Topje van de ijsberg

Vaststellen of iemand zich in een giftige relatie begeeft, is volgens Muyldermans niet zo eenvoudig. “Sommigen houden zoiets verborgen of anderen zijn zich er niet bewust van. We lopen daar toch niet mee te koop. De geregistreerde gevallen zijn voornamelijk gebaseerd op aangiftes bij politie. Maar dat is slechts een topje van de ijsberg.”

Volgens de relatietherapeut hebben toxische relaties altijd bestaan en zullen deze ook altijd bestaan. “Giftige liefde komt vaker voor dan we denken. Maar het is niet zo dat het vroeger vaker of juist minder voorkwam.” Nee, volgens Muyldermans wordt het thema tegenwoordig alleen zichtbaarder. “Door social media en internet bereiken we elkaar beter. Je stelt makkelijker anoniem vragen of zoekt eenvoudiger verhalen van lotgenoten op. We praten er meer over.”

Een goede ontwikkeling, aldus Muyldermans. “Rondom dit onderwerp is er veel schaamte. Door middel van een podcast, boek of social media kun je wellicht dingen herkennen en je realiseren: ‘Hé ik ben niet alleen.’”

Carenina Vermaat spreekt voor boek met vrouwen in ongezonde relaties: 'Kan iedereen overkomen'Lees ook

Giftige relatie

Marlijn van Ast (44) schreef het boek Eén is te veel, duizend nooit genoeg en weet als geen ander hoe een toxische relatie een mens tot uitersten kan drijven. Haar giftige relatie begint ruim tien jaar geleden online, waarna zij en de man besluiten af te spreken. “Hij bepaalde waar we elkaar ontmoetten en dat mocht niet in het openbaar zijn. Maar ik vond het spannend. Ik viel op dominante, foute mannen en viel in katzwijm voor deze sterke en grote man.”

Ze herinnert zich nog goed een paar woorden, die de man destijds tegen haar zegt: ‘Geef mij niet je hart, ik kan je het mijne niet geven.’ “Maar ik vond het allemaal interessant. Ik werd verliefd en na twee weken zat hij bij mij thuis op de bank.” De spannende liefde van Van Ast blijkt een vrouw en kind te hebben. “Ik zei regelmatig tegen mezelf: ‘Als hij over drie maanden niet bij haar weg is, dan kap ik ermee’. Maar dat duurde uiteindelijk vier jaar lang.”

Marlijn van Ast | Fotografie: Kylie Kerssens 

Escort

Van Ast legt uit dat ze zichzelf blijft vertellen dat deze man van haar houdt, hij voor haar zijn vrouw verlaat en zal veranderen. En daardoor belandt ze in een giftige verstandhouding. “Als hij zei dat hij die dag in de buurt zou zijn, of misschien langs kon komen, dan bleef ik thuis. Alles moest wijken. De relatie ging constant aan en uit, hij was jaloers en stalkte me. Op een gegeven moment wist hij zelfs hoe hij moest inbreken op mijn e-mailadres en ontving ik op mijn werk een e-mail van mijzelf met: ‘I’m in.‘”

Haar privésituatie neemt Van Ast in die periode steeds vaker mee naar haar werk, en dat terwijl ze een verantwoordelijke functie heeft bij een groot bedrijf. “Ik zat in de top van mijn carrière. Maar dan liep ik op kantoor met betraande ogen, was ik labiel en deelde ik veel te veel op de werkvloer.”

De relatie vraagt zoveel van haar, dat haar werkgever besluit om haar contract niet te verlengen. En dat terwijl ze eigenlijk aan het sparen is voor een mooie reis. Maar daar blijkt haar vriend een oplossing voor te hebben. Hij stelt voor dat Van Ast gaat werken als escort. “Hij heeft me nooit gedwongen. Ik ben altijd iemand geweest die de randjes opzocht. Maar hij liet me wel geloven dat hij trots op me zou zijn als ik dat ‘high-class escort-meisje’ was.”

