Chafina weet als geen ander hoe het is om op te groeien in armoede. Het zorgde er zelfs voor dat ze op school buiten het lokaal moest wachten, omdat haar ouders geen geld hadden voor het ouderpotje. Die ervaring werkt door tot op de dag van vandaag. ‘Dit moet anderen bespaard blijven.’
Chafina Bendahman (45) werkte met haar moeder, zus en broer mee aan het boek De schoen van tien miljoen: “Ik hoop dat armoede door dit boek bespreekbaar wordt.”
Het is 1984 als Chafina met haar moeder en haar vier broertjes en zusjes naar Nederland komt in het kader van gezinshereniging. Haar vader werkt dan al jaren in Westland op het platteland in de kassen. Ze is zes jaar als ze vanuit Marokko vertrekken. In Marokko kon het gezin nog wel rondkomen van de 1000 gulden die haar vader verdiende en naar hen toestuurde.
Maar dat is in Nederland wel anders. “In Nederland heb je andere tradities. Het is een andere levensstandaard.” Waar het gezin in Marokko nog genoeg te eten had, is dat in Nederland niet het geval. Met meel, water en zout maakt haar moeder brood en verder is er de aardappelboer die door de straten van de Schilderswijk rijdt. Het levert ze een zak van 25 kilo op. “Mijn moeder werd heel creatief met de aardappels. Tortilla’s, stampotjes, rösti, gekookt, gepureerd. En als er bezoek kwam gebruikte mijn moeder wat meer water, zodat er wat extra saus was om brood in te dippen. Tot op de dag van vandaag zijn we aardappeleters. Maar het is toch anders dan een gevarieerd dieet.”
Ook was ze een van de kinderen die op school kwam zonder ontbijt, geen dure schoenen had of het met maximaal twee truien in de winter moest doen. “Gek genoeg vond ik het niet zo erg dat ik niet de nieuwste schoenen had. Maar het niet meekunnen met mijn klasgenootjes op schoolreisje, dat vond ik wel erg.
Mijn broertje vertelde dat hij het het ergste vond dat je dan wel naar school moest komen, je klasgenoten moest uitzwaaien en je vervolgens de hele dag in het klaslokaal moest zitten en een opstel moest schrijven. Iedereen zit in de bus en jij niet.”
“Zelf had ik het bij het trakteren op school. Sommige juffen kochten dan stiekem traktaties voor mij. Want die wisten hoe vernederend het was.” Ook herinnert ze zich dat haar ouders maandelijks drie gulden voor het ouderfonds moesten betalen.
“Maar dat hadden we niet. Dan werd ik weer naar huis gestuurd en dan zeiden mijn ouders wéér: ‘Het is er gewoon niet’. Dan kon ik weer terug, maar ik mocht dan niet het klaslokaal in. Ik heb zo vaak de hele dag op de gang gestaan. Destijds, ik was zeven, verweet ik het mezelf. Ik dacht, hoe moet ik dit oplossen? Soms deed ik er vijf centen of knopen in. Sommige leraren keken dan weg, maar niet iedereen.”
Het zorgt ervoor dat Chafina al met tien jaar van alles probeert om geld in te zamelen. “Toen stond ik al een dag op de markt om dozen te verzamelen. Dat leverde dan 1 gulden op, maar het schooluitje was al 15 gulden. Dus dat tikte niet erg aan.” Om bij te dragen aan het onderhouden van het gezin stopten de drie oudste kinderen voortijdig met school, waaronder Chafina zelf.
Tot op de dag van vandaag kunnen de ouders van Chafina niet rondkomen en helpt ze haar ouders met hun oude dag. Ook merkt ze dat ze nog steeds last heeft van de armoede waarmee ze opgroeide. “Sommige mensen zeggen dat je er sterker uitkomt, maar ik denk dat ik ook sterk was geworden als ik genoeg te eten had gehad. Laten we niet doen alsof armoede je sterkt in het leven.”
Nog steeds slaat de paniek toe als haar pasje het niet doet en ze niet kan pinnen. “Ik weet dat dit niet de realiteit is. Ik heb een baan als uitgever van boeken en krijg iedere maand mijn salaris op mijn rekening. Ik weet dat ik het heb en dat ik kan pinnen, maar toch kan ik er nog steeds stress van krijgen.”
Daarom vindt Chafina het zo belangrijk dat er meer bewustzijn voor mensen in geldnood komt. “Armoede geeft zoveel schaamte. Terwijl er zoveel mensen onder de armoedegrens leven. En nu ook met de energiecrisis. Nu pas voelen we allemaal wat het betekent als je op de kleintjes moet letten. Ik ken mensen in mijn omgeving die in armoede leven. En niemand kiest ervoor. We moeten van dat stigma af. Iedereen wil van zijn of haar schulden af.”
Samen met haar moeder, zus en broer werkten ze mee aan het boek De schoen van tien miljoen. Aan één van de tien auteurs vertelden ze hun verhaal. De schrijver maakte daar vervolgens een sprookje van, dat ouders aan hun kinderen kunnen voorlezen. “Het is een tof sprookje, een magisch verhaal. En het biedt de opening tot een gesprek. Het kan een manier zijn om aan je ouders uit te leggen wat armoede met je doet. Wat voor schaamte het geeft.”
“Ik wilde mijn ouders ook geen schuldgevoel aanpraten. Dus laten we hier over praten. Dat kan twee kanten op: voor kinderen die in armoede moeten leven en ook voor kinderen die dit juist niet meemaken, maar zo weten wat het is. Dat ze beseffen wat dit is. Dat is mijn grootste droom: dat we erover praten. Dat leraren het gaan voorlezen op school.
Het hart gaat uit naar het kind in mijzelf. Ik probeer te doen wat ik destijds miste. Wat mij betreft hoeft een volgende generatie hier niet mee op te groeien. Het zou mooi zijn als mijn verhaal herkenning geeft. Dat een kind denkt: ‘Zij was ooit zo’n kindje als ik. Maar nu heeft ze een eigen huis en een baan. Dan kan ik dat dus ook’.”
Isabel (21) leeft al jaren onder de armoedegrens: 'Uit schaamte durfde ik niet met vriendinnen af te spreken'
