Frans, hoe bijzonder is dit programma voor jou?
“Het was mijn grootste hartenwens om dit programma te mogen maken. Ik heb ouders die allebei niet konden lezen of schrijven, dus ik ben opgegroeid in een laaggeletterd gezin. Dat was toch een beetje de omgekeerde wereld als je je ouders voorleest, terwijl je zelf een boekje voorgelezen zou moeten krijgen. Ik heb uit eigen ervaring kunnen putten wat de 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland mee moeten maken. Dat gaat van alle leeftijden in alle lagen van de samenleving. Ik vond het prachtig om de kans te krijgen om de mensen die hier ook mee worstelen de stap te laten zetten naar hulp. Een school of wat dan ook. En de omgeving misschien ook een signaal te geven, om als ze iemand kennen met deze problemen ze toch te motiveren om de koe bij de horens te pakken en er iets aan te doen. Want lezen en schrijven vergroot echt een stukje van je leven.”

Voelde jij als kind al dat het bij jullie anders ging dan bij anderen?
“Nou, je moet het zo zien: voor iemand die zelf niet kan lezen en schrijven is dat in principe geen probleem. Ze bedenken allerlei trucjes en dingetjes om daar omheen te werken. Het is ook niet zo dat iemand minder is dan een ander omdat ze niet kunnen lezen; er zitten enorm slimme mensen bij. Dus bij ons thuis was dat gewoon de realiteit, het was een situatie zoals ik niet anders kende. Maar soms kom je dan tot dingen die ik me pas later ben gaan realiseren dan anders. Mijn moeder keek bijvoorbeeld graag naar tv-series zoals Dynasty, Dallas en Falcon Crest. Ja, ik heb dat dus allemaal voorgelezen. Of er kwam een brief binnen van de gemeente waarvan ik dan geen idee had waar het over ging, maar ik las die dan voor. En in de supermarkt vertelde ik altijd wat de acties waren. Maar ook in een restaurant konden mijn ouders het menu niet lezen, dus ik heb altijd de kaart hardop voorgelezen. Ik betrap mezelf er nu nog weleens op, dat als we in een restaurant zijn ik weer hardop begin te lezen. Dat mijn kinderen roepen wat ik in hemelsnaam aan het doen ben. Maar dit zit nog steeds in mijn systeem, omdat het voor mij altijd normaal geweest is.”

Er zitten echt schrijnende gevallen in je programma, toch?
“Iemands eigenwaarde wordt serieus aangetast als je situaties tegenkomt, waarbij de schaamte van het niet kunnen lezen of schrijven gigantisch groot is. Er zijn mensen met trauma’s van bijvoorbeeld pesten. Die wonden kunnen echt diep zitten en die komen in Leven Zonder Letters absoluut voorbij.”

Was het moeilijk om dit programma op de buis te krijgen bij de NPO?
“Ik heb de afgelopen jaren natuurlijk onwijs veel leuke dingen mogen maken. Al mijn programma’s hebben – denk ik – een eigen en uniek gevoel. Ik ben niet iemand die steeds weer formats in de remake wil hebben of steeds weer opnieuw wil doen, ik wil mensen verrassen. Maar ik vind het ook heel belangrijk om voor sommige mensen het verschil te kunnen maken, zoals bij dit programma. Toen ik met dit idee bij de omroep kwam en ik vertelde dat ik er door mijn ouders veel ervaring mee heb, werd er direct enthousiast gereageerd. 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland is ook zo’n bizar hoog aantal. Tien jaar geleden waren het nog één miljoen.”

Ik schrok ook dat er nog zo enorm veel jonge mensen in je programma zitten.
“De jongste is eenendertig. Het is echt nog een groot probleem. Ons schoolsysteem in Nederland is geweldig, maar ook nu glippen er met die volle klassen nog altijd vissen doorheen. En daarnaast is er tegenwoordig steeds minder begrip voor mensen die niet kunnen lezen of schrijven. Kinderen groeien op met telefoons en iPads en kunnen daardoor juist beter lezen en schrijven dan de kinderen vroeger. Maar voor de mensen die laaggeletterd zijn, is dat juist een extra drempel om toch hulp te zoeken. Want de schaamte neemt alleen maar toe.”

Je vader is er helaas niet meer, maar hoe kijkt je moeder naar dit programma?
“Ja, zij vindt het natuurlijk hartstikke mooi dat ik al deze mensen wil helpen. En dat ze ook verder komen in hun leven. Maar bij haar overheerst toch een gevoel van schaamte. Zij heeft het nooit gedurfd om naar school te gaan. Ze voelde zich op een gegeven moment ook te oud, ze was bang om tussen kinderen te zitten. Dat is wel een drempel die je over moet durven gaan. Maar ze is op mij natuurlijk hartstikke trots. Bij ons is het alleen anders gegaan, mijn moeder kan nog altijd niet lezen. Dus we verzinnen nog steeds allerlei foefjes waardoor niemand ooit zal weten dat ze dat niet kan. Zoals zogenaamd voor mezelf dingen hardop lezen in de supermarkt, maar dat is dan dus voor háár. Zodat mijn moeder weet hoeveel iets kost.”

Het is een serieus onderwerp, maar er valt in het programma genoeg te lachen.
“Het is een geweldig leuk en gezellig programma en je kunt echt lachen, maar ik het denk dat het de meest emotionele televisie van de afgelopen vijftien jaar is. Omdat je echte emotie ziet van de mensen. Er zitten mensen in die door het leven echt getekend zijn en dan op een gegeven moment hetgeen wat ze nooit konden, toch doen. En kunnen. Dat is zo’n bijzondere overwinning.”

