Mode-ondernemer Naz Kawan (30) vluchtte op driejarige leeftijd met haar moeder en zusje uit Irak. Jarenlang praatte ze daar niet over, maar nu voor het eerst wel. ‘In mijn vechtmodus is het verleden ook mijn kracht.’
“Voor mijzelf is het ook helend om verhalen van anderen te horen. Dus waarom zou ik dan zelf bewust blijven zwijgen?”, zegt ze tegen LINDA.
Nadat Rusland begin 2022 Oekraïne binnenvalt, verschijnen overal in de media schrijnende verhalen van mensen die hun land ontvluchten. Dat onderwerp is altijd in het nieuws geweest, weet Kawan. “Maar de laatste twee jaar kon je het vluchten bijna live volgen. En omdat ik het zelf heb meegemaakt, bracht dat mijn eigen pijn naar boven. Ik weet hoe erg het is.”
Door het ‘obsessief volgen’ van het nieuws, beseft ze hoe belangrijk het is dat deze verhalen verteld worden. “Zodat er weer een stukje menselijkheid en begrip rondom vluchten ontstaat. Voor mijzelf is het ook helend om verhalen van anderen te horen. Dus waarom zou ik dan zelf bewust blijven zwijgen?”
Kawan doet voor het eerst haar verhaal in Oorlog is erfelijk, een drieluik van de EO en War Child waarin bekende Nederlanders vertellen over hoe de oorlog een rol speelt in hun leven. Een jaar eerder wilde ze dat nog niet. “Daarin speelde ook mijn persoonlijke verwerking mee. Ik kan nu pas over het verleden praten zonder het gevoel dat ik omval. Het is een heftig verhaal, en erover vertellen eist een tol. Want daardoor ben je er ook meer mee bezig. Toen ik het nog niet verwerkt had, kon de pijn me verlammen. Maar het is niet alleen mijn zwakte – in mijn vechtmodus is het ook mijn kracht.”
Als Kawan drie jaar oud is, zit ze naast haar vader in de auto tijdens een aanslag. Haar vader overleeft het niet. Zelf ligt ze een week in coma en moet ze meerdere malen geopereerd worden. Haar moeder beseft dat het in Irak te gevaarlijk wordt, en besluit haar dochters in veiligheid te brengen. Ze gaan naar Nederland omdat daar al een familielid woont en komen in een azc in Leiden terecht. Daar moet Kawan nog enkele operaties ondergaan.
In Irak hadden ze het goed, vertelt ze. “Mijn ouders hadden allebei rechten gestudeerd, en we hadden alles waar je van kunt dromen. Het is pijnlijk om te zien hoe je in één gebeurtenis alles kunt kwijtraken en helemaal opnieuw moet beginnen. Mijn moeder was toen begin twintig en mijn zusje pas een jaar oud. Hoewel ik me er weinig van herinner, was ik mij al jong bewust van de omvang van dat verlies. Ook omdat ik zo dicht bij mijn moeder stond. Als je als kind zoiets meemaakt, word je ineens heel snel volwassen.”
Er hangt op dit moment weer een negatieve sfeer om vluchtelingen, merkt Kawan. “Maar niemand kiest ervoor om vluchteling te worden. Ik zag laatst beelden van twee vrouwen van tachtigplus uit Oekraïne. Ze zeiden: ‘Waar moeten we nog heen? Natuurlijk blijven we hier.’ Dat raakte me heel erg. Want je vlucht alleen als je denkt dat je ergens anders nog wél een kans op een toekomst hebt. Mijn moeder wachtte – net als vele anderen – tot het écht niet anders kon, want je verliest alles wat je hebt opgebouwd.”
'Het is niet zo dat vluchtelingen niet wíllen werken, ze mógen dat simpelweg niet van de overheid'
Na aankomst in Nederland was Kawans moeder gericht op de toekomst. “Ze is het mooiste voorbeeld wat je maar kunt hebben. Mijn moeder is zó veerkrachtig. Mijn zusje en ik hebben haar gedreven om grote uitdagingen aan te gaan. Wat haar daarbij tekent, is dat ze heel adaptief is. Als je de taal niet kent en geen netwerk hebt, is dat ook wel nodig.”
Ze duwde het gezin voorwaarts. “Thuis wilde mijn moeder vooral Nederlands met ons praten terwijl Koerdisch onze eerste taal is. Het Nederlands heeft het daardoor volledig overgenomen. Laatst zei ik nog tegen mijn moeder: ik zou eigenlijk wel op Koerdische les willen, om het weer een beetje op te krikken. Dat laat zien hoe ik ben opgegroeid: alle focus lag op de toekomst.”