'Het is altijd jouw schuld en je betrapt jezelf erop dat je jezelf constant verontschuldigt'Lees ook

Waardeloze zelf

Volgens Van Ast gaat het allemaal steeds een stapje verder. “Dan dacht ik: als ik dit doe, dan komt het goed. Maar ik kwam er niet uit. Ik was liever zijn high-class escort, dan mijn eigen waardeloze zelf. Mijn eigenwaarde was door de hele situatie razendsnel afgebroken.”

Daarom grijpt ze in die periode steeds meer naar de drank. “Maar dat brak me in een hele korte tijd af.” Zes jaar geleden vertelt Van Ast aan haar vriend op een bed in een hotelkamer dat haar vader ziek is. “Mijn vader had niet lang meer te leven. Ik moest huilen, maar mijn vriend had het eigenlijk alleen over geld verdienen. Hij zei niks en kon mij niet troosten. Toen besefte ik: ik trek dit niet meer.” Ze zet hem de deur uit. “Het voelde alsof ik mijn drugs wegdeed en dat was heel intens.” Vrij snel daarna stopt Van Ast ook met haar werk als escort. “Nog steeds vraag ik me af: had deze man al die tijd het idee om mij te groomen? Achteraf gezien was hij gewoon een ouderwetse loverboy.”

Maar daarmee is de kous niet af. “Hij heeft me daarna iedere dag gestalkt. Zo ernstig dat ik cocaïne gebruikte om overeind te blijven. Ik deed aangifte en er volgde een rechtszaak. De politie lichtte hem van zijn bed. Een inval waar zijn kind en vrouw bij waren. Pas daarna stopte het stalken.”

Pieken en dalen

Maar wanneer is een relatie toxisch? Dat verschilt volgens Muyldermans per persoon. “We moeten niet onze eigen visie opdringen aan een ander. Maar het belangrijkste is dat je je in een relatie oké, fijn en tevreden voelt. En nee, het is niet iedere dag feest. Het leven heeft pieken en dalen en ook relaties kennen uitdagingen.”

De relatietherapeut legt uit dat er wel signalen zijn die wijzen op een ongezonde verstandhouding. “Het kan zo zijn dat behoeftes, die voor jou belangrijk zijn, al een langere periode niet vervuld worden. Of je gaat over jouw eigen grenzen om de behoeften van een partner te vervullen. Jij alleen, of jij én je partner, zijn niet gelukkig. Zit je op een ongezonde plek samen? Is het mentaal of fysiek ziekmakend? Voel je je slecht? Dan is het de vraag of je het kunt genezen. Je wordt samen beter of je stopt om beter te worden.”

Lange tijd je grenzen forceren, mentaal worstelen, niet goed kunnen presteren op werk of letterlijk ziek worden. Volgens Muyldermans zijn dat allemaal tekenen dat een relatie wellicht te veel van een mens vraagt. Vaak ziet ze ook dat men in toxische relaties balanceert tussen hoge hoogtes en diepe dalen. “Maar die pieken en dalen volgen naarmate de tijd vordert steeds sneller achter elkaar. En meestal worden de dalen langer en lager.”

Vanessa Muyldermans | Fotografie: Leen van de Sande

Meau open over toxische relatie met haar ex: 'Als hij gedronken had, dan schold hij me uit en spuwde gif'Lees ook

‘Ik hou van je’

De zogenoemde rode vlaggen zijn er volgens Van Ast al vanaf de eerste ontmoeting. “Momenten dat je eigenlijk moet denken: rennen. Maar ik sloeg daarop aan.” Ze noemt love bombing als een belangrijke waarschuwing. “Het principe waarbij iemand heel hard van stapel loopt. Hij zit dan boven op jou en zegt al heel snel: ‘Ik ben verliefd op je’ of ‘Ik hou van je’. Of als je eigenlijk geen relatie wilde, maar ineens ‘de ware’ er is. Of de valse beloftes die iemand maakt. Waarin deze persoon belooft: ‘ooit zijn we samen’ of ‘wij worden samen oud’. Ik heb jarenlang in een relatie gezeten door dat soort mooie woorden. Achteraf gezien deed hij helemaal geen beloftes, maar hoopte ik dat we samen oud werden. Inmiddels ben ik 44 jaar en heb ik geen kinderen. Iets wat ik wel graag had gewild.”

