Wat is het zikavirus?

Het zikavirus; je hebt er hoe dan ook weleens van gehoord, maar de kans is aanwezig dat je niet precies weet wat het inhoudt. Vooral als je niet zwanger bent of bezig bent met kinderen, is dat zo gek niet; alleen voor vrouwen die dat wel zijn kan het gevaarlijk zijn. Het zikavirus is een infectieziekte die wordt verspreid door de gelekoorts- of denguemug, en kan volgens wetenschappers schadelijk zijn voor ongeboren kinderen. Wordt de moeder besmet, dan loopt het kind het risico om geboren te worden met een neurologische afwijking, zoals microcefalie (je hersenen kunnen zich dan niet volledig ontwikkelen) of het syndroom van Guillain-Barré (een aandoening van het zenuwstelsel).

Uitbraak in 2015 en 2016

Toen het virus in 2015 en 2016 in Midden-, Zuid- en een deel van Noord-Amerika groots uitbrak, kreeg de infectieziekte meer bekendheid, terwijl het al langer voorkomt in Afrika, Azië en landen in en rond de Indische Oceaan. Zwangere vrouwen of vrouwen met een zwangerschapswens werd aangeraden met een deskundige of arts te praten alvorens af te reizen naar een risicovol gebied. In de jaren die volgden, nam de epidemie langzaam iets af. In oktober 2018 maakte De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bekend te stoppen met het bijhouden van het overzicht van landen waar het voorkomt, en vanaf dit jaar raadt het RIVM zwangere vrouwen of vrouwen met een zwangerschapswens niet langer af om naar de (voorheen) risicovolle gebieden af te reizen.

De gevaren

Maar hoe het er nu daadwerkelijk met de besmette muggen voorstaat, is bij veel vrouwen niet helemaal duidelijk. Is het zikavirus nog een bedreiging, ja of nee? Het RIVM geeft op hun website antwoord op de meest gestelde vragen, maar vooralsnog bestaan er veel verschillende opvattingen bij vrouwen over de gevaren. Zo besloot Charlotte Bos (32) voor haar huwelijksreis af te wijken van haar plan om naar Madagaskar te gaan, terwijl Maaike (38, achternaam is bekend bij de redactie) in 2017 met een kinderwens naar Curaçao emigreerde, omdat ze het risico naar eigen zeggen “acceptabel” vond. Wij belden beide vrouwen op.

Huwelijksreis niet naar Madagaskar

“Ik werd op het zikavirus geattendeerd door een vriendin die terugkwam uit een land waar het voorkomt. Tot die tijd had ik er niet echt bij stilgestaan”, vertelt Charlotte. “Als je nog niet over kinderen nadenkt, maakt het niet zoveel uit, maar ik ben net 32 geworden, dus dan zit dat toch in je hoofd.” Charlotte startte een uitgebreide zoektocht en belde zelfs met het RIVM om meer informatie in te winnen. Zij informeerden haar onder meer over het ontbreken van een actueel overzicht van risicovolle landen sinds 2018, en dus bleven sommige vragen van Charlotte onbeantwoord.

‘Geen eenduidige antwoorden’

Het was dan ook niet per se de informatie die Charlotte kreeg waardoor ze besloot de plannen voor haar huwelijksreis om te gooien, maar juist het gebrek eraan. “Het was echt de onzekerheid en onduidelijkheid. Ik kon geen eenduidige antwoorden vinden op mijn vragen, en dus wilde ik het gewoon niet riskeren.” Vooral de besmettingstijd vindt Charlotte nog steeds verwarrend – “Ik las ergens één maand, drie maanden én zes maanden” – maar ook waarom het niet mogelijk is om je ‘zomaar’ te laten testen. “En niet iedereen krijgt klachten, dus dan weet je eigenlijk nooit of je besmet bent.”

‘Acceptabel risico’

In tegenstelling tot Charlotte, vond Maaike (38) het risico “acceptabel” en vertrok met haar partner in 2017, ruim een jaar na de uitbraak daar, naar Curaçao. “We hadden zeker wel over het zikavirus nagedacht toen we deze kant op gingen, maar de kans om besmet te worden is naar onze mening zo klein, dat we ervoor zijn gegaan.” Maaike vertrok zonder kinderen, maar met een kinderwens. “We wilden in principe voor drie jaar, maar maximaal vijf jaar deze kant op, dus we wisten: als het ons is gegund, gaat een zwangerschap op het eiland gebeuren.”

‘Verbaasde blikken’

In 2018 raakte Maaike zwanger. Voor de zekerheid raadpleegde ze na dit grote nieuws opnieuw – eerder bezocht ze al een huisarts –  een gynaecoloog en een verloskundige voor actuele informatie. “De gynaecoloog keek me bijna verbaasd aan. En als een deskundige die dagelijks te maken heeft met zwangerschap en kindjes zo reageert; dan maak ik me al helemaal geen zorgen meer.” Uiteindelijk is haar zwangerschap goed verlopen en is ze zes maanden geleden moeder geworden van een gezonde zoon.

