Uit gelekte plannen blijkt dat het Amerikaanse Hooggerechtshof het federale recht op abortus wil afschaffen. ‘Abortus is een politiek ruilmiddel geworden’, zegt onderzoeker en activist Lucía Berro Pizzarossa.
In een gesprek met LINDA.nl vertelde ze begin dit jaar waarom het recht op abortus altijd – óók in progressieve landen zoals Nederland – vogelvrij is, maar dankzij feministische netwerken nooit echt verloren gaat.
2021 was een ingewikkeld jaar voor abortus. In Polen en enkele Amerikaanse staten was het al praktisch verboden geworden. En nu lijkt het erop dat het Amerikaanse Hooggerechtshof de twee rechterlijke uitspraken die het nationale recht op abortus garanderen, ook gaat vernietigen. Zelfs in het progressieve Nederland spraken conservatieve politici zich meermaals uit over strengere regels. Zo vond SGP-leider Kees van der Staaij de vijf dagen bedenktijd te kort. Abortus was een lichtere keuze dan de aankoop van een pannenset, zei hij. “Die mag je na veertien dagen nog terugbrengen.”
Tegelijkertijd stemde in februari van dit jaar een ruime meerderheid van de Tweede Kamer voor het volledig afschaffen van de verplichte bedenktijd. Ook werd het tijdens de pandemie mogelijk om in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk abortuspillen per post te ontvangen. Vrouwen die in quarantaine zaten hadden zo toch toegang tot abortuszorg. Ondertussen wees een Nederlandse rechter in 2020 juist weer een verzoek tot pillen per post af.
Internationaal gezien slingert abortuswetgeving van het ene naar het andere uiterste. Ook Lucía Berro Pizzarossa ziet een golfbeweging. De Uruguayaanse onderzoekt aan het O’Neill Instituut in Washington D.C. het effect van abortuspillen, en hoe deze de toekomst van abortus zullen veranderen. Als advocaat zet ze zich in voor Abortion Without Borders, een feministisch netwerk dat Europese vrouwen die geen toegang tot de ingreep hebben, helpt om in een ander land toch behandeld te worden.
Eén politieke of economische crisis is genoeg om vrouwenrechten in gevaar te brengen, zegt ze. “Politici zijn niet zozeer geïnteresseerd in abortus, maar het roept veel emotie op en zorgt voor stemmen. Abortus is een nuttig politiek ruilmiddel, omdat het over meer gaat dan een medische ingreep. Het breekt met gendernormen en het idee van de traditionele familie.”
Door abortus kunnen vrouwen zelf beslissen of ze moeder willen worden, zegt Berro Pizzarossa. Terwijl velen nog steeds vinden dat kinderen baren nu eenmaal bij ‘vrouw-zijn’ hoort. “Wanneer we met de rollen breken die we volgens anderen moeten vervullen, is dat voor hen zeer bedreigend. Als je vrouwen de controle geeft over hun eigen lichaam, geef je ze ook de controle over hun lot, carrière of wat ze ook met hun leven willen doen.”
Dit is de reden waarom ze als rechtenstudent gefascineerd raakte door abortuswetgeving en reproductieve rechten. Als vrijwilliger in de juridische kliniek kwam ze vooral vrouwen tegen. “Ik leerde dat reproductieve rechten cruciaal zijn voor het verdere verloop van je leven. Omdat deze vrouwen niet gesteund werden en onafhankelijk waren in hun beslissingen, bereikten zij hun potentieel niet. Ze konden geen opleiding volgen of hun kind opvoeden op de manier die ze voor zich zagen. Dromen bleven onvervuld. Daardoor wist ik dat ik in dit veld moést werken.”
In de politiek is wat betreft abortus een golfbeweging zichtbaar, zegt Berro Pizzarossa. Maar feministische netwerken vormen een onzichtbare, stabiele onderstroom. “In de VS lijkt het erop dat Roe vs. Wade (de uitspraak van het Hooggerechtshof uit 1973 die abortus in Amerika legaliseerde, red.) verworpen zal worden. De netwerken bereiden zich daar nu al op voor, door kennis te verspreiden en te kijken of ze straks uit voorzorg abortuspillen kunnen leveren bij vrouwen die nog niet zwanger zijn.”