Ook relatiecoach en ervaringsdeskundige Annemarie Knol (54) noemt ‘snelheid’ een graadmeter van een ongezonde relatie. “Als je in snel tempo ‘ik hou van je’ of ‘je bent de ware’ hoort, dan is dat een slecht teken. Maar ook snelle jaloerse gevoelens zijn een signaal. Het seal the deal-gevoel.”

Van breadcrumbing tot love bombing: 15 x 'red flags' om op te letten als je datetLees ook

Kleine stapjes

Volgens relatietherapeut Muyldermans is het menselijk om niet alles even scherp te herkennen. “We zijn geneigd om moeilijkheden toe te schrijven aan situaties of omstandigheden. Dat liever, dan dat we toegeven dat er echt iets fundamenteel fout zit. Totdat we er zo diep in zitten en de dalen de pieken overstijgen. Het gaat vaak om kleine stapjes. Maar vergelijk het maar met een trap. Eén trede is niet echt een probleem. Maar als je tien treden van onderaan of bovenaf bekijkt, dan zie je pas dat het best een opgave kan zijn. Een situatie op zichzelf is vaak niet zo erg en verklaarbaar. Maar het gaat om de optelsom.” En al die treden samen kunnen veel van een mens vragen. “Op den duur worden mensen moe, ongelukkig of geïsoleerd.”

Succesvolle vrouwen

Als een vriend of vriendin zich in een giftige relatie begeeft, kunnen we daar vaak een stuk rationeler naar kijken. Maar volgens Muyldermans kan ieder mens in een toxische relatie terechtkomen. “We zien vaak dat empathische mensen zoiets meemaken. Juist omdat ze meevoelen, niet zomaar opgeven en vechten voor een relatie. Iemand die weinig voelt, stapt veel sneller op. Soms zit je net in een lastige periode of ben je kwetsbaar. Dan word je ook makkelijker meegezogen door een toxische liefde. Die hoogtes, die zijn dan even heel fijn. Dat voedt, voelt intens en gaat snel. Daar willen we meer van, totdat we middenin een ongezonde relatie zitten.”

Wat kun je doen als een naaste in een ongezonde of zelfs gevaarlijke relatie zit?Lees ook

En daar kunnen sommigen zich een hele lange periode in vastbijten. “Deze mensen geven niet zomaar op. Ze herinneren zich ook de mooie momenten en willen terug naar de hoogtepunten. Maar dan kan het zijn dat je inmiddels te empathisch en te flexibel bent of te hard vecht voor iets waarin je jezelf uiteindelijk tekort doet.”

Knol vertelt dat vaak succesvolle vrouwen in dit soort situaties kunnen belanden. “Zij hebben dat gevoel van: dit is hem. Ze gaan zich isoleren, maken minder tijd voor hun vriendinnen, bellen vaker af en veranderen. Vaak zie je ook dat ze obsessief met hun telefoon bezig zijn.”

Dader en slachtoffer

Maar er zijn volgens Muyldermans meer redenen waarom iemand in een relatie blijft, ook al neemt die toxische vormen aan. “Twijfels aan jezelf, weinig zelfvertrouwen, afhankelijkheid, angst of isolatie maken het moeilijker om op te stappen. Sommigen zijn gestopt met werken, hebben geen eigen inkomen, er zijn kinderen betrokken of vriendschappen en familiebanden zijn verwaterd. Die factoren zorgen ervoor dat iemand soms jarenlang vastzit in een ongezonde relatie”, aldus de relatietherapeut.

