Bijna vijf jaar nadat de documentaire ‘Het beste voor Kees’ uitkwam, zijn wij Kees Momma (53) nog lang niet vergeten. En velen met ons, dat blijkt. Maker Monique Nolte (49) kent Kees nu twintig jaar.
Er komt een vervolg op 'Het beste voor Kees': maker Monique over hun bijzondere band
En (yes, yes, yes) er komt een vervolg: Monique en Kees zijn bezig met de derde documentaire. Ze vertelt ons over hun speciale band.
Je hebt de ‘Favoriete 2Doc van de afgelopen vijf jaar’ te pakken. Wat betekent dat voor jou?
“Het is ontzettend fijn opnieuw waardering te krijgen voor iets wat je vierenhalf jaar geleden hebt uitgebracht. En leuk dat het publiek zich de documentaire blijkbaar nog steeds zo goed herinnert. Je zou zeggen dat ze zouden stemmen op een 2Doc die wat verser in het geheugen ligt. Misschien komt het omdat Kees nu een beetje een bekende Nederlander is en mensen hem massaal volgen op Facebook. Dat houdt het verhaal levend.”
Kees was ook helemaal ondersteboven van de prijs, zagen we. Is hij al een beetje bijgekomen?
“Het gaat heel goed met hem. Hij wordt elke dag wakker met een gelukzalig gevoel, mailde hij me laatst. Ik denk dat hij de prijs als een blijk van waardering voor hem als persoon ziet. Kees ziet al van jongs af aan de buitenwereld als bedreiging. Hij werd nooit begrepen, jarenlang gepest en was altijd ‘die man met autisme’. Misschien voelt dit alsof hij eindelijk gezien wordt als compleet persoon, die bijvoorbeeld óók slim is en goed kan tekenen.”
Monique Nolte. Tekst gaat door onder de foto.
Waar gaat de nieuwe documentaire over?
“De vorige documentaire ging over het losmakingsproces tussen Kees en zijn ouders. Althans, dat was de bedoeling. Het liep alleen anders. Zijn ouders waren op zoek naar een geschikte woning en vonden een woonproject waarin Kees zou kunnen wonen. Maar toen dat huis/woonproject, na vijf jaar filmen, door moeder toch niet geschikt werd gevonden, wist ik dat dit het logisch einde van de documentaire was.
Na de film hebben zij totaal onverwacht geld gekregen om het huis van hun wensen te kunnen kopen. En gaan we dus weer verder met het filmen van dat losmakingsproces tussen moeder en zoon, met waar de volgende film is opgehouden. Of ze uiteindelijk ooit zonder elkaar kunnen of zullen leven, kan ik natuurlijk nog niet verklappen en weet ik zelf überhaupt ook nog niet zeker.”
Dus we moeten nu weer vijf jaar wachten op de première?
“Dat weet ik niet, maar ik denk het niet. Ik ben al in 2015 begonnen met de opnames, maar soms filmen we maar één of twee keer per jaar. Dan is het wachten op bepaalde gebeurtenissen om te filmen, zoals de verhuizing. Ik heb dus nog geen idee hoe lang ik Kees ga volgen en wat een natuurlijk einde van Kees’ verhaal is.”
Tekst gaat door onder de foto.
Hoe vindt Kees het zelf om uit huis te gaan?
“Hij is heel blij met de woning; het geeft hem zelfvertrouwen en eigenwaarde. Aan de andere erkent hij ook net zo makkelijk dat hij niet zonder zijn ouders kan. Hij weet dat ze eind tachtig zijn; de dood komt dichterbij. Dat maakt hem wel angstig, maar ik denk dat hij daarom zichzelf niet toestaat zo ver te denken.”
Waar heeft Kees een huisje bemachtigd?
“Dat mag ik van zijn ouders niet vertellen. Toen de documentaire net uit was, werd Kees zo populair, dat er mensen in busjes kwamen langsrijden om te kijken waar hij woonde. Dat willen zijn ouders nu, bij de tweede documentaire, voorkomen.”
Je zegt ’tweede’, maar het is toch al je derde documentaire over Kees?
“Dat klopt. In 1998 maakte ik voor NTR (toentertijd NPS) een documentaire van 25 minuten binnen het thema jongeren en relaties. Ik vroeg me af hoe jongeren met autisme relaties konden onderhouden en kwam via via bij Kees terecht. Mijn film Trainman ging over de relatie met zijn moeder. Daarna hebben we altijd contact gehouden: ik zag hem gemiddeld één tot twee keer per jaar en toen hij een computer kreeg, zijn we gaan schrijven. In 2008 hoorde ik dat zijn ouders op zoek waren naar een woning voor Kees, zodat hij een toekomstperspectief zou hebben. Toen ontstond bij mij het idee voor Het beste voor Kees.”
Kees is dus inmiddels je levenswerk?
