In Vianen onthullen de gemeente Vijfheerenlanden en Veilig Thuis Utrecht op 5 juli een monument voor slachtoffers van huiselijk geweld. Voor Roza (47) een emotioneel moment: ze verloor haar zus Willeke (40) aan femicide.
“Ik vind het monument een mooie, laagdrempelige manier om aandacht te vragen voor femicide“, aldus Roza. “Tegelijkertijd is het voor mij en mijn broer, die het monument ontwierp, ook een heel mooi eerbetoon aan Willeke.”
Willeke en Roza hebben van jongs af aan een hechte band. In hun studietijd wonen de zussen een tijdje samen. Als Roza een eigen gezin start, is Willeke een graag geziene tante voor de kinderen. Ze maken elkaars leven van dichtbij mee, decennialang.
Als Willeke op een gegeven moment een nieuwe partner krijgt, merkt Roza dat ze even aan hem moet wennen. “Hij had een wat… steviger karakter”, vertelt ze. “Er gingen toen geen alarmbellen af, het was gewoon een heel ander type dan we bij haar gewend waren. Pittiger. Ik weet nog dat ik haar vroeg of dit echt was wat ze wilde, waar ze bevestigend op antwoordde. En Willeke was een volwassen vrouw, dus ik dacht: als jij je goed voelt, gun ik je de wereld en deze liefde. Maar met de kennis van nu weet ik dat dit eigenlijk al het eerste signaal was, dat het niet zuiver was.”
Familiedrama? Partnerdoding? Nee, noem het femicide: 'De rest is te verhullend'
Willeke trouwt met haar vriend en in de jaren die daarop volgen merkt Roza signalen op die ze niet vertrouwt. “Hij kon haar echt vernederen met woorden en klein maken, ook waar wij bij waren. De spanning was soms echt te snijden tussen hen.” Ze checkt daarom regelmatig hoe het met haar zus gaat. Soms laat Willeke doorsijpelen dat het niet altijd even soepel gaat, maar die bekentenissen worden altijd opgevolgd door een belofte: we werken er al aan, het komt wel goed, maak je écht maar geen zorgen.
“Als je dat steeds opnieuw hoort, denk je: het zal zo zijn, wie ben ik om hier verder tegenin te gaan, laat maar. Maar dat ‘laat maar’ is iets waar je als familie dus in opschuift. Elke keer weer een stukje verder. Elke keer een ‘nieuw normaal’.”
En dan komt het moment waarop Roza’s zwager haar zus van de trap slaat. Willeke belt en vraagt of Roza haar alsjeblieft op kan komen halen, ze is bang. “Ik ging daar natuurlijk meteen naartoe, maar kreeg bij aankomst al een doodsbedreiging naar mijn hoofd. ‘Als je haar nu meeneemt, schiet ik jullie allebei door jullie kop’, zei hij. Ik was zó bang dat ik daar bleef. We hebben met zijn drieën gepraat. Excuses werden gemaakt, hulp werd gezocht, er was een soort herstel. Maar verder ondernam ik geen actie.”
En dat wringt. Roza vindt het moeilijk dat ze zo is meegesleept in alle verwarring en gaslighting (emotionele manipulatie). “Wat heel heftig is, is dat je gaat twijfelen aan je eigen waarnemingen en perceptie”, vertelt ze. “Je onderbuikgevoel klopt namelijk niet met wat je steeds wordt verteld. Je merkt de signalen wel op, maar weet gewoon niet meer wat je kunt geloven. En de weg richting femicide is nooit een exponentiële lijn waarin alles gestaag steeds slechter wordt. Het heeft ups en downs. Er zijn ook periodes van lucht, waarin dingen wél goed lijken te gaan. Dat maakt herkennen veel ingewikkelder.”
Esther maakt podcast over femicide: 'Elke moord die voorkomen kan worden is er één'
In het laatste halfjaar voor Willekes dood verslechtert de situatie. Roza omschrijft het als een soort snelkookpan. “Zowel Willeke als haar man zaten verstrikt in de situatie. Ik noem hen expres allebei, want ik geloof dat hij óók hulp nodig had die hij niet kreeg. In de laatste maanden was Willeke op. Ze was moe, op haar werk lukten dingen niet meer en aan mij vertelde ze dat ze niet goed meer wist wie ze was, waar ze van hield en wat ze moest denken.”
