Psychologiehandboek DSM-5 beschrijft de persoonlijkheidsstoornis (hiernaast kun je ook narcistische karaktereigenschappen hebben) als volgt: heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid, fantaseert over grenzeloze macht en succes, heeft excessieve behoefte aan bewondering en denkt bijzondere rechten te hebben. Daarnaast exploiteert een narcist anderen, is er een gebrek aan empathie, is hij afgunstig op anderen en is hij arrogant. Daarbij moet worden genoemd dat het is absoluut niet zo is dat je een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebt als je jezelf enigszins herkent in deze summiere omschrijving.

Mishandeling

Volgens de coach bestaan er twee soorten: de openlijke en verborgen narcist. “De openlijke is meer het extraverte type, die laat zien hoe geweldig hij zichzelf vindt. De tweede is introvert en doet zich charmant en vriendelijk voor. Terwijl zulke mensen, door hun gebrek aan empathie, dat helemaal niet zijn. Ze spiegelen jouw gedrag, om je daarmee uiteindelijk binnen te halen.”

“Je kan de geestelijke mishandeling – want dat is het – op hele subtiele manieren herkennen”, legt Lutke uit. “Je man geeft bijvoorbeeld een ander een compliment, dat eigenlijk geen compliment is maar een steek naar jou. Bijvoorbeeld: ‘Oh, die vrouw daar ziet er écht heel goed uit.’ Of dat hij boos op je wordt als je even met iemand praat, omdat je zou staan flirten. Waardoor jij denkt: oei, misschien ben ik wel te ver gegaan. Of hij zegt: ‘Ik móét dit wel doen, want jij haalt het bloed onder mijn nagels vandaan.'”

Lutke legt uit dat narcisten vaak heel controlerend zijn. “‘Ben je nu nog niet thuis?’ En dan meerdere keren bellen in een uur. Het zijn kleine dingen die zich steeds verder kunnen opbouwen. Zo iemand zal nooit zijn verantwoordelijkheid nemen, volgens hem is híj altijd het slachtoffer.”

Lees ook
Relatietherapeut Esther Perel: ‘Relaties zullen voorgoed veranderen’

Geestelijke manipulatie

Lutke weet er inmiddels alles van af, maar dat is niet altijd zo geweest. “Ik heb zelf zeven jaar lang een liefdesrelatie met een openlijke narcist gehad, maar ik kende dat hele begrip niet, waardoor ik de signalen ook niet herkende. Na een tijdje zag ik wel een bepaald patroon in zijn handelingen. Aantrekken en weer afstoten is het spel der narcisme.”

Hiermee verwijst Lutke naar hoovering, gastlighting en de silent treatment. Het zijn alle drie slinkse vormen van geestelijke manipulatie en mishandeling. Gaslighting is onderhuidse manipulatie en erop gericht om iemands zelfvertrouwen kapot te maken en meer macht over de ander te krijgen. Hiervoor kan onder meer de silent treatment worden gebruikt. De narcist negeert je dan van het ene op het andere moment, bijvoorbeeld om je te straffen na een heftige ruzie. Probeer je de narcist te verlaten, dan kan er hoovering optreden: mooie woorden die jij wil horen, huilen en smeken. “Dan probeert hij je terug te krijgen, want jij bent zijn narcistische voeding”, vertelt Lutke. “Of dat je denkt: zie je, hij is veranderd. Hij is weer zo charmant als vroeger. Alles om je maar weer terug te winnen.”

Stockholmsyndroom

Maar waarom blijven sommige mensen dan zo lang in een narcistische relatie hangen? “Dit kun je uitleggen door middel van het Stockholmsyndroom”, vertelt Lutke. “In 1973 werd een bank in de Zweedse hoofdstad overvallen en enkele personeelsleden werden in gijzeling genomen. De gijzelaars ontwikkelden een band met hun gijzelnemers en waren zelfs positief over hen.”

“Twee van de gevangen genomen vrouwen verloofden zich uiteindelijk met hun gijzelnemers”, gaat Lutke verder. “Als je iets heftigs overkomt, zijn er normaal twee reacties: voor jezelf opkomen of vluchten. Maar die twee zijn geen optie. Deze vrouwen zaten vast, net als mensen in een narcistische relatie. Dit is óók een overlevingsmechanisme, omdat je je gaat binden aan je mishandelaar.”

Lees ook
Karina trouwde met een narcist: ‘Ik raakte in zijn web verstrikt’

Gevolgen

De gevolgen van narcisme kunnen groot zijn, bij de één komt stoornis heftiger ten uiting dan bij een ander. “Ze zijn wel wisselend natuurlijk, omdat er verschillende vormen van deze persoonlijkheidsstoornis zijn. Maar doordat je zo klein wordt gemaakt, kun je jezelf verliezen. Ook omdat je het gevoel hebt steeds op eieren te lopen. Daarnaast raken veel mensen hun familie en vrienden kwijt, omdat een narcist je het liefst helemaal isoleert en voor zichzelf heeft.”

“Toen mijn relatie fysiek werd en mijn partner me begon te slaan en zelfs te steken, durfde ik te vluchten”, verklaart Lutke. “Dat was voor mij de druppel. Ik ben lang bang geweest, schrok bij iedere brief op de mat en vreesde dat hij ineens voor de deur zou staan.”

Lees ook
Lea (49) was 21 jaar samen met een ‘gaslighter’: ‘Ik verloor mijn eigenwaarde’

Tips

Lutke heeft nog wat laatste tips, mocht je in een ongezonde relatie zitten: “Neem dan een vriend of vriendin in vertrouwen en zoek hulp. Pieker niet te lang in je eentje. Blijkt het echt een narcist te zijn, verbreek dan alle contacten. Met de vader van je kinderen wordt dat lastig, maar geef hem zo min mogelijk van je emoties. Huilen mag, maar niet bij hem, doe dat dan in de auto. En vertrouw op je gevoel. Als jij het idee hebt dat er iets niet goed zit in je relatie, dan heb je dat gevoel niet voor niets.”