Op haar moeders sterfbed ontdekt Francine Oomen (61) dat ze eenzelfde geheim hadden. In haar graphic novel ‘Hoe overleven we?’ onderzoekt ze hoe (haar eigen) trauma van generatie op generatie wordt overgedragen.
“Hoe langer je het onderdrukt en er niet over praat, hoe groter het monster in de kast wordt”, vertelt Francine in haar stolpboerderij aan LINDA.nl.
Velen kennen haar naam vooral uit de boekenkast van hun kinderen. In de bekende Hoe overleef ik-serie reikt schrijver en illustrator Francine Oomen pubers overlevingstactieken aan om hun tienertijd door te komen. In Oomen stroomt over (2017) richt ze zich voor het eerst op zichzelf, en legt ze haar worstelingen en inzichten tijdens de overgang vast in tekeningen en teksten.
Het idee van een graphic novel over intergenerationeel trauma ontstaat op het sterfbed van haar moeder. Ze is dan al niet meer aanspreekbaar, maar krijgt steeds opnieuw flashbacks waar Francine bij is. Daardoor ontdekt ze dat haar eigen geheim ook dat van haar moeder is. “Ik kon bijna meekijken, en aan de blik in haar ogen zien wat ze zag. Ik lijmde de flashbacks aan elkaar vast en heb mijn vader uiteindelijk gevraagd of ze als kind seksueel misbruikt was.” Het antwoord was ja.
De puzzelstukjes vielen in elkaar. Haar moeder was vaak emotioneel onbereikbaar en altijd aan het strijden met haar lichaam. “Ze verzorgde zichzelf niet goed. Mijn moeder was een heel mooi kind, en dat heeft haar ellende gebracht. Een grote laag vet om je lichaam maken is ook een soort bescherming, hè. Dat is niet bewust, maar als je niet aantrekkelijk bent, loop je minder risico.”
De illustraties en teksten door het artikel zijn van Francine Oomen.
L’histoire se répète, zei haar moeder – ze was dol op gezegden – altijd. Ze bleek gelijk te hebben. Al jaren zat Francine met vragen: over zichzelf, en waarom het bijvoorbeeld maar niet wilde lukken in de liefde. “Ik begon patronen en herhalingen tussen ons te zien die me ernstig alarmeerden. Want ik had toch geprobeerd om alles anders te doen? Toen ik hoorde dat wij hetzelfde geheim bij ons droegen, wist ik: hier moet ik iets mee doen.”
Ruim drie jaar lang ging Francine op onderzoek uit: wat zat er allemaal in haar (onderbewuste) verborgen? Ze las boeken en volgde cursussen over trauma en psychologie, ging voor het eerst in therapie en keerde zichzelf binnenstebuiten. Ze maakt honderden tekeningen en teksten voor het boek. Dat was niet altijd makkelijk, zegt ze. Zo nu en dan een “helse klus”, zelfs.
Want van trauma’s blijven we het liefst zo ver mogelijk weg, weet Francine. In haar boek komen we verschillende figuren tegen die haar op hun eigen wijze (onbewust) tegen haar donkerste herinneringen willen beschermen. Zoals de rationele en ijverige Mol – het deel van Francine dat graag de psychologieboeken in duikt – de kleverige brei van Schaamte en Hector, haar innerlijke waakhond. “Al die delen van jezelf proberen je te helpen, maar als je een trauma herbergt, dan schieten ze door en gaan ze in de overdrive.”
Die beschermers zijn overlevingsmechanismen uit je kindertijd. “Een deel van je denkt denkt: als ik naar het trauma toe ga, overleef ik het niet. Maar dat is juist wat je moet doen.” Francine gaat “steeds een laagje dieper” tot ze bij de wortel is.
In het boek is dat een letterlijke afdaling, de kelder in. Daar zitten drie meisjes: twaalf, dertien en zestien. “Ik ontdekte dat die meisjes nog steeds in mij zitten met hun overtuigingen over wie ik ben en wat ik verkeerd heb gedaan. Ze hebben een enorme invloed op mijn leven, dat sijpelt overal doorheen. Ik wist: als ik mijn trauma’s niet aanpak, zal er niets veranderen.”
Als ze twaalf is, wisselen haar ouders van partner met de buren. Ineens zit er 254 kilometer tussen Francine en haar vader – op wie ze dol is. Haar stiefvader maakt van het nieuwe gezin een onveilige plek. “Het ontplofte thuis”, zegt ze. Ze zoekt warmte en veiligheid bij een surrogaat gezin dat haar liefdevol opvangt.
