De eerste vondelingenkamer in Nederland opende precies vijf jaar geleden haar deur. Het concept kreeg zowel bijval als weerstand. Hoe staat het anno 2019 met de vondelingenkamers?
We spreken met Nicolette Sprenger, hulpverlener bij kenniscentrum voor ongewenste zwangerschappen en afstammingsvragen Fiom; en met Kitty Nusteling, directeur van Stichting Beschermde Wieg, die de vondelingenkamers in Nederland beheert.
Fiom en Stichting Beschermde Wieg werken samen om zwangere vrouwen in nood te helpen. Sprenger en Nusteling strijden dus samen voor hetzelfde doel, maar delen niet exact dezelfde mening. Sprenger begeleidt als hulpverlener vrouwen (en mannen) die vragen of twijfels over een ongewenste zwangerschap hebben omdat ze zelf geen zorg voor de baby kunnen dragen. Ze benadrukt dat zij een vondelingenkamer als laatste redmiddel ziet. “Die kamers zijn er voor vrouwen die hun zwangerschap geheim moeten of willen houden voor hun omgeving, en geen hulp of contact willen.” Sprenger noemt het feit dat de baby op een veilige plek wordt achtergelaten in plaats van op een willekeurige, onbekende locatie – of erger nog, wordt gedood door een wanhopige moeder – als de positieve zijde van het concept, maar ziet meer nadelen dan voordelen.
Nicolette Sprenger (Fiom):
Kitty Nusteling (Stichting Beschermde Wieg):
Inmiddels zijn er acht vondelingenkamers in Nederland, waarvan zich er vier in ziekenhuizen bevinden. “Toen we begonnen, kregen we veel weerstand”, vertelt Nusteling. “Vooral vanwege de anonimiteit van de moeder.” Fiom ziet dit ook als voornaamste minpunt van de vondelingenkamer: “Je wilt dat niet alleen de baby hulp krijgt, maar ook de moeder”, zegt Sprenger. “Ik zou zo graag zien dat een vrouw medische of psychische begeleiding krijgt voor én na haar bevalling.”
Volgens Nusteling gebeurt dat: “Wij proberen de vrouwen op wie we ons richten eerder te bereiken dan in de vondelingenkamer.” Daar kan een moeder haar kind anoniem achterlaten, maar als zij tóch hulp wil, kan ze op een bel drukken. Ook is er een noodlijn, waarmee vrijwilligers van De Beschermde Wieg 24 uur per dag bereikbaar zijn. Voor vragen, maar ook als vrouwen ergens op het punt van bevallen staan. “Dan halen we hen op. Sommige vrouwen hebben geen vervoer, of durven niet naar een ziekenhuis omdat ze bang zijn bekenden tegen te komen.”
“In de afgelopen jaren hebben duizend vrouwen ons benaderd, veelal via die noodlijn”, vervolgt ze. “Veertig kinderen zijn uiteindelijk via dat contact bij ons geboren, grotendeels in het ziekenhuis. Een groot deel van die vrouwen was eigenlijk van plan om hun kind op een onveilige plek achter te laten. Van al die kinderen is slechts één moeder uiteindelijk anoniem gebleven.”
Het recht op afstammingsgegevens voor een kind hangt met deze anonimiteit samen – ook dit vormt een belangrijk bezwaar voor Fiom. Sprenger: “Wij begeleiden mensen bij het zoeken naar hun biologische familie en weten hoe belangrijk het is dat mensen kunnen ontdekken waar ze vandaan komen. Als een vrouw haar kind anoniem te vondeling legt, kan een kind daar niet achterkomen.”
Volgens Nusteling ligt dat genuanceerder: “Ook wij zien een anonieme vondelingenkamer als laatste redmiddel. Van 39 van de veertig moeders hebben wij dus wél gegevens. Die geven we door aan een notaris, bij wie het kind later de gegevens op kan vragen.” Als een moeder haar kind achterlaat in de vondelingenkamer, krijgt ze een symbolisch puzzelstukje mee. “Zodat ze onthoudt: ‘Ergens is mijn baby nog.’ Waar mogelijk proberen wij kind en moeder te herenigen. Van de veertig moeders leven er 23 nu met hun kinderen.”
“Wij zouden het liefst hebben dat de bedjes in de vondelingenkamers leeg blijven”, vervolgt Nusteling. Voor Fiom geldt hetzelfde: zij moedigen vrouwen zoveel mogelijk aan om onder geheimhouding in een ziekenhuis te bevallen en hun baby daarna, in plaats van te vondeling leggen, af te staan ter adoptie of in een pleeggezin te plaatsen. Sprenger: “Een vrouw kan onder geheimhouding bevallen, in het ziekenhuis. Haar naam wordt dan gemeld op de geboorteakte, maar verder niet doorgegeven.”
In Duitsland, waar vondelingenkamers al langer bestaan, blijkt uit onderzoek dat de doelgroep die men ermee wil bereiken – vrouwen die hun kind doden of op een onveilige plek achterlaten – niet wordt bereikt. “We weten dus niet of het idee in zijn doel slaagt”, zegt Sprenger. Nusteling stelt echter veel mensen te bereiken: “Die veertig vrouwen waren misschien zonder hulp bevallen als wij er niet waren geweest. Er worden ook in Nederland nog steeds kinderen buiten te vondeling gelegd. Dat kun je niet helemaal voorkomen. Maar ik heb contact met veel vrouwen gehad en weet dat sommigen echt al op het punt stonden hun kind aan zijn lot over te laten.”
Ze herinnert zich een telefoongesprek met een vrouw die babykleertjes en een Action-tas had gekocht – bij een vestiging die niet bij haar in de buurt lag, uit angst dat men met de streepjescode haar locatie kon opsporen – en van plan was haar baby, met kleertjes, in die tas ergens achter te laten. “Deze vrouwen willen heus wel het beste voor hun kind”, stelt Nusteling, “maar ze zijn wanhopig. Of het nou gaat om incest, armoede, geweld, misbruik, religie of schaamte.”
Sprenger: “Op zich is het goed dat de vondelingenkamer er is, maar in feite is er slechts één keer op de manier waarop het bedoeld is gebruik van gemaakt.” Een kind te vondeling leggen is officieel strafbaar, benadrukt ze. Nusteling vindt ook dat het dat moet zijn, maar is van mening dat er onderscheid gemaakt moet worden tussen vrouwen die een veilige plek uitkiezen om hun baby achter te laten en vrouwen die voor een niet-veilige plek gaan, “terwijl er nu een alternatief ís”. Minister Dekker van Rechtsbescherming heeft dit jaar in een brief aan de Tweede Kamer verklaard het met dat onderscheid eens te zijn.
Lees ook
Nicolet is pleegmoeder van haar nichtje: ‘Mijn zusje kon niet voor haar zorgen‘
Een laatste veelgehoord tegenargument is dat te vondeling leggen een aanzuigende werking zou hebben: met andere woorden, dat het vrouwen trekt die bij gebrek aan vondelingenkamers hulp zouden hebben gezocht bij officiële instanties. Zowel Sprenger als Nusteling gelooft daar niet in. Sprenger: “Ik kan me niet voorstellen dat iemand die niet van plan was haar kind te vondeling te leggen, zich zomaar wendt tot een vondelingenkamer.” Nusteling: “Er is geen sterkere band dan die tussen moeder en kind. Geen moeder staat haar kind zómaar af.”
