Je voelt dat er iets niet goed zit in de relatie van een vriendin of familielid, maar twijfelt hoe je het bespreekbaar moet maken. Wat zijn de signalen van een ongezonde relatie, en wat kun je als buitenstaander doen?
Maak er in ieder geval geen persoonlijke aanval van, adviseert Kimberley van den Berg van Veilig Thuis. “Veroordeel de situatie, maar niet de personen.”
In het begin had Britt* (36) een positieve indruk van de partner van haar beste vriendin. Hoewel hij een heel ander type was, leken de twee gelukkig en gingen ze al vrij snel samenwonen. Britt: “Pas na drie jaar gebeurden er dingen waardoor ik, en ook andere vriendinnen, dachten: is die relatie eigenlijk wel zo goed als het lijkt? Hij viel soms ineens tegen haar uit waar we bij waren, en ze vertelde ons via de app over soortgelijke incidenten.
Hij deed dan heel neerbuigend, alsof ze niets was. Alles wat ze zei was niet goed: ze kon maar beter haar mond houden. We wisten dat hij wel van een drankje hield en soms bewusteloos in de douche lag, dat soort verhalen kwamen steeds meer naar boven. Ze vertelde er wel over, maar relativeerde het tegelijkertijd ook en zei dat het eenmalig of niet zo erg was. Op die momenten kreeg ik het gevoel dat ze dingen voor ons achterhield.”
In 2020 gaven 1,2 miljoen Nederlanders bij het CBS aan de afgelopen twaalf maanden slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Dat komt neer op acht procent van de zestienplussers. Was verbale agressie meegerekend, dan zou het zelfs gaan om 33 procent. Het gaat hier niet alleen om (ex-)partnergeweld, maar ook om kindermishandeling, eergerelateerd geweld en ouderenmishandeling. Bij 820.000 Nederlanders had dit een structureel karakter: zij maakten het dagelijks, wekelijks of maandelijks mee.
Verbaal en fysiek partnergeweld speelt zich vaak grotendeels af achter de voordeur. Het is niet altijd makkelijk om de signalen te herkennen, weet Van den Berg, teammanager bij Veilig Thuis. Vanuit verschillende functies werkt zij al twaalf jaar met slachtoffers en daders van huiselijk geweld. “De signalen kunnen heel divers zijn. Soms is het heel opvallend of extreem: je komt binnen en er zit een gat in de muur, of het hele servies blijkt kapot.”
Vaker ziet Van den Berg dat mensen niet over het geweld spreken, maar het wel over lichamelijke klachten hebben. “En dan heb ik het niet over blauwe plekken. Ze zijn moe, hebben buikpuin … Signalen die niet altijd duiden op huiselijk geweld, en waarvan de huisarts zegt: ‘Dat klinkt als stress.'”
Het kan zijn dat een vriendin expliciet om raad vraagt en zegt: ‘Ik twijfel of het normaal is wat ik thuis heb meegemaakt.’ Of ze vertelt juist heel luchtig over een ruzie, terwijl jij denkt: dat is best fors. “Ook zijn er mensen die zich afzonderen omdat schaamte de overhand neemt”, vertelt Van den Berg. “Ze zeggen afspraken af, nemen de telefoon niet meer op. Anderen worden buiten de deur juist heel extrovert, omdat ze thuis op eieren moeten lopen. Zoals je merkt zijn er duizenden, zeer uiteenlopende, signalen. Wat je wel vaak ziet: hoe extremer het geweld, hoe extremer de signalen.”
Huiselijk geweld 'hoort erbij' in Rusland: 'Men zegt: 'Als hij van je houdt, slaat hij je''
Britt ziet de ernst van de situatie in als de partner van haar vriendin tijdens een bezoek dronken thuiskomt. “Ik zag meteen dat hij ook drugs had gebruikt. Hij deed neerbuigend tegen mijn vriendin, schold haar uit. Op een gegeven moment zei ik: ‘Doe even normaal. Ga douchen en in je bed liggen.’ Toen kreeg ik naar mijn hoofd dat ik moest oprotten uit zijn huis. Vervolgens kreeg ik een tirade over me heen met wat er allemaal mis was met mij.