Verschillende veronderstellingen

Toch is het opvallend hoeveel verschillende veronderstellingen bestaan over de periode dat vrouwen beter niet zwanger kunnen worden na een bezoek aan een risicogebied. Charlotte gaf al aan daar verschillende informatie over gevonden te hebben, maar Maaike komt met nóg een ander vermoeden: “Twee maanden wachten, dacht ik.” Om duidelijkheid te scheppen, bellen we met verloskundig gynaecoloog Corla Vredevoogd (55), werkzaam in het HMC Den Haag, die ook zelf het zikavirus heeft gehad.

Lees ook
Deze zomer naar Griekenland? Pas op voor muggen met het dodelijke westnijlvirus

Minder zieke mensen, minder besmette muggen

“Het klopt inderdaad dat het zwangere vrouwen of vrouwen met een kinderwens niet langer wordt afgeraden om naar risicogebieden te reizen, omdat er veel minder besmette muggen zijn”, vertelt Corla. We wijzen haar op het ontbreken van een actueel overzicht van risicogebieden sinds 2018, maar daarvan is ze op de hoogte. “We weten dat er minder besmette muggen zijn, omdat er ook minder mensen ziek zijn. Een mug raakt besmet als het dier een mens prikt dat ziek is. Minder zieke mensen betekent dus automatisch ook minder besmette muggen. We kunnen dus wel stellen dat de epidemie zo goed als over is.”

Minimale kans op besmetting

De kans is kleiner om gestoken te worden door een besmette mug, maar toch benadrukt Corla: “De kans is níet nul. Dus als je pech hebt, kun je alsnog gestoken worden, met alle gevolgen van dien.” Dat moeten we volgens de verloskundig gynaecoloog wel in perspectief zien. “Je kunt natuurlijk altijd een infectieziekte krijgen, ook in Nederland. Je moet het zo bekijken: de kans dat je geprikt wordt door een besmette mug, is nu heel klein. En dan is de kans dat je ongeboren kind ziek wordt ook nog eens maar 6 procent. Dat maakt de kans echt minimaal.”

Klachten

Toch kan Corla de keuze van Charlotte ergens wel begrijpen. “De meeste mensen hebben geen klachten en vrouwen die niet zwanger zijn, worden inderdaad niet snel getest omdat dat heel duur is.” Dat er uitzonderingen zijn, kan Corla weten, want zijzelf werd na een bezoek aan Curaçao erg ziek door, vermoedelijk, het zikavirus. “Ik weet niet zeker of ik het had, maar mijn klachten leken erg veel op de klachten van besmette mensen die ik op het eiland had gesproken. Ik had vooral last van heftige huiduitslag, maar ook van gewrichtsklachten en koorts.”

Hoe lang wachten met zwangerschap?

De ziekte had voor Corla zelf geen gevolgen. “Ik ben 55, dus niet meer bezig met een zwangerschap.” Vrouwen die dat wel zijn, durft ze niet zozeer een concreet advies te geven over de periode dat ze beter kunnen wachten om zwanger te worden na een bezoek aan een risicogebied. “Een maand zou, gezien de incubatietijd, genoeg moeten zijn, maar wil je het zekere voor het onzekere nemen, dan zou ik drie maanden wachten.” We nemen tot slot nog even contact op met het RIVM om dit te bevestigen. Een woordvoerder vertelt ons dat er tijdens de epidemie inderdaad het advies werd gegeven om één maand na terugkomst te wachten met zwanger worden. “Maar dat advies wordt niet meer gegeven.”

Gesprek met reisadviseur

“We raden vrouwen niet langer af om naar deze gebieden te reizen. Dit geldt ook voor vrouwen die zwanger willen worden. Er is op dit moment dus ook geen termijn voor de tijd om niet zwanger te worden na een bezoek aan een zika-risicogebied”, legt de woordvoerder uit. Met andere woorden: het advies van het RIVM van één maand wachttijd dat eerder werd gegeven, is niet langer van kracht, omdat het zikavirus (zo goed als) geen gevaar meer vormt voor zwangere vrouwen of vrouwen die dat willen worden. Wel wordt deze vrouwen geadviseerd om vóór de reis in gesprek te gaan met een reizigersadviseur. “Bespreek voor vertrek met een deskundige van een reizigerskliniek of een behandelend arts de afweging om wel of niet op reis te gaan. Het gaat hierbij dan niet alleen om het zikavirus, maar ook andere (sub)tropische infecties, zoals malaria en knokkelkoorts (dengue).”

Lees ook
Op vakantie naar Zuidoost-Azië? Houd rekening met het gevaarlijke denguevirus