Wat betreft toxische relaties zijn er twee vormen. De eendimensionale en de tweedimensionale vorm. In de eerste relatievorm wordt één partner slecht door de ander behandeld. “Maar dit is slechts bij 1 op de 10 het geval. Dit zijn de heftige en schrijnende verhalen en die bereiken ons het vaakst. Maar het gaat wel om een minderheid.”

Tweedimensionaal

Volgens Muyldermans begeeft het overgrote deel zich namelijk een tweedimensionale toxische relatievorm. “Dan is er sprake van een soort ping pong-effect, oftewel acties en reacties. Mensen vinden het lastig om dat toe te geven. Maar in de meeste gevallen hebben beide partners een aandeel, verantwoordelijkheid en keuze.” Muyldermans nuanceert dan ook het dader- en slachtoffer-principe. “Waarom ging je over je eigen grenzen? Waarom vergaf je iemand zo vaak? En waarom brak je vriendschappen af? Allemaal keuzes die iemand zelf maakt”, aldus de therapeut.

Knol maakt jarenlang ook persoonlijk toxische relaties van dichtbij mee. Haar ex-vriend is een echte vrouwenverslinder. In die tijd is ze stewardess en hoort ze van menig collega dat ze bij hem in bed hadden gelegen. “Maar er waren ook vrouwen die zeiden: ‘Ik vind het een glijer, een slappe, ik vind het helemaal niks’. Toen realiseerde ik me wel: er is dus een type vrouw dat niet gevoelig voor hem is. En toen was ik in één klap uit de slachtofferrol. Het was mij namelijk niet overkomen, ik miste cruciale aanwijzingen.”

Annemarie Knol

Schuld geven

Knol legt uit dat ze na haar eigen giftige relatie jarenlang in therapie gaat. “Daar leerde ik meer over mijn jeugd en eigen patroon. Mijn patroon noemen ze ‘codependency’. Wat betekent dat als iemand over mijn grens gaat, ik harder ga werken. Oftewel: vrouwen in een toxische relatie zijn vaak keihard aan het werk.”

Ook zij benadrukt dat we in giftige relaties geneigd zijn om de ander als probleem of ‘dader’ aan te wijzen. “Je ervaart in zo’n relatie zoveel pijn, drama en hartverscheurende gevoelens, dat je denkt dat je het niet overleeft.” Maar door de ander de schuld te geven, los je volgens Knol niets op. “Als je langer dan twee jaar in een toxische relatie zit, dan is er geen sprake van een dader en een slachtoffer. Je gaat namelijk zelf ook dingen doen en over je eigen grenzen heen.”

Patronen

Volgens Muyldermans kun je patronen doorbreken. “Dat begint bij beseffen en erkennen. Waarbij je realiseert dat één iemand of allebei niet gelukkig is. Dan is het de vraag: wat heb jij nodig om gelukkig te zijn? Wat heeft jouw partner nodig om gelukkig te zijn? En kunnen jullie elkaar dat geven?

Het is heel belangrijk dat je je eigen gedrag en dat van je partner leert herkennen. Dan kun je daadwerkelijk patronen zien. Als je dat alleen van jezelf kunt, is dat al heel sterk.” De relatietherapeut benadrukt dat je soms even de tijd moet nemen om jezelf te observeren. “Vind je iets niet fijn? Dan erken je dat en bedenk je wat je hieraan kunt doen. Vervolgens communiceer je dat naar jouw partner. Hopelijk kan de partner dan ook over zichzelf nadenken en ook zijn of haar gedrag observeren. Lukt dat niet? Dan zit je helaas vast, maar heb je nog steeds een keuze. Ik ken ook gevallen waarin iemand geld en een luxueus leven verkoos boven een gezonde relatie. Dan kies je er bewust voor om in een toxische relatie te blijven.”

Knol legt uit dat je met het verbreken van de relatie, niet ook gelijk het patroon doorbreekt. “Die persoon, waarvan je weet dat het een eikel is, die blijft in je hoofd spoken. Waarom kun je dat niet loslaten? Daar heb ik een simpel antwoord op, wat wellicht niet iedereen leuk vindt om te horen. Maar je bent gewoon niet zo goed met afwijzing.”