Bij haar zag ik wanhoop, en dat ze niet durfde in te grijpen uit angst dat het erger zou worden. Het was duidelijk niet de eerste keer dat hij zo tegen haar deed. Ik heb haar niet alleen gelaten omdat ik bang was dat hij fysiek zou worden, en uiteindelijk is hij toch onder de douche gaan staan. Maar daarvoor gooide hij nog wel een voorwerp naar ons. De volgende dag belde hij om excuses te maken. Die heb ik geaccepteerd, want wat moet je anders?”
Al snel volgt een tweede aanvaring, en van vriendinnen hoort Britt soortgelijke verhalen. Ze weet daardoor dat het geen incident is. Is het verstandig om in gesprek te gaan met andere dierbaren van de persoon waar je bezorgd om bent? “Ik raad aan altijd bij jezelf beginnen: wat raakt mij nu zo?”, zegt relatietherapeut Nina Oudshoorn. “Maak ik me écht zorgen om deze persoon – zie ik schadelijk of zelfs gevaarlijk gedrag – of raakt haar partner iets bij mij wat ik moeilijk vind? Persoonlijk zou ik geneigd zijn om ook mijn perspectief aan anderen te toetsen. Zien zij wat ik zie? Ik denk dat je daarbij zelf heel goed aanvoelt wanneer je zorgen uiten overgaat in roddelen.”
Als je in gesprek gaat met een moeder, zus of vriendin, adviseert Van der Berg daar waar mogelijk altijd open over te zijn met de persoon waar het over gaat. “Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik maak me zorgen, en ik denk je moeder ook. Vind je het oké als ik een keer een theetje met haar drink?’ Het is zeker niet verkeerd om het met elkaar af te stemmen, maar doe dat wel in alle openheid, zodat er geen wantrouwen ontstaat en je je vriendin verliest.”
Heb je een vervelend onderbuikgevoel? Vraag er dan naar, zegt Van den Berg. “En zorg dat het een open gesprek is. Dat klinkt makkelijker dan het is. Houd het laagdrempelig: vraag eerst gewoon eens of het thuis goed gaat. Vul het niet voor de ander in, stel open vragen. En als je uitlegt wat je is opgevallen, richt je dan op de situatie. Gedrag mag je afkeuren, maar maak nooit persoonlijke verwijten richting de persoon of partner. Zeg bijvoorbeeld dat het niet gezond of normaal is wat ze meemaakt, maar blijf respectvol.”
Uitspraken als ‘wat een klootzak’ of ‘ga bij hem weg’ werken averechts. Van den Berg: “Huiselijk geweld kan bij iedereen ontstaan. Niemand wil het, en er zijn weinig situaties waarin iemand de ander moedwillig pijn doet. Er zijn heel veel verschillende oorzaken waardoor de situatie thuis escaleert.”
Ook Oudshoorn raadt af om je al te negatief over de partner uit te spreken. “Als je iets zegt over de relatie van een ander, raak je iets heel intiems en kwetsbaars. Wat er ook is gebeurd, wees je er altijd bewust van dat deze persoon van haar partner houdt. Als je haar partner afwijst, dan wijs je óók de liefde die jouw naaste voor hem of haar heeft af. En dat doet pijn.”
Agressor René blikt in 'Nadia' terug op partnergeweld: 'Bij een woedeuitbarsting zag ik geen mensen meer, maar silhouetten'
Britt kaart de situatie wel aan bij haar vriendin, maar probeert haar niet te vertellen wat ze moet doen. “Je wilt haar beschermen, maar ze houdt wel van hem. Daarom ben ik altijd vriendelijk tegen hem gebleven. Ik heb geprobeerd om de keuze bij haarzelf te laten en haar te ondersteunen. Wel hield ik haar een spiegel voor: soms ontweek ze dan het onderwerp en soms gaf ze me gelijk. Pas toen hij zich ook begon te misdragen tegenover haar vriendinnen kon ze het niet meer kon ontkennen. Hij viel door de mand.
