Niks doen

Voordat Van der Stigchel meer vertelt over ons brein op het moment van niks doen, maakt hij eerst een duidelijk onderscheid. “Je vervelen en even niks doen zijn namelijk twee andere dingen”, legt hij uit. “Verveling heeft een negatieve lading en speelt op als mensen langere periode niks te doen hebben. Niksen gaat juist over af en toe even je taken parkeren en bewust niks doen.” In dit artikel spreken we daarom ook van niks doen en niet van verveling.

Van der Stigchel laat dan wel ook gelijk weten dat “helemaal niks doen” niet bestaat. “Je brein is nou eenmaal altijd actief”, vertelt hij. “Een voorbeeld: als mensen bewust niet willen nadenken zijn ze alsnog aan het nadenken over waarom ze niet willen nadenken.” Wat dan wel niksen is? Even je taken naast je neerleggen en wandelen, naar buiten kijken of douchen. “Dus geen televisie kijken, op je telefoon zitten of naar buiten gaan en een podcast luisteren”, vult de hoogleraar aan.

Zo werkt je brein

De grote vraag is: wat gebeurt er met je brein als je aan het niksen bent? Van der Stigchel legt uit: “Als je geen gerichte taken aan het uitvoeren bent wordt een ander gedeelte van je brein actief dan wanneer je je aan het concentreren bent.” De hoogleraar noemt dat ook wel de dagdroomstand waarbij je geen dingen uitvoert die aandacht kosten. “Het gaat daarbij echt om de automatische piloot, als je bijvoorbeeld je dagelijkse route naar werk fietst en je daar niet meer specifiek over na hoeft te denken.”

Nuttig

Een ander gedeelte van je hersenen wordt dus actief als je niks doet en dat is dan weer positief voor een drietal dingen. “Het eerste gaat over je concentratievermogen. Op het moment dat je niks doet, gaat het gedeelte van je brein dat actief is in de concentratiestand even uit. Je geeft het daarmee de mogelijkheid om op te laden en te rusten.” En dat zorgt er dan uiteindelijk weer voor dat op de momenten dat je focus nodig hebt, je ook beter kunt concentreren. “Je laadt je concentratie als het ware weer op.”

De tweede reden waarom de hoogleraar aanraadt af en toe niks te doen, heeft te maken met creativiteit. Van der Stigchel vertelt: “Doordat je met niks doen een ander gedeelte van je hersenen activeert, krijg je vaak ook veel meer goede en creatieve ingevingen. Je koppelt bepaalde dingen aan elkaar die je niet koppelt op het moment dat je geconcentreerd bezig bent.” Mensen die zeggen dat ze het creatiefst zijn op momenten dat ze luieren, hebben dus helemaal gelijk.

Lees ook
Waarom het slim is je schermtijd te minderen: ‘Het zorgt voor constante stress in je brein’

Reflectie

Als laatst zorgt niks doen ook voor zelfreflectie. “Je bent op een moment van niksen vaak juist veel aan het nadenken over jezelf. Je start met reflecteren en staat bewust stil bij je leven en hoe je je voelt.” Hartstikke nuttig dus, maar ook ergens wel confronterend, beaamt Van der Stigchel. “Iedereen heeft namelijk ook negatieve of onzekere gedachtes en daar ben je je op zulke momenten nog meer bewust van.”

Volgens de hoogleraar is dat ook gelijk de reden dat mensen niet zo dol zijn op even helemaal niks doen en liever continu in de weer zijn. “Dan hoef je namelijk simpelweg niet stil te staan bij je gepieker. Er zijn meerdere wetenschappelijke onderzoeken die hebben aangetoond dat het zelfs heftig is om alleen met je gedachtes te zijn”, aldus Van der Stigchel. “Het is daarom goed je bewust te zijn van de fragiele balans tussen nut en de daadwerkelijk negatieve gedachtes. Als je die te veel hebt, is het goed om een psycholoog te benaderen.”

Lees ook
Waarom het zo ontzettend goed voor je is om je te verliezen in een hobby

Aan de slag

Dat niks doen goed is voor ons brein en onszelf, moge duidelijk zijn. Maar hoe pas je dat dan toe in het dagelijks leven? “Als je het niet gewend bent, kan dat best even een uitdaging zijn”, vertelt Van der Stigchel. “En toch is het goed om een aantal momenten te plannen dat je even besluit niks te doen.” Dat betekent overigens niet dat je de hele dag niets meer moet uitvoeren, “maar een paar keer per dag even een paar minuten luieren is alleen maar heel goed”.

Volgens de hoogleraar is deze periode waarin Nederland in lockdown zit ook nog eens de uitgelezen kans om te werken aan iets vaker niks doen. “We zitten veel thuis en dus kunnen we juist meer tijd besteden aan het creëren van nieuwe gewoontes in onze routine.” Te beginnen bij iets minder grijpen naar die telefoon of de televisie en juist iets meer naar niks doen. Een potje uit het raam staren, een ommetje maken (zonder podcast) of een warme douche nemen: het leven is zo verkeerd nog niet.

Stefan van der Stigchel is hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit van Utrecht en auteur van het boek Grip op je aandacht.