Ik denk niet dat je dit na een draaidag makkelijk van je af kunt zetten?
“We zijn een jaar bezig geweest met dit programma. Dus de mensen die meedoen worden uiteindelijk je kennissen en zelfs vrienden. En sommige van die verhalen draag je echt met je mee, die ga ik nooit meer kwijtraken. Ik ben ook weleens thuisgekomen van mensen die er zo mee zaten dat ze niet konden lezen of schrijven, dat ik me afvroeg of mijn ouders niet ooit datzelfde gevoel hebben gehad. Die waren daar toch meer gesloten over. En aan de andere kant ben ik heel dankbaar om mijn eigen gezin juist wel te kunnen laten lezen. Ondanks alles. Want ik heb één zoon met dyslexie, daar ben ik heel trots op. En een andere zoon die cum laude is afgestudeerd in fiscaal recht. Dus we hebben er eentje die nog nooit lager dan een tien heeft gehaald tijdens zijn studie en een ander die vecht voor iedere letter. Maar het gevoel van euforie is voor ons allemaal even groot. Ik ben blij dat ze zich allemaal kunnen redden in de maatschappij, want dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend.”

Het was een heftig programma om te maken, zou je dit vaker willen doen?
“Als je een hele lange tijd met die mensen hebt opgetrokken, ga je echt om ze geven. Ik heb met iedereen uit het programma nog steeds contact. We bellen elkaar en alles. Het is niet zo dat we na afloop zijn vertrokken en nooit meer hebben teruggekeken. Dus ik heb eigenlijk helemaal niet nagedacht over of ik hierna nog een serie wil doen. Misschien sta ik er namelijk ook te persoonlijk in. Dan moet je ook weer kijken of het een vervolg krijgt en of ik dat zelf ook nog wel wil.”

In Leven Zonder Letters zien we je dus in een nieuw licht als presentator, maar ík zou je graag wel weer eens willen zien met De Bauers. Dat is nu twintig jaar geleden. Is daar ooit nog kans op?
“Jeetje, ja, dat is ook zoiets. Dat was een succes wat simpelweg op ons pad kwam. Maar je zegt het zelf al: De Bauers, dat zijn er meer dan ik alleen. Als je dan met elkaar iets wil maken, dan is het bij ons gezin zo dat we met elkaar bepalen of we iets willen of niet. Zo’n serie is niet alleen gerelateerd aan Frans Bauer. De Bauers zijn we allemaal binnen ons gezin. En heel eerlijk, mensen hebben het vaak over een terugkeer, maar wij hebben het daar nog nooit met elkaar over gehad. Daarnaast heb ik inmiddels twee juristen thuiszitten, die gaan dat vast ook nog even onder de loep nemen met pa, haha. En ze worden ouder, dus ik als dat soort dingen zou willen gaan doen, moeten we echt eerst heel goed met elkaar gaan praten. Maar het is al jaren zo dat mensen het terug willen. Dat kan ik me ook wel voorstellen; het was in die tijd grensverleggend. Er keken ook iets van vier miljoen kijkers, dat kun je je niet meer voorstellen. Dus ik ben er trots op, maar we hebben het er echt nog nooit over gehad. Ook op dit moment niet.”

Een nieuwe Frans op de beeldbuis, letterlijk, want de kilo’s vliegen er bij je af. Hoe staat het daarmee?
“Nou ja, ik ben dus niet afgevallen om het afvallen. Heb ook geen dieet gevolgd. Ik heb mijn levensstijl aangepast omdat ik toch een hele periode te veel at, zeker in de corona-tijd at ik het er helemaal aan. Veel stress-eten ook. Dat resulteerde in een wat dikkere Frans die zich volgegeten had. En toen er thuis problemen kwamen, toen Mariska een hersenbloeding kreeg. Ja, voor je het dan weet vliegen de leverworsten je keeltje door. Haha. De kaasblokjes ook overigens. En op een bepaald moment sta je voor de spiegel en realiseer je je toch wel dat je gezond oud wil worden.”

Ja, Frans de 50 is in aantocht. Ben je daar enorm mee bezig?
“Nou ja, ik vind het helemaal niet erg om ouder te worden, maar je wilt toch honderd worden hè? Ik ga misschien wel opa worden, dat wil ik allemaal wel echt meemaken. Als je dan dertig kilo aan de zware kant bent, dan weet je ook dat dat een risicofactor is. Dus ik heb me helemaal kapot gelopen, en ben gezonder gaan eten. Het gaat nog steeds echt goed met mij.”

En met Maris ook volgens mij, net vijftien jaar getrouwd dit jaar…
“Gelukkig wel, we zijn echt zo blij dat het de goede kant op is gegaan met de gezondheid van Mariska, dat is uiteindelijk het allerbelangrijkste. Maar we zijn een gelukkig gezin, intussen met twee fantastische schoondochters. Dat is ook weer iets nieuws voor ons, met vier mannen thuis. Maar kan niet anders zeggen: geweldig leuk!”

Leven Zonder Letters is vanaf maandagavond 30 oktober om 21:25 uur te zien bij AVROTROS op NPO1.

Gerard Joling: 'In een klein café of voor 80.000 fans in de ArenA, ik geef al 40 jaar lang altijd gas'Lees ook