De emoties na verlies – van welke aard dan ook – zijn universeel, toch huilen we vaak in stilte. En rouwt een ander? Dan draaien we om de hete brij heen, uit angst het verkeerde te zeggen. Bij het Verliesdiner krijgt rouw juist alle ruimte.
Is dat alleen maar kommer en kwel boven de borden, of wordt er ook nog wat gelachen? LINDA. vraagt het initiatiefnemers Babet te Winkel (geestelijk verzorger) en Miek Crouzen (psycholoog).
Beiden houden zich beroepsmatig bezig met rouw in alle vormen. Ze leerden elkaar kennen toen Miek vroeg of ze het woord ’tussentijd’ uit Babets Rouwwoordenboek mocht gebruiken als naam voor haar begeleidingsprogramma voor verlies.
Er was meteen een een klik, want beide vrouwen zien in de praktijk dat er nauwelijks ruimte is om te rouwen in onze maatschappij. Als iemand doodgaat, tuurlijk, maar in andere gevallen? En als het verlies al een tijd geleden is? Miek: “Je merkt dat er een soort hiërarchie in rouw is, waardoor we denken dat de een meer recht heeft om te rouwen dan de ander. We zijn geneigd te denken: die en die heeft het veel erger. Daardoor voelen we ons soms zelfs schuldig over ons eigen verdriet.”
Rouwexpert Annemiek Dogan: 'Velen willen anderen niet lastigvallen met hun pijn, ik zeg: neem die ruimte in'
Ook de omgeving reageert vaak ongemakkelijk op rouw. Reacties op verlies zijn, hoe goed bedoeld ook, vaak verre van helpend. Miek: “Toen mijn relatie uitging, hoorde ik vaak ‘Oh joh, je bent nog maar dertig’, of ‘Gelukkig hadden jullie nog geen kinderen’. Alsof het daardoor allemaal wel meeviel.” De neiging alles toch vooral positief te blijven bekijken, is voor iemand die verdriet heeft een dooddoener, zegt ze. “Ik kan zo honderd dingen opnoemen die je níet wilt horen als je rouwt.”
Om de plank niet mis te slaan, zeggen we minstens zo vaak maar helemaal niets als we iemand tegenkomen die rouwt, vervolgt Miek. “Omdat we bang zijn diegene aan het verlies te herinneren, terwijl: als je in een rouwproces zit, draag je dat altijd bij je.” Dat je toevallig op een feestje staat, betekent niet dat je voor het gemak even vergeten bent dat je iets of iemand moet missen. De olifant in de kamer negeren, zorgt voor spanning. Babet: “Het bespreekbaar maken, wél vragen hoe het nu met iemand gaat, lucht op – voor beide partijen.”
In onze individualistische westerse cultuur zijn nauwelijks collectieve rituelen voor rouw. We sturen rouwkaarten, dragen donkere kleding naar een uitvaart en wonen een begrafenis of crematie bij, dat is het wel zo’n beetje. Terwijl rituelen juist zo belangrijk zijn, benadrukt Babet: “Ze geven betekenis aan wat je voelt en meemaakt.” Miek: “Je zou kunnen zeggen dat rituelen bestaansrecht geven aan je verlies, omdat ze je de kans geven er bewust aandacht aan te schenken.”
Met het Verliesdiner hopen Babet en Miek een nieuw ritueel te starten waarbij vieren en rouwen hand in hand gaan. Ze creëren gedurende een avond een soort mini-maatschappij waarin rouw er juist mag zijn. In alle mogelijke vormen, want verlies ervaar je niet alleen als een mens overlijdt. Je kunt net zo goed rouwen omdat je hond er niet meer is, je geen contact meer hebt met je ouder of kind, ernstig ziek bent of kampt met vruchtbaarheidsproblemen. Het wegstoppen van je emoties werkt averechts. Babet: “Alleen al dat het er mag zijn, maakt het lichter. Tijdens een Verliesdiner mag rouw óp tafel, in plaats van eronder.”
'Hoewel rouw op onverwachte momenten toeslaat, voel ik me goed: leg dat maar uit aan een ander'
Op de dag van het diner meldden twintig gasten, veelal onbekenden van elkaar en in leeftijd variërend van begin 20 tot in de 60, zich bij Gist, een modern klooster in Amsterdam. Babet: “Bijna iedereen zei bij binnenkomst: ‘Ik wil hier helemaal niet zijn.’ Begrijpelijk, want niemand wist wat ze precies konden verwachten.” Om de spanning weg te nemen begon de avond met een ceremonie, waarbij iedereen als een soort eerste kennismaking iets over haar eigen verlies op de speciale Verliesmuur schreef. Dat varieerde van ‘mijn jeugd’ en ‘mijn vrouwelijke fundament’ tot de namen van personen die gemist werden.
Na de ceremonie was het tijd om aan tafel te gaan. Er stond een lange tafel klaar met – zoals je van een diner mag verwachten – mooi tafellinnen, kaarslicht en verse bloemen. Op het menu stonden naast verschillende gangen ook enkele oefeningen. Om het gesprek op gang te brengen had elke gast een voorwerp meegenomen dat symbool stond voor haar verlies. Zo waren er een blauw speelgoedautootje, een geboortekaartje, een schilderij en de eerste editie van een uitgave van een Lonely Planet. Achter elk van die items schuilde een eigen verhaal, dat in meer of minder detail gedeeld werd met een tafelgenoot.
Altaar met daarin de ‘rouwvoorwerpen’ van de gasten. Foto:
Voor een andere oefening, de rouwbiecht, schreven alle gasten – anoniem – hun ‘lelijkste’ gedachte met betrekking tot hun verlies op. ‘Wil ik nog wel leven?’, schreef iemand bijvoorbeeld. Toen de gedachten werden voorgelezen, klonk aan tafel vooral herkenning. Babet: “Er is niets wat je kunt denken dat niemand anders ook ooit gedacht heeft.”
Ja, er werd gehuild. Maar het was óók gewoon een diner, benadrukken de organisatoren. Met een mooi gedekte tafel, verse bloemen, kaarsen, heerlijk eten, klinkende glazen goede wijn, mooie gesprekken, grapjes en gezelligheid. Rouw en verlies kunnen prima naast vieren, feesten en gezelligheid staan, zo bleek. Of beter nog: er onderdeel van zijn.
Van de aanvankelijke reserves was dan ook al snel niets meer te merken. Na afloop was er ontspanning en opluchting. Miek: “Iemand zei: ‘Ik kan hier huilen zonder dat iemand ervan schrikt en lachen zonder dat iemand denkt dat de pijn weg is.'” Geen verhaal was te heftig, geen emotie te gek. Babet: “Dat je je pijn niet hoeft te verstoppen, maakt het lachen ook echter.”
Wil je aanschuiven bij een Verliesdiner? Eind september vindt de volgende plaats. Je kunt je aanmelden via de website van Verlieskunst.
Babet maakte een rouwwoordenboek: 'Ik wil dat 'woorden schieten tekort' niet meer nodig is'
