Met haar kin omhoog komt ze vastberaden binnen. Ze is 10 jaar oud en boos. Ze doet haar jas uit en gaat zitten. Haar moeder heeft al verteld wie ik ben. En ze weet ook al wat ze wil zeggen. Doris wil namelijk haar verhaal vertellen.
Over haar vader. Of zoals ze zelf zegt: “Over Erik, zo noem ik hem. Hij heeft nooit zo voor mij gezorgd zoals mama dat doet. Met mama ben ik zó.”
“Mama begrijpt mij veel beter dan papa. Ze snapt ook dat ik niet naar papa toe wil. Maar papa gaat dan weer een rechtszaak beginnen omdat hij me wil dwingen bij hem te komen. Hij wil zelfs dat ik blijf slapen! Mama weet dat ik dat niet wil.” Doris is even stil, kijkt me aan en zegt: “Hij houdt gewoon niet zoveel van mij als mama, en hij heeft ook geen tijd voor me.”
Ik ben alert. Stel mezelf altijd eerst de vraag of er sprake kan zijn van een onveilige situatie. Maar kinderen in mijn praktijk die worden verwaarloosd, mishandeld of misbruikt, komen doorgaans anders binnen. Ze zijn stil, naar binnen gekeerd. Spreken met geen slecht woord over de betreffende ouder. Een groot verschil met het meisje dat nu tegenover mij zit.
Doris pakt haar tas en haalt er een schriftje uit. Ze laat me zien wat ze zoal heeft opgeschreven. “Kijk. Dit was van die keer dat hij zei dat ik mama niet mocht bellen terwijl ik haar miste. Dat doet hij altijd en dat is heel naar voor mij en mama, want die weet dan ook niet of het wel goed met me gaat. Mama heeft tegen me gezegd dat ik altijd moet bellen als ik me niet fijn voel.” Doris schrijft ook dat ze moet werken in het huis van haar vader. De tafel dekken, de vaatwasser uitruimen, de hond uitlaten. Zoiets kan je niet vragen van een kind van 10.
Wat Doris wil laten zien is dat ze inmiddels een aardig dossier tegen haar vader heeft opgebouwd. Ik lees met haar mee en herken het patroon. Ze schrijft over ‘manipulatie’ en ‘loyaliteit’, woorden die niet passen bij haar leeftijd. Het is goed mogelijk dat haar moeder Doris beïnvloedt in de manier waarop zij over haar vader denkt. Als het contact op deze manier op zijn beloop wordt gelaten, is de kans groot dat Doris verder vervreemdt van haar vader. En hoewel deze processen heel ongrijpbaar zijn, kunnen de gevolgen een enorme impact hebben.
“Erik zegt dat mama mij weghoudt bij hem. Nou, dat is helemaal niet waar. Ik wil gewoon zelf niet naar hem toe. En mama heeft dat wel geprobeerd hoor, maar ik heb tegen haar gezegd dat ik echt niet wil. Als ik straks 12 ben dan heb ik meer rechten, zegt mama. Dus dan ga ik gewoon nog minder. Totdat ik helemaal niet meer hoef.” Doris is vastberaden.
Het is mogelijk dat hier sprake is van ouderverstoting, ook wel oudervervreemding of ouderonthechting genoemd. Een kind heeft hierbij vaak ongegronde en overdreven kritiek op een van beide ouders, praat kleinerend over die ouder en wil steeds minder contact. De ouder die het contact niet meer wil toestaan beïnvloedt het kind. Dat kan heel expliciet zijn, maar ook bijna ongemerkt. Langzaamaan krijgt het kind een negatief beeld van de andere ouder, terwijl het voorheen juist een goede band had met deze ouder. Ik maak in mijn praktijk mee hoe onherstelbaar de relatie tussen ouder en kind hierdoor beschadigt.
William woont na scheiding noodgedwongen met dochter (17) bij bejaarde vader
Wanneer ik de vader van Doris bel en uitnodig voor een gesprek, is hij opgelucht dat hij zijn kant van het verhaal kan doen. Hij verontschuldigt zich wanneer hij vertelt dat hij partner is bij een consultancy praktijk aan de Zuidas. Dat dit niet betekent dat hij te druk is voor zijn dochter, maar dat hij dit verwijt wel voortdurend krijgt vanuit de kant van zijn ex-vrouw. Hij is op zijn hoede. Vertelt me dat hij al meerdere rechtszaken voor omgang heeft opgestart maar dat het tot op heden nog niks heeft opgeleverd. Ja, een boze moeder die haar kind overtuigt van de slechte bedoelingen van haar vader. Hij is moe gestreden en stelt mij de vraag of hij zijn dochter moet loslaten. Hij is niet de vader die hij voor haar wil zijn en voegt zich volledig naar zijn dochter. Ook stelt hij al lang geen grenzen meer, want bij elk conflict ontstaat het gevaar dat er nog meer afstand komt tussen hem en zijn dochter.
Ouderverstoting is een subtiel en sluipend proces, wat in de basis niet zoveel met het kind zelf te maken heeft. Het speelt zich af tussen de ouders, als ex-partners. Is daar nog niet voldoende afgesloten, dan sijpelt dat door in de relatie tussen het kind en beide ouders. Kinderen worden dan ingezet om de andere ouder maximaal te ontwrichten. Overigens gebeurt dat vaak onbewust of onbedoeld. De moeder van Doris belde mij voor hulp, omdat ze zag hoezeer haar dochter worstelde met de bezoeken aan haar vader. Ze wilde die last van Doris’ schouders halen.
Het komt voor in alle lagen van onze samenleving. En zowel vaders als moeders zitten ontredderd bij mij omdat ze hun kind zo missen. Hoewel ouderverstoting gezien kan worden als een vorm van kindermishandeling, is het in de praktijk extreem moeilijk te bewijzen of strafbaar te stellen. Jeugdzorg en de rechterlijke macht kunnen onderzoek doen en maatregelen opleggen, wat ook gebeurt. Maar wat heeft een kind eraan om de ene ouder terug te krijgen en de ander mogelijk te verliezen aan een rechterlijke uitspraak? De ware verandering moet vanuit het hart van ouders komen. Dat ze gaan voelen dat hun kind mag houden van beide ouders en geen keuze hoeft te maken. En dat ze de confrontatie met zichzelf durven aangaan om een betere versie van zichzelf te worden. Ik ervaar in mijn praktijk hoe alles ten goede verandert, als ouders daartoe in staat en bereid zijn.
Maar lukt dit ouders niet, dan is het moeilijke alternatief vaak: wachten. De tijd zijn werk laten doen. Als Doris straks 16 is, bestaat de kans dat zij haar schriftje met andere ogen bekijkt. Dat zij meer vragen heeft en kritischer wordt. Wanneer zij een eigen identiteit ontwikkelt en zich losmaakt van haar moeder, kan ze het gemis gaan voelen. En komt er ruimte voor de gedachte dat haar vader niet tégen haar, maar vóór haar wilde strijden.
Aantal scheidingen stijgt na de zomer: waarom? 'Vakantie legt spanningen bloot'
Deze column is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk, maar geen letterlijke weergave daarvan. De gebruikte namen zijn gefingeerd.
Maartje Willemse is kindbehartiger en komt op voor kinderen in echtscheidingssituaties. Ze helpt ouders, hulpverleners en rechters de stem van het kind te horen. Ze is moeder van twee pubers en woont met haar gezin in Amersfoort.
