In de rubriek ‘Monumentje’ interviewen we iemand die een ode wil brengen aan een overleden geliefde, vriend of familielid. Vandaag herdenkt Adriënne de Raef haar zoon Rens en haar moeder An.
Wanneer Adriënnes moeder An gediagnosticeerd wordt met alzheimer, begint ze langzaam al een beetje afscheid te nemen van haar moeder, maar dat ze ook afscheid moet nemen van haar zoon Rens (17) had ze nooit verwacht.
Trigger warning: dit artikel gaat over zelfdoding.
“Ik heb een hele lieve man en twee kinderen. Mijn zoon Rens was een fantastisch kind. Hij was zo’n lieve, rustige maar sociale jongen. Vooral ook voor mijn moeder. Hij ging altijd mee naar oma, zij waren echt twee handen op één buik”, vertelt Adriënne. Wanneer in coronatijd wordt vastgesteld dat haar moeder alzheimer heeft, gaat het gezin een moeilijk traject tegemoet. Maar dat haar zoon Rens ondertussen zijn eigen moeilijke traject doorgaat, weet het gezin op dat moment niet. Tot 21 september 2022.
“Mijn man had die ochtend vroege dienst. Rond een uur of vijf ging hij naar beneden. Daar vond hij Rens in de garage. In totale paniek rende hij naar boven. Ik hoorde hem alleen maar schreeuwen: ‘Rens heeft zelfmoord gepleegd’. Ik weet nog dat ik bed lag en hoorde wat hij zei, maar het kwam niet binnen. Mijn dochter, destijds 15 jaar, was ook wakker geworden van het geschreeuw. Met z’n drieën gingen we naar beneden en daar lag hij, in de garage.”
“Ik weet het nog precies”, vertelt Adriënne. “Op dat moment bel je 112, omdat dat het meest logisch voelt. Terwijl mijn man en ik allebei meteen zagen dat hij niet meer leefde. Er kwamen hordes hulpverleners over de vloer en we hebben meteen onze allerbeste vrienden gebeld. Toen begon het, de rest van mijn leven.”
Sandra (52) verloor haar zoon aan suïcide: 'Ik voelde dat het mis was voordat de politie aanbelde'
Het komt compleet onverwachts voor Adriënne. “Hij heeft nooit uitgesproken dat hij met deze gedachtes kampte. We wisten wel dat het op school niet zo lekker liep, maar dan denk je niet meteen dat er zoiets ernstigs achter zit. Dat voorjaar was hij ook in gesprek met mensen om te kijken of hij een vorm van autisme had. Via de huisarts is hij op een wachtlijst gekomen voor de GGZ. In oktober hebben zij gebeld, maar dat was te laat.”
Rens laat geen afscheidsbrief achter, waardoor Adriënne nog altijd geen idee heeft waarom hij deze keuze heeft gemaakt. “Als hij had verteld dat hij met deze gedachten zat, dan had ik er alles aan gedaan. Ik kan nu nooit bedenken wat ik had moeten doen om hem hier te houden, omdat ik het niet wist.”
Toch respecteert ze zijn keuze. “Ik weet nog dat mijn man en ik bij hem stonden, compleet in shock. Ik was niet in paniek, de shock maakte me rustig, denk ik. Tegen mijn man Jack zei ik dat we respect moeten hebben voor wat hij heeft gedaan, anders gaan we nooit begrijpen waar we in terecht zijn gekomen. Waar dat gevoel op dat moment vandaan kwam weet ik niet, maar het heeft er wel voor gezorgd dat ik niet boos ben”, vertelt ze. “Als ik boos was geworden, was ik op de hele wereld boos geworden en gebleven.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Ondertussen wacht Adriënne de zware taak om het nieuws aan haar dementerende moeder te brengen. “Ze was nog genoeg ‘bij’ om het te begrijpen, om het verdriet te voelen.” En dat is precies wat er gebeurde. “Door de ziekte zag ze mijn verdriet niet meer. Zelf vond ze dat ze het meeste verdriet had. Ik heb me heel lang onzeker gevoeld over een dementerende moeder, omdat ik nooit wist wat ik zou aantreffen, maar nu wist ik dat het altijd om haar ging en om haar verdriet om Rens.”
Het zorgt ervoor dat Adriënne het soms lastig vindt om haar moeder te bezoeken. “Zelf wilde ik het liefst mijn verdriet delen met haar, met degene die er altijd voor me was en met wie ik heel goed kon relativeren. Dat ging gewoon niet meer en dat was zo ingewikkeld.” De complexe situatie met haar moeder heeft een grote invloed op het rouwproces van Adriënne. “Ik heb het opzij gezet”, vertelt ze. “Hoewel ik haar dankbaar was voor het ritme dat ze me gaf, want ik moest er voor haar zijn, kwam het rouwen om Rens helemaal niet aan de orde. Ik heb wel eens gezegd: ik denk dat als mijn moeder er niet meer is, dat ik dan pas kan gaan voelen hoe het voelt dat Rens er niet meer is.”
Slechts een jaar na het overlijden van Rens, overlijdt ook haar moeder. “Een jaar klinkt misschien lang, maar in dit geval was het veel te kort.” Want ondanks het verdriet, kan ze bij het verlies van haar moeder rekenen op veel steun. “Ik denk dat als dit met Rens niet was gebeurd, dat we op het moment dat mijn moeder stierf niet zoveel steun hadden gehad als nu. Daar ben ik echt heel dankbaar voor.”