Andere vriendinnen waren heel stellig, en dat werkte juist averechts. Want dan wilde ze bewijzen dat de relatie wél goed was. In de slechtste periode, vlak voordat het uitging, hield ze ook mij op afstand. Ik denk dat ze zich afschermde van de buitenwereld zodat ze er niet over hoefde te praten.”
Van den Berg ziet vaak dat slachtoffers van huiselijk geweld zich van hun omgeving vervreemden. Ga daar niet in mee, raadt ze aan. “Blijft contact zoeken – al is het alleen maar via een appje. Schrijf bijvoorbeeld ‘weet dat ik aan je denk’ of ‘als ik iets voor je kan doen, hoor ik het graag.’ Probeer de ander het gebrek aan contact niet te verwijten en ook haar partner niet. Zeg niet ‘hij laat je zeker niet komen’, maar blijf laagdrempelig contact zoeken. Je weet niet hoe het zit, en je weet ook niet of de partner toegang heeft tot haar telefoon. Dan kunnen dat soort uitspraken ook nog eens gevaarlijk zijn.”
Probeer het perspectief van de ander te begrijpen en wees mild, zegt Oudshoorn. “Spreek je af en toe wel uit over de situatie, maar spreek daarin altijd vanuit zorg en niet vanuit oordelen. Dat blijft het allerbelangrijkste.”
Het ondersteunen van een naaste kan zwaar zijn, merkte ook Britt. “Ik kon niet veel meer doen dan er voor haar zijn, en dat voelde heel machteloos.” Inmiddels is de relatie van Britts vriendin voorbij, maar daarvoor kwam het twee keer tot een confrontatie met haar partner. Wees daar voorzichtig mee, waarschuwt Van den Berg. “Stel je voor: je bent bij het stel thuis en durft het gesprek open te breken. Let dan op je eigen veiligheid, maar ook op hoe je hen achterlaat. De situatie kan daarna juist escaleren. Bel bijvoorbeeld van tevoren Veilig Thuis om een veiligheidsplan op te stellen en advies te krijgen over hoe je het gesprek aangaat.”
Want daar zijn ze voor, benadrukt Van den Berg. Als de situatie escaleert en mogelijk gevaarlijk wordt, maar ook als er alleen nog vermoedens zijn. Je kunt bij Veilig Thuis anoniem je verhaal doen en advies vragen, zonder dat er meteen een melding wordt gedaan. Als adviesvrager hoef je ook niet te vertellen over wie jij je zorgen maakt. “Iedere situatie is verschillend, dus is het fijn als er iemand met je meedenkt. Want wat moet je wel en niet zeggen? En wat kun je doen als je die man zelf ook best wel eng vindt?”
Vergeet niet voor jezelf te zorgen, zegt Oudshoorn. “Wat heb je nodig? Blijf bij jezelf aanvoelen of je het nog kunt opbrengen, of dat je een breekpunt hebt bereikt. Sommige mensen zeggen: ‘Het duurt nu al twee jaar, het is te verdrietig. Ik kan het niet meer.’ Dat kan. Een andere stap is dat je samen een professional opzoekt die kan helpen, zodat je die last niet alleen hoeft te dragen. Zeg dan niet: ‘Jij hebt hulp nodig’, maar bijvoorbeeld: ‘Ik merk dat de zorgen die ik over je leven heb mij boven het hoofd groeien. Ik heb hulp nodig om jou te kunnen begrijpen en steunen. Wil je me daarbij helpen?'”
*De naam Britt is gefingeerd. Haar echte naam is bij de redactie bekend.
Voel je je onveilig in je eigen huis of heb je het gevoel dat iemand in je omgeving in een onveilige situatie verkeert? Je kunt Veilig Thuis 24/7 bellen op 0800 2000 voor advies of om een melding te maken. Ook kun je hen anoniem chatten. Heb je te maken met direct gevaar, bel dan 112.
Lieve werd gegijzeld door haar gewelddadige partner: 'Angst was sterker dan al het andere'