Tijd

Iemand willen redden, de love addict, de controlfreak of het slachtoffer: allemaal rollen die je in een toxische relatie kunt aannemen, volgens Knol. “Ik zeg regelmatig tegen cliënten: ‘Jij hebt geen zin om van jezelf te houden, bijt je daarom vast en dwingt je aanstaande ex-man om van je te houden. Je besteedt het uit.’” In een toxische relatie voedt een partner een ideaalbeeld van jezelf, legt ze uit. “Je bent de leukste, slimste en meest opwindendste persoon en daar word je verliefd op: je leeft samen in een fantasie.”

Het kan zo zijn dat jij wilt veranderen, maar een partner niet met je meegaat. En dan betekent dat soms ook het einde van de relatie. Muyldermans: “Herstel na een toxische liefde kost tijd. Dat proces moet je bewust met jezelf aangaan. Doe je dat niet? Dan haalt het je ergens wel weer in. Je moet je bewust worden van het feit dat je relatie toxisch was en toelaten dat je mag herstellen. Vaak moeten mensen na zo’n intense relatie zichzelf weer opnieuw uitvinden.”

Volgens haar is het de kunst om dat alles niet al te negatief te zien. “Het is een nieuw avontuur. Een nieuwe levensfase waarin je jezelf weer mag ontdekken. En dan loop je echt nog wel tegen blokkades of oude emoties aan. Maar dat is heel normaal. Nemen die blokkades de overhand of blijft iets je achtervolgen? Dan kun je een therapeut inschakelen, ook daar is niks geks aan. Maar het is vooral belangrijk dat je met mildheid naar jezelf kijkt en de tijd durft te nemen.”

Waarom een gezonde relatie onwennig aan kan voelen als je iets anders gewend bentLees ook

Vader en moeder

Van Ast zoekt nadat ze is afgekickt hulp bij een therapeut die bekend is met deze relatiedynamiek en haar helpt bij het helen van haar innerlijke kind. “Ik besloot een jaar lang geen mannen in mijn leven toe te laten en ‘verkering’ te nemen met mezelf. Dat werden uiteindelijk drie jaren. Dan ging ik alleen wandelen, uitgebreid voor mezelf koken én mezelf troosten. Dat was niet makkelijk, maar die ervaringen had ik nodig.”

Ze weet als geen ander hoe moeilijk het is om uit een toxische relatie te stappen. “Je kunt jezelf afvragen: waarom wil ik iets wat zo destructief is? Achteraf gezien weet ik dat ik mij niet begrepen voelde door mijn moeder en mijn vader dat moest compenseren. Maar mijn vader was vaak afwezig. Ik heb geleerd dat ik heel hard moet werken voor de liefde van een man. Maar de problemen met vaders en moeders zijn vaak op te lossen.”

Herstellen

Volgens Knol kan een toxische relatie ervoor zorgen dat je heel diep gaat. Dat weet zij zelf als geen ander. “Ik zat bij de crisisdienst van de GGZ en overwoog om in de auto een stuurfout te maken. Ondanks mijn kinderen. Daar raakte ik echt even de bodem aan. Maar daarna begon voor mij ook het vechten.”

Het kost haar twaalf jaar om te herstellen. “Mijn therapeut was keihard tegen me. Maar daar werd wel duidelijk dat mijn hele systeem toxisch was. Mijn exen, mijn familiebanden en ook een lastige band met mijn zoon.” Na haar herstelperiode kiest ze ervoor om psychologie te studeren en zich verder te specialiseren in dit soort relatiestructuren.

Knol legt uit dat we al snel de narcisme-sticker op een toxische partner plakken. “Maar in mijn gezin van herkomst waren er toxische dynamieken. Zoals manipulatie, beschuldigingen, negeren, buitensluiten en er was sprake van een hoge mate van emotionele onbereikbaarheid. Als je de focus en schuld van die partner afhaalt, dan kun je je richten op jezelf. Want waarom overkomt jou zoiets?”

