De voorstelling ‘Lichter dan ik’ vertelt het verhaal van Indonesische vrouwen tijdens het koloniale bewind van Nederland. Actrice Esther Scheldwacht: ‘Soms word ik nog overvallen door de droefheid van deze geschiedenis.’
Als theatermaker speelt ze niet alleen de hoofdrol, maar bewerkte ze ook het gelijknamige boek van Dido Michielsen voor het theater.
Lichter dan ik vertelt het verhaal van Piranti, een jonge Indonesische vrouw die een ander pad wil bewandelen dan haar moeder voor haar bedacht heeft. Ze ontsnapt aan een gearrangeerd huwelijk door de njai te worden van een Hollandse militair: oftewel, zijn huishoudster en minnares. Maar nadat ze een dochter op de wereld zet, vertrekt hij al snel om met een Nederlandse te trouwen. Piranti geeft haar moederrol op om haar dochter een betere toekomst te bieden. Maar die keuze blijft haar achtervolgen.
Veel theaterbezoekers zullen nog nooit van een njai hebben gehoord, weet Scheldwacht. Haar eigen wortels liggen in Indonesië. “Daardoor kende ik deze geschiedenis al. Pas later in mijn leven begreep ik dat het ook in mijn eigen familie voorkwam. Maar eigenlijk is bij iedereen met Indonesische roots de kans heel groot dat er ergens een voorouder zit die een njai was.” Haar broer heeft een tijd geleden hun stamboom onderzocht. “Daar bleken er heel wat in voor te komen. Dan komt het ineens wel heel dichtbij.”
In Lichter dan ik noemt de Hollandse militair Piranti voortaan Isah. Haar echte naam vindt hij maar vreemd. Haar veranderde naam is het eerste moment dat ze een stukje van haar eigen identiteit inlevert. “Ze is een autonome en sterke vrouw die gewaagde keuzes durft te maken”, zegt Scheldwacht. “Maar ze gaat ten onder aan het systeem waar ze in opgroeit.”
Historici: Interlandelijke adoptie in Nederland en België heeft koloniale wortels
Het boek van Michielsen deed Scheldwacht al graag cadeau aan mensen. “Het is een fijne manier om te vertellen over een geschiedenis die niet iedereen kent.” In geschiedenislessen over Nederlands-Indië komt het Indonesische perspectief al nauwelijks aan bod – laat staan het verhaal van vrouwen. “Ik hoop dat ook deze voorstelling kan bijdragen aan bewustzijn over wat vrouwen tijdens het koloniale bewind allemaal te verduren kregen.”
En dat is heel wat, vertelt Scheldwacht. Na het vertrek van de militair staat Piranti haar dochter af aan een Nederlands koppel. “Om een betere status te krijgen, moesten kinderen van njai’s zich volledig afkeren van hun cultuur”, vertelt ze. “Want kinderen die Nederlands en katholiek opgevoed werden, stonden hoger op de maatschappelijke ladder.”
Piranti zorgt voortaan als baboe voor haar eigen kind, en ze mag nooit vertellen dat ze haar moeder is. “Ze gaat volledig aan zichzelf voorbij voor haar kind. Ze zegt dan: geef me de kracht om mezelf weg te cijferen, opdat mijn kind een betere toekomst tegemoet gaat. Het is geen sprookjesverhaal, en iets wat veel meer vrouwen hebben meegemaakt. Heel heftig.”
Vrouwenonderdrukking is dus zeker een thema, maar bovenal gaat de voorstelling over vrouwelijke kracht. Scheldwacht deelt haar rol met Denise Aznam en Tara Hetharia. Alle drie spelen ze Piranti, maar dan op een andere leeftijd. “Ik heb dat nog niet vaak meegemaakt: drie vrouwen met Aziatische roots die de norm bepalen. Ik ben hier niet aan begonnen om een feministisch statement te maken over toneel. Maar dat is eigenlijk wel het gevolg van het maken van deze voorstelling. Heel tof dat we dat zo doen.”
Scheldwacht, Aznam en Hetharia. Foto door Annemieke van der Togt.
Eerst werkte ze samen met regisseur Olivier Diepenhorst aan de bewerking. “Meteen voelde ik tijdens het schrijven een soort opwinding, omdat ik wist dat het klopte wat ik deed. Al snel zei Olivier: ‘Pff nee, ga jij maar los. Het stroomt en het vloeit bij je, dus ga je gang.’ Dat vond ik zo goed van hem. Ik wist écht hoe dit moest, en voelde heel sterk de noodzaak van dit verhaal.”
Volgens Scheldwacht ben je na het zien van deze voorstelling “een wijzer mens” geworden. “Want je gaat weg met een breder beeld van die droevige geschiedenis.” In een “borrelscène” komen vrienden op bezoek bij Piranti’s officier. In hun witte pakken zitten ze aan de jenever, en zij moet hen bedienen. “Dat beeld ken ik zo goed van Louis Couperus. (Nederlandse auteur die geboren is in Nederlands-Indië en daar veel over schreef, red.) Maar nu ga je helemaal mee met háár perspectief. Dan ga je toch anders naar het plaatje kijken.”
Lichter dan ik is tot en met 28 januari in verschillende theaters door het land te zien.
Erfgoedvereniging: 'Zet Monsieur Cannibale in Rijksmuseum'
