijk, that’s de kerstspirit. In werkelijkheid denk ik dat mensen die zich begrepen voelen door dit citaat hun (schoon)familie niet in de buurt van hun reet willen hebben, of waar dan ook in hun persoonlijke dampkring. Zo iemand is mijn vriend Thijs. Hij is gestopt met de reallife familieopstelling in de feestmaand. na jaren van ergernis. de Coronapandemie was de aanleiding om hier een einde aan te maken. Toen we niet mochten, dacht Thijs: dit is mijn kans om door te zetten. Niet dat hij zijn familie rigoureus uit zijn leven heeft geschrapt. Hij vindt het prima mensen. zijn ouders, zussen, zwagers, oom en twee tantes: het gestolde kerstgezelschap met wie hij sinds mensenheugenis in een traditie vastzat. Maar het contact dat ze met elkaar hebben, is gering. Waarom dan in december hysterisch samen in een bubbel kruipen, omdat het zo hoort en iedereen dat doet? Het recept was, zoals in veel families, elk jaar hetzelfde. op 25 december om een uur of drie meldden Thijs en zijn partner Jakko zich in het ouderlijk huis voor thee en taart. half vijf aan de drank en de borrelhappen. kwart over vijf: zwager één, een onvervalst we-mogen-ook-niets-meer-zeggen-figuur, kwam aanzetten met de eerste domme grap over homo’s of vrouwen. Zwager twee en zijn vrouw begonnen zich vast warm te lopen voor een ruzie over dat híj alleen maar over zijn werk praat en zíj hem als een kleuter behandelt. en dan moest het diner nog beginnen – met bloed, zweet en tranen bereid door papa en mama die passieve agressie tot in de finesses beheersen als ze samen iets organiseren (en daarbij alle hulp afslaan). Aan tafel werd het gesprek angstvallig oppervlakkig gehouden, wat verschrikkelijk vermoeiend is als je dat vier gangen plus koffie met chocoladetruffels moet volhouden. maar daarmee was hij er nog niet, want paps en mams wonen ver weg dus iedereen bleef slapen. Gezellig, ruimte zat (‘Jakko en Thijs, jullie slapen weer in de kamer bij de zonnebank.’ Zwager één: ‘ik zet de Glassex vast even klaar, stouterds.’ Moeder: ‘hahaha. nou, zo kan-ie wel weer.’). En dan de volgende ochtend om tien uur het kerstontbijt.

Thijs: “wanneer Jakko en ik op tweede kerstdag laat in de middag thuiskwamen, voelde ik me leeg en naar. Schuldig, moe en tegelijk woedend. Daar was ik zo klaar mee. Ik heb mijn ouders en zussen uitgelegd dat ik natuurlijk voor ze klaarsta als er iets is en graag af en toe met ze afspreek, maar niet tijdens de feestdagen. Dimsum voor de lunch op een zondagmiddag bijvoorbeeld, dus dat gaan we doen. In januari.’

Van kerstavond tot oud en nieuw maakt Thijs van de gelegenheid gebruik dat het hele land platligt. Jakko en hij komen de bank niet af en de pyjama niet uit. Ze kijken een horrorfilm, dan een comedy en dan een kostuumdrama. Het kerstdiner komt van de favo afhaal-Thai, afgetopt met heel veel zoet zoute popcorn en Mars-ijs. Jakko gaat ergens tussen kerst en nieuwjaar samen met zijn zusje koffiedrinken bij hun moeder, die al nooit veel moest hebben van verplichte polonaises. Samengevat: Thijs heeft zichzelf en zijn man bevrijd van decemberstress.
Dat zouden meer mensen moeten doen. Onderzoek van een paar jaar geleden wijst uit dat van de Nederlanders die kerst vieren (85 tot 90 procent) dat vooral deden met (schoon)familie. Een op de vijf ervaarde hun vrede-op-aardefestijn als stressvol. Niet zo gek dus dat tegenwoordig al een kwart van de Nederlanders geen kerst met bloedverwanten meer viert, terwijl ze die wel hebben. Gekissebis over geld en wie-doet-wat tussen broers en zussen is meestal de oorzaak. Spanningen rond kerstbezoek aan met name schoonfamilie kunnen zelfs een nadelige werking hebben op de darmflora, blijkt uit onderzoek van het Amsterdam UMC.
Ook veel Nederlanders die kerst alleen doorbrachten, voelden trouwens stress. Dat zal door eenzaamheid komen, maar vast ook vanwege fear of missing out. Dit hebben we wellicht te danken aan de miljoen posts van tot in de puntjes gedekte kersttafels. De geijkte kerstliedjes die wekenlang in elke publieke gelegenheid uit de speakers blèren, helpen ook niet mee, evenmin als de Amerikaanse kerstfilms waarin een beeldige maar toch ongelukkige vrouw naar een klein dorp in Ohio verhuist en daar de lokale hot guy tegen het lijf loopt. Frappant: mensen die kerst alleen met hun partner of met hun gezin vierden, hadden het minste last van stress.
Een kwart van de Nederlanders wil kerst dit jaar anders (lees: zonder familieoverdaad) vieren. Maar ik durf er een dure fles wijn op in te zetten dat maar weinigen daadwerkelijk zullen durven overstappen op de methode Thijs. Ja, mijn vriendin Lynn, maar die is niet echt uit de kerstkast. Zij speldt haar familie (gescheiden ouders, geen broers of zussen, moeder met vriend die veel kinderen en kleinkinderen heeft, vader met vriendin die een beetje een zeur is) op de mouw dat ze een paar dagen rust neemt in een Zweeds boshuisje. Ondertussen sluit ze zich gewoon lekker op in haar Nijmeegse appartement.
Niet voor niets stikt het online van de top10-tips om de kerstdagen met familie te overleven zonder krankzinnig te worden. Die tips lijken vooral gericht op het omzeilen van problemen: zoek de confrontatie niet op. Reageer niet. Laat andermans ergernissen bij de ander. Praktisch zijn ze ook: kies voor een lopend buffet. Ga heel lang wandelen. Zoek een spannende Netflix-miniserie uit.
“Ik snap wel waar die lijstjes vandaan komen”,zegt psycholoog Anne de Jong, schrijfster van De Geluksroute – In 5 stappen naar minder gedoe & meer plezier met de mensen om je heen. “Tijdens de feestdagen zijn er een paar dingen die vaak misgaan. Mensen die hun familieleden door het jaar heen een paar keer kort zien, moeten ineens plichtmatig uren en uren achter elkaar doorbrengen met elkaar. En dat móét leuk zijn, met gesprekken die écht ergens over gaan en alle kleinkinderen die geen genoeg van elkaar kunnen krijgen. Al snel volgt de kras op de plaat als iedereen in z’n vertrouwde rol kruipt.” Pietje die zich altijd afgewezen voelde, zit in no time weer op de kast. Keesje weet nog steeds alles beter en kan niet luisteren. Henk zwijnt weer overal doorheen. En vader en moeder houden hem net als vroeger de hand boven het hoofd, ­terwijl ze heus ook wel in de gaten hebben dat-ie geen vinger uitsteekt.