“Ik maak ook andere documentaires hoor, ik ben op dit moment zelfs met drie films bezig. Maar Kees is wel een terugkerende factor. Bizar eigenlijk: als filmmaker houd ik zelden intensief contact met de persoon die ik film. Maar uitgerekend met iemand die moeite zou moeten hebben met het onderhouden van relaties – een man met autisme -, heb ik al twintig jaar een bijzondere band.”
Wat vinden de ouders van Kees van de documentaire?
“Toen Kees geboren werd, was er niets bekend over autisme, hij werd gediagnosticeerd als zwakzinnig. Ze hebben alles zelf moeten uitzoeken: wat hun zoon mankeerde en hoe ze met hem om moesten gaan. Zijn vader is inmiddels ambassadeur voor autisme geworden. Hij wil graag dat die film er komt, zodat er meer erkenning is voor de worsteling van kinderen met een beperking en hun ouders. Het is ingewikkeld als je kind zich niet van je losmaakt op een natuurlijk manier. Maar je moet op een gegeven moment wel, anders leren ze nooit zelfstandig worden en hebben ze geen toekomstperspectief.”
Tekst gaat door onder de foto.
Waar moet je aan denken als je met Kees gaat filmen?
“Niet met de deur slaan, mijn neus ophalen of andere harde geluiden maken. Hem niet te lang laten wachten, daar houdt hij niet van. Ik moet het filmen plannen om zijn vaste dagindeling – thee, koffie, lunch – heen. Ook kijk ik of er een klik is met de crew en Kees. Ik neem bijvoorbeeld geen grote mannen mee, want daar voelt hij zich door geïntimideerd. Toch voelt hij zich steeds meer op zijn gemak tijdens het filmen. Nu komt hij vaak ook met eigen suggesties – of een heel schema – en dan overleggen we daarover. Kees verrast me nog steeds weleens, hoor. Maar ik denk dat ik iets vaker dan anderen een steekje kan laten vallen, omdat Kees me al zo lang kent en vertrouwt.”
Lees ook
Kees Momma: ‘Ik heb met Ivo uiterst plezierig kunnen praten’
Hoe is Kees veranderd de afgelopen twintig jaar?
“Hij zit nu lekker in zijn vel. Dat komt deels door alle aandacht en erkenning, maar ook omdat hij een oplossing heeft gevonden voor ‘de ledigheid in zijn leven’, zoals hij het noemt. Via zijn Facebook-pagina krijgt hij opdrachten huizen na te tekenen. Hij reist iedere maand zelfstandig met de trein naar opdrachtgevers om zo’n huis te bekijken en te fotograferen. Daarna tekent hij de woning precies na: iedere dakpan en baksteen schildert hij na, dat is erg knap. Het heeft hem rustiger gemaakt. Ik denk dat hij het prettig vindt dat zijn werk nu gezien wordt en dat hij erkend wordt als kunstenaar. Ook doet hij meer in het huishouden zelf, zoals koken. Tegelijkertijd worstelt hij nog steeds met dezelfde angsten en problemen als twintig jaar geleden, dat gaat nooit weg.”
Stel, je stopt na de derde documentaire met het filmen van Kees, iets waar hij inmiddels aan gewend is geraakt, hoe zou hij dan reageren?
“Ik denk niet dat hij het heel erg zou vinden. Hij vindt het filmen leuk, maar het is ook een opgave. Hij kan op een filmdag bijvoorbeeld niet tekenen of met zijn trein rijden, er komen allemaal mensen bij hem over de vloer, die soms ook nog eens moeilijke vragen stellen. Na een filmdag is hij blij dat de opnamen goed verlopen zijn en dat het gezellig was, maar van tevoren kan hij zich erg druk maken over wat er allemaal fout kan gaan. Hij is een perfectionist. Stoppen met filmen is voor hem dus denk ik geen ramp, mits ik contact met hem blijf houden en niet uit zijn leven verdwijn. En dat mensen hem via Facebook tekenopdrachten blijven sturen.”
Lees ook
Hoe Kees Momma de vliegramp ervaart
Wat vind je zelf het mooist aan ‘Het beste voor Kees’?
“De balans tussen de serieuze momenten en de humor. Sociaal-maatschappelijke vraagstukken worden vaak zwaar in beeld gebracht, maar soms heb je juist lucht en licht nodig om mensen in het verhaal te trekken. Zijn ouders zeiden ook: ‘Soms kom je in zulke bizarre momenten terecht met Kees, het is fijn om er dan ook maar eens om te lachen.’ Je mag natuurlijk lachen om de grappige scenes met Kees, maar lach hem niet uit. Want veel situaties overkomen hem echt, zoals dat hij uit zijn slof schiet, en dat is dan iets waar hij zich vaak achteraf voor schaamt. Ik wilde meerdere kanten van zijn persoonlijkheid benadrukken en ik denk dat dat goed is gelukt. Ik ben trots op de band die ik heb opgebouwd met Kees en zijn familie en ik ben blij dat zij zich herkennen in hoe ik hun verhaal heb vastgelegd.”