Maar op haar dertiende krijgt ze daar te maken met seksueel misbruik. “De enige mensen die veilig en warm voelden, deden toen ook dingen met me die niet in orde waren. Ik dacht dat het mijn schuld was, omdat ik het niet weigerde. Daarom haatte ik mezelf. Dus zelfs alleen was ik niet veilig.”
In haar boek maakt ze – met pijn in de buik – tekeningen van wat er in die tijd precies met haar gebeurde. Totdat de figuur Schaamte ingrijpt – en haar op een liefdevolle manier in bescherming neemt. “Hij hielp me daar, en zei: je mag het vertellen, maar geen plaatjes meer. Toen wist ik: zo kan ik wel verder.”
Bram Bakker stopt als psychiater: 'Als dit afscheid gedwongen is, heb ik dat ook aan mezelf te danken'
Want ervaringen met misbruik uitspreken, vindt Francine noodzakelijk. “Dat gebeurt nauwelijks uit schaamte en schuldgevoel. Onterecht! Misbruik en mishandeling in de jeugd heeft grote invloed op elke dag van je leven, op al je relaties en je seksualiteit. Zoals ik in mijn boek ook beschrijf: het ligt altijd naast je in bed, want ook al probeer je het te vergeten, je lichaam herinnert zich wat er is gebeurd.”
Haar leven is onbewust een soort missie om te herinneren wat liefde is, zegt ze. “Je verlangt naar iets, maar telkens saboteer je jezelf, omdat je geen vertrouwen hebt en je delen van jezelf verafschuwt. Mijn kernovertuiging was ‘ik ben niets waard, liefde is linke soep’. En wat er in je binnenwereld gebeurt, manifesteer je in de buitenwereld, daar is geen ontkomen aan.”
De gevolgen van seksueel trauma wordt van generatie op generatie doorgegeven, concludeert Francine. “Ook al probeer je het anders te doen, je kinderen nemen je overtuigingen en het daarbij horende gedrag over. Ook ik heb mijn trauma’s op mijn kinderen overgedragen.”
Francine en haar moeder werden op dezelfde leeftijd misbruikt. In een serie krijttekeningen laat ze haar moeder als jong meisje zien met een grote, dreigende pastoor. In de biechtstoel dwingt hij haar tot seksuele handelingen. “Dat is er in één keer uitgekomen. Ik hing kokhalzend boven de tekeningen.”
Francine wil opkomen voor haar moeder en alle andere slachtoffers die de katholieke kerk heeft gemaakt. Bij een van de plaatjes van het misbruik schrijft ze: De biecht, wat een uitvinding. Ze wil daarmee de hypocrisie van de kerk laten zien. “Achter de kerk zit een stelsel van bangmakerij en manipulatie. Je kon doen wat je wilde, zonder zelf verantwoordelijkheid te nemen. Als je het opbiechtte, onthief de pastoor je van je zonden.”
De kerk is helaas lang niet de enige plek waar kinderen niet veilig zijn: haar eigen misbruikers werkten in de jeugdzorg. Toch wil Francine geen schuldigen aanwijzen; ze kaart aan dat de daders vaak ook slachtoffer zijn van intergenerationeel trauma. “Degene die misbruikt, is vaak vroeger misbruikt, maar heeft daar niets mee gedaan. Dus dat is zijn of haar perceptie van wat liefde is en de enige manier om intimiteit te bereiken.”
Met boekentips en uitleg over hoe trauma’s in elkaar steken, probeert ze bij haar lezers een zaadje te planten. “Dat ze gaan nadenken: ‘Hé, zitten er in mij nog meisjes of jongens opgesloten met onjuiste veronderstellingen over zichzelf en de wereld? Moet ik daar iets mee doen?'”
Het belangrijkste is: praat erover. Had Francine het maar geweten van haar eigen moeder. “Dan hadden we een andere relatie gehad én was ze een andere vrouw geworden. Een trauma onderdrukken kost zoveel energie. En hoe langer je dat doet, des te groter het monster in de kast wordt. En dat monster zorgt voor een hoop problemen.”
‘Hoe overleven we? Een verhaal over intergenerationeel trauma en heling’ van Francine Oomen is nu verkrijgbaar.
Mirjam (47) was mantelzorger voor haar twee zoons: 'Ik trok aan de bel: dit ga ik niet redden'