Over het verleden werd thuis dan ook weinig gesproken. “Mijn moeder was rationeel en pragmatisch, een soort copingmechanisme dat ik van haar heb overgenomen. Tot op zekere hoogte is dat gezond, omdat je daardoor het verleden niet je toekomst laat bepalen. Ook veerkracht is erfelijk. Tegelijkertijd voorkwam dat niet dat wat ik als kind heb meegemaakt me achtervolgd heeft. Mijn verleden heeft me gevormd tot wie ik ben. Dat kan ik niet uitwissen.”
Als kind worstelt Kawan met verdriet, woede en schuldgevoelens. Ze heeft last van nachtmerries en herbelevingen, en krijgt uiteindelijk EMDR en traumatherapie. “Mijn mentale gezondheid is mijn hele jeugd een uitdaging geweest. Doordat ik me al zo jong bewust was van narigheid, was er een stukje zorgeloosheid weg die voor andere kinderen vanzelfsprekend is.
Tegelijkertijd maakte het me heel gedisciplineerd. Rond mijn zestiende wist ik al wat ik wilde doen, en dat is altijd mijn houvast geweest. Ja, ik heb een bijna-doodervaring gehad. Maar dat heeft me ook bewuster gemaakt van de doelen die ik wilde bereiken en geleerd dat ik deze actief moest najagen.”
Kawan noemt ‘het kunnen dromen’ een geografische loterij. “Ik heb me altijd gerealiseerd dat ik bevoorrecht ben. In Irak, en veel andere delen in de wereld, zijn mensen niet veilig en hebben ze die mogelijkheid niet. Als je zegt dat mensen niet mogen vluchten, ontzeg je hen ook het recht om te dromen. Ik denk dat we het gesprek veel meer op die manier moeten voeren, zodat we ons empathisch vermogen terugkrijgen. Welke basisbehoeften staan er eigenlijk ter discussie? En hoe zou jij het vinden als dromen geen optie is?”
Marike en Stéphanie ontdekten dat hun vader bij de SS zat: 'Je denkt toch: ben ik ook zo?'
Voor Kawan is het belangrijk dat bij verhalen van mensen die gevlucht zijn niet alleen de nadruk ligt op de sensatie en het verdriet. Bij haar kledingmerk 2050 werkt ze samen met kleermakers met een vluchtverleden, maar legt daarbij de nadruk op hun vaardigheden.
“Als wij meetings hebben, zeggen wij vaak niet eens dat onze kleermakers een vluchtelingenachtergrond hebben. We hebben het over onze vakmensen en hun talent. Vaak horen we dan: ‘Oh, maar die hebben we toch niet meer in Nederland?’ Nee, dat klopt. Maar die heb je nog wel in de hoorn van Afrika en Syrië, waar de textielindustrie nog bloeide voor de oorlog.
Het is heel mooi dat we die vakmensen hier nu dus wel weer hebben. Maar als we zouden zeggen dat we mensen helpen die uit Syrië gevlucht zijn, dan gaat daar gelijk alle aandacht naartoe. En dan hoor je ineens: ‘Is de kwaliteit wel goed?'”
Mensen hebben al snel de neiging anderen te labelen, merkt Kawan. “Vaak krijg ik bij gesprekken over vluchtelingen te horen: ‘Ja, maar ik heb het niet over jou. Jíj bent anders. Jouw Nederlands is perfect.’ En dan denk ik… Dat is grappig. Want ik ben wél hetzelfde als hen. Ook ik ben alles kwijtgeraakt. Vluchten krijgt vaak een heel negatieve lading, en ik hoop dat het delen van mijn verhaal anderen in dezelfde situatie hoop kan geven en inspireert. Wat ik heb meegemaakt heeft me doen beseffen dat ik de wereld mooier, veiliger en schoner wil achterlaten voor toekomstige generaties, en me gemotiveerd dat ook te doen. Als ik dat kan, waarom anderen niet?”
Het interview van Naz Kawan in ‘Oorlog is Erfelijk’ is 7 mei om 21.00 uur te zien op NPO 2 of terug te kijken via NPO Start.
Maral Noshad Sharifi vluchtte uit Iran: 'Een deel van mijn ouders is toen gestorven'