Ze benadrukt dat toxische relaties nu eenmaal vaak voortkomen uit ervaringen uit de jeugd. “Het is onze grootste angst om niet goed genoeg te zijn. Wij leren van alles op school, maar wat wij niet leren is zelfliefde. We zijn ons hele leven op zoek naar bevestiging van buitenaf. Zeker als we dat in onze jeugd niet kregen. Bevestiging in geld, carrière of in onze liefdes.”

Verslaving

Knol spreekt klare taal. “Als je de schuld bij de ander legt, weigert aan jezelf te werken en gaat hopen op een leuke nieuwe partner? Dan durf ik je te zeggen dat je steeds dezelfde mensen blijft aantrekken. Je moet je bewust worden van je eigen gedrag. Je bent echt in staat om je persoonlijk te ontwikkelen.”

Tegenwoordig werkt Van Ast als verslavingscounselor en herstelcoach. “Verslaving uit zich in allerlei vormen. In snoepen, drank, drugs of mannen. Aandacht en bevestiging was mijn drug of choice. Ik ging heel goed op de pieken en dalen en ik leefde op drama. Als alle drama wegvalt, dan voelt het daarna even heel erg leeg.” Ze was verslaafd aan liefde en bevestiging en ging daarvoor tot het uiterste. “Nu weet ik dat ik altijd verslaafd aan liefde ben geweest. Ik was eigenlijk nooit alleen en stapte van de ene in de andere relatie. Het waren altijd mannen die emotioneel niet beschikbaar waren.”

Jennifer was jarenlang verslaafd en deed aan bingedrinken: 'Ik was die vriendin die nooit naar huis wilde'Lees ook

Loslaten

Mocht je twijfelen aan je eigen relatie? Dan hebben deze drie vrouwen een laatste advies. Muyldermans: “Durf na te denken over wat jij nodig hebt om gelukkig te zijn. Durf daarin te voelen en probeer niet alles weg te redeneren. Kun je aan jezelf werken? Of aan je relatie werken? En als dat laatste niet meer lukt, dan is het goed om liefdevol en respectvol los te laten. Dat heeft niks met falen te maken. Dat hoort bij het leven. Soms is het de verstandigste beslissing om iets op te geven.”

Van Ast raadt vrouwen die twijfelen aan om eens tegen drie mensen eerlijk over jouw relatie te vertellen. “Vraag aan hen wat zij erbij voelen. Welke zorgen hebben zij?” En daarna is het volgens haar tijd om jezelf vragen te stellen: wat houd ik in stand? Wat geef ik van mezelf weg? Wat mis ik? En wat ben ik in de relatie verloren? Dat is niet makkelijk, maar daar moet je toch echt beginnen.”

‘Gedoe’

Ook Knol heeft nog advies voor vrouwen die vraagtekens zetten bij hun relatie. “Denk jij dat er iets mis is? Dan is er iets mis. Zoek iemand die jou daarbij kan begeleiden.” Ze waarschuwt ervoor om adviezen uit te wisselen met lotgenoten. “Zoek een mentor, therapeut of expert. Iemand die aan de andere kant staat, niet je zus of vriendinnen. Adviezen vanuit een ‘normaal’ perspectief werken namelijk niet in toxische relaties. Laat de focus op de ander los en richt je op je eigen verwonding.”

Na jaren van therapie is Knol lange tijd bang dat ze nog steeds toxische mannen aantrekt. Geen onrealistische gedachte. “Mijn therapeut legde dat toen helder aan mij uit. Volgens hem vinden toxische mannen vrouwen die de problemen oplossen ‘gedoe’. Als een man je dus ‘gedoe’ vindt, is dat een heel groot compliment.” En volgens haar word je ‘gedoe’ door aan jouw zelfliefde te werken. “Je bent nu eenmaal zelf het probleem, maar ook de oplossing.”

De (on)gezonde relatie: waarom vrouwen soms vallen voor 'slechte' typesLees ook