Steeds meer vrouwen kiezen voor een zwangerschap in hun midden dertiger jaren of tegen hun veertigste levensjaar aan. Maar wat voor invloed heeft een ‘oudere’ ouder op het kind? En wat betekent een latere zwangerschap voor de moeder?
Daarbij spelen namelijk biologische, sociologische en maatschappelijke factoren een rol.
Het klinkt de afgelopen tijd vaker in het nieuws: meer vrouwen krijgen later kinderen. Volgens medici en vruchtbaarheidsdeskundigen is de ideale leeftijd om zwanger te raken tussen de 18 en 36 jaar oud. In deze levensfase heb je als vrouw de beste kans om zwanger te raken en de minste kans op complicaties.
“Als een vrouw graag twee kinderen wil krijgen, stopt ze rond haar dertigste met anticonceptie. Idealiter nog iets eerder”, legt Mariëtte Goddijn, gynaecoloog en hoogleraar voortplantingsgeneeskunde verbonden aan het Amsterdam UMC, uit.
Maar tegenwoordig zijn er steeds meer vrouwen die langer wachten met het krijgen van kinderen. De redenen daarvoor lopen uiteen. Maar wat betekent een oudere ouder voor het kind?
Dorret Boomsma is hoogleraar biologische psychologie en verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze verdiept zich onder meer in genetica en deed veel onderzoek naar tweelingen. Omdat de kans op een meerling toeneemt met de leeftijd van de moeder, hebben tweelingen vaak wat oudere moeders en vaders. In een eerste stap keek Boomsma samen met een student naar de wetenschappelijke literatuur over oudere vaders. De onderzoekers wilden erachter komen of de leeftijd van de vader enig verband had met psychiatrische aandoeningen bij de kinderen. “Dat is inderdaad het geval, hoewel daarmee een oorzakelijk verband niet vast stond”, aldus Boomsma.
Daaruit ontstond een nieuwe studie, nu niet alleen bij tweelingen maar ook bij andere kinderen die meedoen in Nederlands cohortenonderzoek. Boomsma en haar mede-onderzoekers onderzochten verbanden tussen de leeftijd van vader en moeder, gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en de effecten op het gebied van ADHD en cognitie. En daaruit konden zij een heldere conclusie trekken: “Cognitieve ontwikkeling en gedrag van het kind leiden absoluut niet onder de oudere leeftijd van ouders”.
Dorret Boomsma
Ze vervolgt: “Een sterk punt uit dit onderzoek is dat niet alleen de ouders werden ondervraagd, maar ook de omgeving meewerkte, bijvoorbeeld leerkrachten. Daaruit bleek dat de leeftijd van de ouder geen negatief effect heeft op het gedrag van het kind. En als er een effect is, is het een gunstig effect.”
Die vrees voor een negatief effect op gedrag of cognitie, kan voortkomen uit de psychiatrie. Daar klinkt namelijk dat twee psychiatrische aandoeningen samenhangen met het hebben van een oudere vader: schizofrenie en autisme. “Maar dat betekent niet dat ieder kind met autisme dat heeft door een oudere vader. Het is een observatie uit de psychiatrie, maar geen studie. Uit de onderzoeken en data die wij deden, blijkt er bijna geen effect te zijn van een oudere ouder. Het gunstige effect is dat een kind minder gedragsproblemen heeft bij oudere ouders.”
Maar hoe komt dat? De hoogleraar legt uit dat zij die vraag niet kan beantwoorden vanuit de studie, maar het antwoord wel kan bedenken. “Oudere ouders hebben vaker de financiën beter op orde, een comfortabele woning en andere middelen. Waardoor de opgroeiomgeving wellicht veiliger en stabieler is.”
Toch lijkt het erop dat meer vrouwen, en ook mannen, kiezen voor ouderschap op latere leeftijd. Maar daar wil Boomsma ook wat nuance in brengen. “Het lijkt tegenwoordig ook of de focus ligt op oudere moeders. Een eeuw terug waren er ook oudere moeders. Die bijvoorbeeld na hun veertigste nog een laatste kind kregen. Dat lijken we soms vergeten. Nu ligt de focus alleen op het krijgen van een eerste kind op latere leeftijd. Maar kinderen krijgen op latere leeftijd is niks nieuws.”
De hoogleraar legt uit dat daarnaast maatschappelijke omstandigheden ook invloed hebben op de kinderwens. “In Nederland zie je dat vaker terug. Dat in periodes van woningnood of economische crisis vrouwen pas achterin de twintig trouwden. Helemaal uniek voor deze periode is het niet.”
Het kind wordt er dus niet slechter van als een vader of moeder ouder is, blijkt uit de bevindingen van Boomsma. Maar een zwangerschap op latere leeftijd is niet zonder (biologische) risico’s. Dat weet ook hoogleraar Mariëtte Goddijn. Als gynaecoloog ziet ze dat het aantal vrouwen dat op latere leeftijd een zwangerschap overweegt, geleidelijk groeit.