Roza’s zus raakt door toedoen van haar man steeds meer geïsoleerd van familie en vrienden. “Ik kon haar niet meer alleen aan de telefoon krijgen, of zomaar op bezoek. Ze zei afspraken op het laatste moment af, wat helemaal niet bij haar paste. Het liep steeds verder uit de hand, maar het ging écht mis toen ze begin 2020 vertelde dat ze wilde scheiden. De politie vond naderhand haar trouwring op de salontafel en haar koffer opengeslagen op bed. Alles wijst erop dat ze weg wilde gaan, en dát zal voor hem de trigger geweest zijn. Hij heeft haar met acht kogels vermoord. Vlak erna nam hij ook zijn eigen leven.”
In de weken, maanden en jaren na het verlies van Willeke praat Roza heel veel met haar familie. Ze proberen puzzelstukjes bij elkaar te krijgen, te kijken welke ervaringen ze delen en herkennen. “Daarbij hebben we hardop uitgesproken dat we elkaar niets kwalijk wilden nemen. Je zakt snel weg in de ‘had ik maar…’ of ‘wat als…’ scenario’s. Maar daar heeft niemand iets aan. Het gaat niet om wiens schuld het is, maar om hoe we ervoor kunnen zorgen dat femicide in de toekomst minder vaak voorkomt.”
En daar heeft Roza wel wat ideeën over. “De kern? Kennis delen voor meer bewustzijn. Ik wist tot een paar jaar geleden niet eens wat femicide wás.” Daar wordt gelukkig steeds meer aandacht aan besteed, onder andere met een plan van aanpak dat recent aan de minister is overhandigd, maar in de hulpverlening kan volgens Roza nog wel het een en ander worden verbeterd.
“Hulpverleners die daadkrachtiger doorverwijzen, die beter weten op welke signalen ze moeten letten en goed door durven te vragen”, pleit ze. “En dan niet alleen die signalen en rode vlaggen kort opsommen, maar ook concrete voorbeelden geven: zorg ervoor dat vrouwen hun eigen situaties erin kunnen herkennen. Maar denk ook aan meer safehouses voor vrouwen, meer kennis over trauma en traumabonding en een beter systeem om losse meldingen te kunnen bundelen. ”
Henk Willems zus werd vermoord door haar ex: 'Met hetzelfde mes waarmee die avond was gekookt'
Roza benadrukt daarnaast hoe belangrijk het is dat er niet alleen goede hulpverlening is voor vrouwen, maar ook voor mannen. “Het zijn vaak geen monsters. Ja, de situatie krijgt een monsterlijke dynamiek met verschrikkelijke gevolgen, maar ergens hebben deze mannen ook – op tijd – de juiste hulp nodig. Maar waar kun je nu terecht?”
“Ik begeef me hiermee op glad ijs, dat weet ik”, vervolgt ze. “Niet iedereen zal het met me eens zijn. Ik denk dat de kern van het probleem zit in de ideeën die wij hebben over mannelijk- en vrouwelijkheid.” Femicide is volgens Roza niet alleen ‘het probleem’ van hulpverleners of het onderwijs, maar van ons allemaal.
“Wij hebben als samenleving, en als vaders en moeders, de taak om onze kinderen te leren hoe ze goed om kunnen gaan met hun emoties. Ook de jongens. We gaan het probleem van femicide heus niet binnen één generatie ‘oplossen’, dat zal sowieso niet lukken. Maar wegkijken is geen optie en ik denk echt dat we met elkaar een beweging in gang kunnen zetten. Laten we samen de verantwoordelijkheid dragen voor verbetering en laten we, in al onze keuzes, liefde altijd het laatste woord geven.”
Advies nodig? Bel Veilig Thuis via 0800-2000 (24/7, dit kan anoniem), of meld je bij safewomen.nl of slachtofferwijzer.nl. Ben je zelf in acuut gevaar? Bel dan altijd 112.
Partnermoord is volgens hoogleraar de voorspelbaarste vorm van moord: 'Nabestaanden herkennen de tijdlijn'
