Drieënhalf jaar geleden meldde Zoraya (nu 28) zich aan voor euthanasie vanwege ondraaglijk psychisch lijden. Als alles gaat zoals gepland, overlijdt ze deze lente.
In de Week van de Euthanasie vertelt Zoraya haar verhaal. “Het leven is voor mij één grote frustratie.”
Waarschuwing: dit artikel gaat over euthanasie.
Vorige week vond haar second opinion plaats. Sindsdien staat er in haar bio op X, voorheen Twitter: ‘2 van de 3 vinkjes’ – verwijzend naar het aantal artsen dat akkoord heeft gegeven. Het is een dubbel gevoel, vertelt ze. “Dan zit je daar en zegt de arts: ‘Ik ga akkoord.’ Zelf voelde ik me opgelucht, maar toen draaide ik me om en zat mijn vriend te huilen. Dan is die opluchting ook wel weer snel weg. Hoe kan ik blij en opgelucht zijn als mensen om me heen zo veel verdriet hebben?”
Spijt heeft ze in die drieënhalf jaar sinds haar aanmelding voor het euthanasietraject nooit gehad. “Maar wel verdriet en schuldgevoelens. Je doet zo’n traject niet alleen, het gaat niet alleen om mijn emoties. Ik ben echt wel bezig met wat het met anderen doet.”
Met haar vriend bijvoorbeeld, met wie ze al tien jaar samen is. “Mensen vinden het vaak zielig voor hem dat het zo slecht met mij gaat. Maar hij zit niet aan me vastgeketend, hoor. Hij kan gaan en staan waar hij wil. Ik heb misschien een rothoofd, maar verder ben ik echt wel leuk”, lacht ze.
Dat doet ze veel: lachen. Ook tijdens ons gesprek. Het liefst om zwarte humor, vertelt ze. “Dat deel ik met mijn vrienden. Nu het hier carnaval is, grappen zij bijvoorbeeld dat Liever te dik in de kist dan weer een feestje gemist mijn lijflied moet worden. Sommige mensen denken: dat kun je echt niet zeggen. Of ze denken dat het allemaal niet zo erg is, omdat ik nog kan lachen. Maar humor is mijn copingsmechanisme. Het is allemaal al zwaar genoeg. Als er helemaal niks was om om te lachen, zou ik allang weg zijn.”
“Mijn leven is niet voltooid in de zin van dat ik alles eruit heb gehaald, nee. Ik heb eerder het idee dat mijn leven nooit echt een kans heeft gehad. Ik had ook graag een opleiding willen volgen, willen werken. Op vakantie willen gaan met mijn vriend. Maar dat zit er voor mij gewoon niet in.”
Dat komt door dat ‘rothoofd’ waar ze eerder over sprak. Al van kinds af aan is ze negatief over de wereld. Dat ze werd gepest, hielp ook niet mee. “Ik vond de wereld al stom, en anderen bevestigden dat alleen maar.” Vanaf haar dertiende beschadigt ze zichzelf. Als ze vijf jaar later naar de huisarts gaat voor hulp, is ze ook nog suïcidaal.
“Dat lijkt me een stuk fijner voor mijn omgeving. Bij euthanasie weten ze dat het gaat gebeuren en wanneer, dan kunnen ze nog afscheid nemen. Na een zelfdoding blijft de omgeving vaak met vragen achter. Of met schuldgevoelens: wat als zij iets anders hadden gedaan? Mijn omgeving heeft dat straks niet.”
Vanaf het bezoek aan de huisarts op haar achttiende volgt Zoraya jarenlang behandelingen: therapieën en medicatie. “In het begin had ik de arrogante instelling: ik voer een paar gesprekken met een psycholoog en tadaaa: genezen. Maar het was toch erger dan ik had ingeschat.”
Diagnoses: een chronische depressie, autisme, trauma’s een angststoornis – inclusief pleinvrees – en een ongespecificeerde persoonlijkheidsstoornis. “Een leuke cocktail”, grijnst ze. “De ziektebeelden versterken elkaar ook nog eens. Als je autisme hebt, zit je al in een bepaald denkpatroon. Gooi daar de rest bovenop en je komt er gewoon niet meer uit. Van kinds af aan vraag ik me al af: wat doe ik hier eigenlijk? Ik vind gewoon geen aansluiting bij de maatschappij.”