Vrouwen bij wie volgens haar vaak de omstandigheden de reden voor een latere zwangerschap zijn. “Bij deze vrouwen speelt vaak het later tegenkomen van een goede partner, waarmee zij een kind willen krijgen, een grote rol. Daar kunnen zij niks aan veranderen en wij ook niet. Dat is een gegeven.”
Goddijn noemt miskramen, meer kans op onvruchtbaarheid, langere duur op zwanger worden en zwangerschapscomplicaties, zoals een hoge bloeddruk of zwangerschapsdiabetes, op als de meest voorkomende biologische risico’s. “Vanaf het 36e levensjaar neemt de kans op miskramen en zwangerschapscomplicaties geleidelijk toe. Ook de kans op syndroom van Down neemt toe. Naarmate de leeftijd vordert, wordt die kans groter.”
De gynaecoloog benadrukt dat de duur om zwanger te worden verschilt per individu. “Maar de stellen die ik tref, die zijn vaak al lang bezig en hebben hun kinderwens (nog) niet vervuld. Hen vertel ik, afhankelijk van hun situatie, dat zij bijvoorbeeld 25 procent kans hebben op een spontane zwangerschap in het aankomende jaar. Soms is dat 40 procent of nog iets hoger. Stellen vinden dat vaak een heel laag percentage.”
Mariëtte Goddijn
Volgens de hoogleraar is een zwangerschap op hogere leeftijd niet zozeer een bewuste keuze voor veel vrouwen. “Vaak worden zij gedwongen door omstandigheden. Dat hoor ik ook in mijn spreekkamer, dat zij liever eerder waren begonnen. Maar toch blijft de relatie het grootste punt. We zien ook een toename in vrouwen die eicellen invriezen, vaak omdat er nog geen geschikte partner is. Ik heb begrip voor die omstandigheden, maar ik maak me tegelijkertijd ook zorgen.”
Volgens de gynaecoloog blijkt uit data dat zwangerschappen op hogere leeftijd meer voorkomen bij hoogopgeleide vrouwen. “Het komt ook iets vaker voor in grotere steden. Al is er voor dat soort conclusies ook meer onderzoek nodig. Daar zijn we nu mee bezig. Samen met het UMC Utrecht, een socioloog en ethicus, willen we in meer detail weten waarom vrouwen ervoor kiezen om eicellen in te vriezen.”
Wat betreft kennis en voorlichting over vruchtbaarheid is daarin de afgelopen tien jaar volgens Goddijn een hoop verbeterd. “Maar ik vind dat we op middelbare scholen naast lessen over anticonceptie ook onderwijs moeten geven over voortplanting. Waar ook het einde van de vruchtbaarheid ter sprake komt. Dat onderwerp is relatief onderbelicht.” Een boodschap die eerder ook fertiliteitsartsen Merel van den Berg en Odine Aandewiel, van Stichting Vruchtbaarheid, met LINDA.nl deelden.
De gynaecoloog begrijpt dat vrouwen tegenwoordig in de meest ideale hoedanigheid moeder willen worden. “Dat je gezond bent, een geschikt huis hebt en het financieel op de rit is. Maar daarin is wel iets veranderd. Vroeger dacht men daar minder over na. Wellicht zijn we daarin wat doorgeschoten, dat alles helemaal op orde moet zijn. Ik denk dat die eis van ‘er klaar voor zijn’ best wat omlaag mag en de leeftijd ook mag worden meegewogen. Het belangrijkste is namelijk dat kinderen in een warm nest terechtkomen.”
Welke leeftijd nu wel of niet het meest geschikt is, voor zowel ouder als kind, blijft toch een persoonlijke beslissing, stelt Boomsma. “Een kinderwens is iemands wens. Daar mogen we geen etiket op plakken. Of je nu een kind op je achttiende of je veertigste wilt, wie zijn wij om daarover te oordelen.”
Goddijn zegt over een zwangerschap op latere leeftijd tot slot: “Denk daar goed over na. Als je daar bewust voor kiest, is dat jouw keuze. Maar dan moet je het ook kunnen accepteren als het niet lukt om zwanger te worden of dat er eventueel meer zwangerschapscomplicaties kunnen zijn. Wij stimuleren toch echt dat vrouwen op tijd beginnen, dat is de eerste keuze. Er is dan meer kans op een zwangerschap op de natuurlijke manier.
Vruchtbaarheidsbehandelingen vergen namelijk grote inspanning, net als complicaties, verdriet bij een miskraam of een moeilijk verloop van een zwangerschap. Daar is niet iedereen zich altijd bewust van.”
Zwanger worden? Het Voedingscentrum benadrukt belang van foliumzuur: 'Verkleint risico op vroeggeboorte'
