Dex is 13 jaar. Zijn ouders liggen in scheiding en zijn het niet met elkaar eens over de verdeling van de zorg. De moeder van Dex is tandarts en woont sinds een aantal maanden in een zomerhuisje in de buurt van haar werk, een eindje bij hem en zijn vader vandaan. De vader van Dex werkt vanuit huis, in de daghandel.
Op een avond, na een enorme ruzie tussen zijn ouders waar Dex flarden van opvangt, weet hij dat het mis is. Zijn moeder pakt haar koffers.
Een afschuwelijk afscheid volgt. Dex klampt zich vast aan zijn moeder en smeekt haar om niet weg te gaan. Hij zegt dat hij zich beter zal gedragen en zal helpen als er ruzie is. Als zijn moeder liefdevol uitlegt dat Dex hier niks aan kan doen en het ook niet aan hem ligt, wordt hij boos en schreeuwt hij dat hij net zo goed mag meebepalen in het gezin. Radeloos ziet hij zijn moeder wegrijden. Als zijn vader hem wil troosten, rent hij naar zijn kamer en gooit de deur dicht.
Sinds de scheiding leunt de vader van Dex op zijn zoon. Hij heeft Dex nodig om zich staande te houden. Ze doen vaak leuke dingen, zoals voetballen en een visje eten op zaterdag. Hij vertelt dan hoe fijn hij het vindt dat Dex altijd in de buurt is. Dat hij zich daardoor minder alleen voelt en Dex alles beter maakt.
Dex voelt dat hij er voor zijn vader moet zijn. Wel mist hij zijn moeder enorm, omdat hij haar minder vaak ziet. Ook zijn moeder heeft hiervan veel verdriet. Ze wil graag co-ouderschap met een 50-50-verdeling van de zorg. Maar Dex’ vader ziet daar niks in. “Mama is vertrokken, waarom moeten wij ons dan aanpassen?” Bovendien heeft het consequenties voor de school van Dex, zijn sport en zijn vrienden. Dat wil hij hem niet aandoen.
Dus is hij een juridische procedure gestart voor een 80-20-regeling. Deze week heeft Dex een brief gekregen van de rechtbank. Of hij op gesprek wil komen om zijn eigen wensen te vertellen. Hij voelt zich er gespannen over. Er gaat van alles door zijn hoofd. Praten met een rechter? Wat wil die van mij weten? Waar moet ik dan heen en wie brengt mij? Wat ga ik vertellen? Wat krijgen mijn ouders te horen van wat ik vertel?
Dex gaat op slot, wil niet, maar wordt aangespoord door zijn vader. “Doe dat nu maar”, zegt hij. “Dan kun je de rechter vertellen dat we het goed hebben samen.” Dex weet niet goed wat hij ermee aan moet. Of nou, eigenlijk weet hij het wél. Eigenlijk wil hij het liefst wat vaker bij zijn moeder zijn. Maar hij weet ook dat hij zijn vader daarmee verdriet doet. En hij is bang voor meer ruzie. Er is al zoveel spanning tussen zijn ouders.
‘Papa houdt gewoon niet zoveel van mij als mama, en hij heeft ook geen tijd voor me’
Ik ken geen enkele ouder die in scheiding ligt en zegt: ‘Dát lijkt me nou een fijn vooruitzicht voor ons kind’. Toch zijn kinderen in de rechtbank vaak de realiteit, als ouders er samen niet uitkomen.
Want conflicten over de verdeling van vakanties en feestdagen, waar hun kind gaat wonen of hoe verjaardagen gevierd worden: dat gaat nu eenmaal over het kind. Daarom worden kinderen van 12 jaar en ouder bij een echtscheidingsprocedure standaard uitgenodigd voor een gesprek met de rechter. Een brief schrijven aan de rechtbank mag ook. Het doel hiervan is om kinderen de gelegenheid te geven zich eerlijk uit te spreken. Dat is een mooi uitgangspunt, omdat er aandacht is voor de stem van het kind. Maar: welke stem hoort de rechter?
Dex rijdt samen met zijn vader naar de rechtbank. “Nou jongen, gewoon zeggen wat je het liefste wilt hoor”, zegt zijn vader. Hij lijkt zenuwachtiger dan Dex zelf. Ze worden ontvangen door de kinderrechter, die Dex op zijn gemak stelt en hem meeneemt naar een aparte kamer. Wanneer puntje bij paaltje komt en de vraag gesteld wordt: “Dex, wat voor verdeling zou jij graag willen?”, denkt hij aan zijn vader, die in de wachtkamer zit. En die straks met hem naar huis rijdt. Even twijfelt hij, maar dan zegt hij: “O, eh, ik vind het wel goed hoor, zoals het nu is.”
Het is begrijpelijk dat Dex zijn ware gevoelens niet durft uit te spreken. Het voeren van een gesprek tussen een rechter en een kind kan goed werken, maar dan wel bij kinderen die voor zichzelf kunnen opkomen en zich los kunnen maken van hun loyaliteit richting hun ouders. Het vereist nogal wat moed om tegen een vreemde rechter, in een vreemd gebouw, te vertellen wat er diep van binnen in je leeft. Helemaal als het tegen de wens van één van je ouders ingaat.
Hoe bekwaam een kinderrechter ook is in luisteren, het ontbreekt vaak aan tijd. Tijd die nodig is om vertrouwen op te bouwen met een kind, zodat het weet dat zijn of haar verhaal veilig is. Want een eerste mening kan doorspekt zijn met loyaliteit, angst en zelfbescherming. Dat afpellen is heel moeilijk te realiseren in tien minuten. Gelukkig voelt een rechter soms aan dat er meer nodig is voor kinderen. Het belang van meer tijd en aandacht voor hun beleving wordt steeds vaker onderstreept. Kinderen buiten de muren van een rechtbank laten praten over hun eigen wensen en gevoelens is namelijk niet alleen voor hen zelf een fijnere ervaring, het geeft ook een betrouwbaarder beeld van wat er werkelijk leeft.
Dex rijdt met zijn vader mee terug naar huis. Hij is misschien niet helemaal open geweest, maar besluit dat hij de goede dingen heeft gezegd tegen de rechter. Had hij gezegd wat hij werkelijk wilde, dan had dat vast voor een hoop extra spanning gezorgd. En hoewel hij zich best schuldig voelt tegenover zijn moeder, vindt hij het voor iedereen het beste. Zijn vader neemt de welbekende route naar de visafslag. Hij legt een hand op zijn arm. “Kom vriend, we gaan er eentje halen.”
Deze column is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk, maar geen letterlijke weergave daarvan. De gebruikte namen zijn gefingeerd.
William woont na scheiding noodgedwongen met dochter (17) bij bejaarde vader
Maartje Willemse is kindbehartiger en komt op voor kinderen in echtscheidingssituaties. Ze helpt ouders, hulpverleners en rechters de stem van het kind te horen. Ze is moeder van twee pubers en woont met haar gezin in Amersfoort.