Sanne (33) heeft autisme en wil taboe doorbreken: 'Vooroordelen moeten de wereld uit'
Ze is al vanaf het begin van de behandelingen samen met haar huidige vriend. “Hij wist altijd al dat ik een rugzakje had. Maar dat bleek, in zijn woorden, een hutkoffer te zijn.” De therapieën slaan niet aan, de medicatie ook niet. Ze blijft hoopvol – tot een paar jaar geleden. “Ook de laatste behandeling voor mijn depressie, elektroshocktherapie, werkte niet. Toen kwam het besef dat het nooit meer goed kwam. Einde verhaal. Het is geen kwestie van niet willen leven, maar van niet kúnnen leven.”
“Er zit een knoop in mijn hersenen die er niet meer uit kan”, legt Zoraya uit. “Mensen zien euthanasie als een keuze die je maakt. En ja, dat is het ook wel. Maar het is geen keuze tussen euthanasie en een lang, gelukkig leven. Het is een keuze tussen euthanasie en heel veel pijn en ellende. Ik snap dat het lastig is omdat ik niet ziek, zwak en misselijk in een ziekenhuisbed lig – maar dat maakt het niet minder erg. Psychisch ziek zijn is net zo erg als uitgezaaide kanker hebben.”
“Als je je aanmeldt, kom je eerst op een wachtlijst. Die is best lang. Dat komt doordat er te weinig psychiaters zijn die de aanmelding kunnen beoordelen. De wachtperiode was echt het allermoeilijkst. Dan ben je op een punt waarop je niet meer kunt, maar hoor je nog een hele lange tijd niks. Ik was natuurlijk ook nog steeds suïcidaal. Soms dacht ik: wat als ik straks voor niks wacht? Maar ik had mijn omgeving beloofd dat ik eerst dit traject zou proberen, zelf niks zou doen. Dat gaf hen rust. Mocht het niet lukken, dan kan ik altijd nog een ander plan uitvoeren.”
“Ik zeg proberen, want het is natuurlijk nog niet zeker dat het doorgaat”, vervolgt ze. “Ik ben er nog niet. Maar ik ben er zo’n tachtig procent zeker van dat mijn ‘wensdatum’ ook mijn einde wordt. Daar wil ik niet te veel over kwijt, maar het is een datum die voor mij betekenis heeft. Dus de artsen streven ernaar dat te halen.”
Longarts Sander de Hosson adviseert: 'Bespreek op tijd de wensen rondom je levenseinde'
“Mijn vrienden grappen weleens dat de ‘Zoraya ter Beek-afscheidstour’ is begonnen. Ik ben er wel mee bezig hoe ik mensen achterlaat, ja. En ik merk ook dat anderen ermee bezig zijn. Kerstkaarten en verjaardagskaarten worden ineens bewaard, mensen komen vaker langs. Natuurlijk is dat moeilijk om te zien, maar ik sta echt achter mijn keuze. Dat kun je pas begrijpen als je het ooit hebt gevoeld, maar dat wens ik niemand toe.”
Bang is ze soms wel, geeft ze toe. “Niemand weet wat er na de dood komt. Ik dacht altijd: dood is dood, weg is weg. Maar wat als ik het mis heb? Écht eng vind ik het niet, maar voor een controlfreak als ik is het best lastig. Het is het ultieme loslaten.”
Ze sterft thuis. Met haar vriend erbij, maar alleen als hij dat wil. “Ik laat die keuze bij hem.” Een uitvaart komt er niet. “Eerst dacht ik van wel, en dan met muziek van Marco Borsato. Maar ja, die is natuurlijk sowieso af, met die rechtszaak.” Ze lacht. “Maar hoe meer ik erover nadenk, hoe meer ik denk: ik wil niet dat mensen straks in een aula deprimerend naar een kist zitten te staren. Het is veel nuttiger als mensen nu al afscheid komen nemen. Dan kan ik ze tenminste nog een knuffel geven.”
Worstel je met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat er dan over. Bel 0800-0113 (dit kan 24/7) of ga naar www.113.nl.