Feministische netwerken willen garanderen dat elke zwangerschap gewenst én gelukkig is, zegt ze. “Ze laten de toekomst van abortus zien, veel meer dan wetgeving dat doet. De netwerken zetten hulplijnen op voor vrouwen die thuis abortuspillen gebruiken, zoeken naar goede, vriendelijke zorgverleners en zorgen voor de kinderen wanneer dat nodig is. Zo wordt abortus een kwestie van de gemeenschap, waarin alle mogelijke beslissingen gesteund worden. Ik denk dat dit is hoe abortussen én zwangerschappen eruit moet zien.”
Ons beeld van abortus is gedateerd: 'Minder tienermeisjes, méér dertigplus-vrouwen'
In haar proefschrift aan de Universiteit Groningen concludeerde Berro Pizzarossa dat wetgeving ook in progressieve landen vaak anti-abortus is. Zo blijft de ingreep wanneer deze niet aan precieze eisen voldoet strafbaar. “Nederland heeft zeer liberale wetgeving, maar er zijn wel veel wettelijke obstakels. Terwijl daar geen enkele wetenschappelijke basis voor is. Zo is er geen andere medische procedure waarvoor een verplichte bedenktijd geldt.” Hetzelfde geldt voor de uiterste datum waarop je voor een abortus kunt kiezen. “De regels zijn willekeurig, en in elk land anders.”
Abortuswetgeving is volgens Berro Pizzarossa vooral gebaseerd op emotie, en niet op wetenschap. “Dit komt doordat de keuze voor abortus nog steeds als problematisch wordt gezien”, zegt ze. “Doorgaan met de zwangerschap is de ‘normale’ weg. Ik denk dan: de keuze voor het ouderschap is enorme beslissing. Daar moet je goed over nadenken. Toch verplicht niemand je om daar vijf dagen de tijd voor te nemen.” Eigenlijk is het “nogal betuttelend” dat dit bij abortus wel moet, vindt ze. “Je gaat er dan vanuit dat vrouwen daar niet al lang en goed over nagedacht hebben.”
Hetzelfde geldt voor pro life-activisten die zeggen te ‘vechten’ voor de rechten van het ongeboren kind, vindt Berro Pizzarossa. “Als ze geïnteresseerd waren in de rechten van ongeborenen, zouden ze het ook over anticonceptie, draagmoederschap of klimaatverandering hebben. Maar ze hebben het alleen over het controleren van vrouwenlichamen.”
Eerder stond illegale abortus voor een onhygiënische situatie met een kleerhanger. Abortuspillen zorgen volgens Berro Pizzarossa sinds de jaren negentig voor veel minder doden. Via haar netwerk helpt ze Poolse vrouwen die een abortus nodig hebben af te reizen naar landen zoals Nederland. Maar een pil is alleen in een vroeg stadium een optie. “Door de pandemie werd reizen extra ingewikkeld, waardoor zij vaak pas later in hun zwangerschap geholpen konden worden. Daardoor werd abortus voor hen gevaarlijker.” Het verbod heeft eind vorig jaar tot de dood van een Poolse vrouw geleid.
Toch blijft Berro Pizzarossa optimistisch. “Ik denk dat er een revolutie gaande is, waarin mensen zelf de kennis en de macht weer in handen krijgen. Die innovatie komt van feministische netwerken. Terwijl Nederlanders nog debatteren over pillen per post, ondersteunen zij al jaren simpelere, minder gemedicaliseerde vormen van abortus.” Tegelijkertijd zijn overheden verplicht om de juist voorzieningen bieden. “In Latijns Amerika zie je dat de netwerken en het bestaande zorgsysteem elkaar aanvullen. Dat wil je overal terugzien.”
Ze begrijpt dat mensen zenuwachtig worden van de ontwikkelingen in Polen en de Verenigde Staten. “Er is zeker reden voor waakzaamheid”, zegt ze. “Maar misschien is het niet de toegang tot abortus die komt te vervallen, maar het ouderwetse idee van abortus in een kliniek, met een dokter. Dat is eng, want dat was een grote prestatie. Tegelijkertijd geloof ik dat er een nieuw, beter systeem komt, wat meer uitgaat van de rechten en behoeftes van de mensen die abortussen ondergaan.”
Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd op 12 februari 2022.
'Het leven is voor hen alleen heilig als het in de baarmoeder zit, daarna moet je het zelf zien te rooien'