Daphne's vader overleed aan dementie: 'Opeens is het dan te laat voor de essentiële vragen'
En die steun was ook aanwezig na het overlijden van Rens. “Na zijn overlijden hebben we ervoor gekozen om hem in het crematorium te laten, omdat het voor mijn dochter te moeilijk was om hem in huis te hebben. Het klinkt heel gek, maar ik wilde iedere dag mensen meenemen naar Rens. Het voelde als een soort kraamvisite, ik wilde iedereen laten zien hoe mooi hij was.”
Daar hoort ook een mooi afscheid bij. “Buiten het feit dat ik hem een mooi afscheid wilde geven, vond ik dat ook heel lastig. Hij heeft er zelf voor gekozen en dat vind ik, na twee jaar nog steeds, een heel ander proces dan wanneer iemand ernstig ziek is. Ik moet accepteren dat hij niet meer wilde en ik begrijp het niet. Uiteindelijk hebben we een hele mooie uitvaart gehad. Er was heel veel belangstelling van mensen. Het is zo jammer dat hij zelf niet heeft gezien hoe geliefd hij eigenlijk was, dat zagen we vooral op de begrafenis.”
“Na de uitvaart heb ik alles wat met zijn dood te maken heeft omarmd als een warme deken”, vertelt Adriënne. Het gezin probeert een leven zonder Rens te navigeren. “Mijn man was geen prater, maar door de dood van Rens is hij dat wel geworden. Wij praten nog iedere dag over Rens, vooral met zijn drieën. Maar bij iedereen gaat de verwerking anders. Mijn man had het nodig om weer te gaan werken, waar ik een jaar niet heb gewerkt, en onze dochter is vrijwel meteen weer begonnen met school en dansen.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Na wat er met Rens is gebeurd, vindt Adriënne het nog belangrijker om open over haar gevoelens en die van haar man en dochter te praten. “Mijn grootste onzekerheden zijn na de dood van Rens uitvergroot. Als mijn dochter verdrietig was of een paar slechte dagen had en ze kwam een paar uur niet van haar kamer, dan kreeg ik paniekaanvallen. Dan dacht ik bij mezelf: zij doet dat echt niet, maar Rens heeft het ook gedaan.” Daarom doet ze er alles aan om openheid te koesteren binnen het gezin. “We zijn een paar weken na zijn dood naar een familietherapeut gegaan. Vanuit daar hebben we ieder onze eigen hulpverlener gekozen.”
Hoewel Adriënne vele herinneringen heeft met Rens, vindt ze het moeilijk om die te delen. “Soms heb ik het gevoel dat het niet waar is geweest. Ergens moet hij niet gelukkig zijn geweest, anders doe je dit niet. Het lijkt soms alsof ik alles in twijfel trek wat fijn is geweest, want misschien heeft hij dat helemaal niet zo gevoeld. Alsof het een soort toneelspel was. Ik ga er ook nooit meer achterkomen, maar dat moet ik loslaten want het was zijn keuze om het zo te doen.”
De zoon van Helena (52) gleed steeds verder af en maakte een einde aan zijn leven: 'Hij vond zichzelf kansloos'
“Waar ik absoluut niet aan twijfel is dat hij ontzettend veel van ons hield, hij heeft ons nooit pijn willen doen. Maar voor mij als moeder is het frustrerend, omdat hij zich niet veilig genoeg voelde om het met me te delen. Het stukje dat ik hem had willen helpen en dat ik er alles aan gedaan had, dat is een gevoel dat ik nooit kan loslaten.”
Ondanks dat ze zeker weet hoeveel Rens van haar hield, voelt ze toch de angst dat het haar schuld is. “De recherche bood ons na zijn overlijden aan om zijn telefoon te laten ontgrendelen, maar dat hebben we pas maanden later gedaan. Ik was bang dat er ergens toch zou staan dat het door mij kwam.” Wanneer ze dit uiteindelijk wel doen, vinden ze een foto van een zonsondergang die slechts drie weken voor zijn dood was gemaakt op een gezinsvakantie in Italië.
“Hier hebben we uiteindelijk het grootste deel van zijn as uitgestrooid. Daarnaast heeft een goede vriendin van ons allemaal kleine steentjes met een beetje as gemaakt van Rens. Wanneer vrienden van ons of van Rens op reis gaan, laten ze een steentje achter op een mooie plek. Daardoor hoop ik dat we allerlei plekjes creëren waar we op een fijne manier aan Rens kunnen denken. Er ligt bijvoorbeeld een steentje bij een strand op Ibiza, bij de Twin Towers in New York en in Japan. Als we dan ooit naar die plekken gaan, is Rens er een beetje bij.”
Nu, twee jaar later, zal het leven van Adriënne nooit meer hetzelfde zijn. “Als ouders wil je maar één ding, en dat is dat je kinderen gelukkig zijn. Dat is Rens niet gelukt. Mijn hele leven is een soort van relatief geworden. Wat is geluk? Iedereen gaat ooit rouwen in zijn leven. Ik begon met rouwen toen mijn moeder de diagnose alzheimer kreeg, maar je kind verliezen? Dat is echt 2.0 rouwen. Als je ouders zijn overleden ben je wees, als je partner overlijdt, ben je weduwe en als je kind overlijdt, heeft dat niet eens een naam. Zo groot is het.”
Ter nagedachtenis aan Rens de Raef, 1 november 2004 – 21 september 2022 en An, 11 juni 1944 – 30 oktober 2023.
Worstel je met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat er dan over. Bel 113 of ga naar www.113.nl. Stichting Zelfmoordpreventie is 24 uur per dag en zeven dagen per week bereikbaar.
Elsbeths dochter (17) stapte uit het leven: 'Sara liet ons liefdevol achter, ze stuurde zelfs nog rozen'
