Eddy van Maarsen (74) plaatst met zijn stichting Zikaron struikelstenen door heel Nederland. Op deze manier wil hij Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken. Met de struikelstenen wil Van Maarsen mensen laten realiseren dat de geschiedenis zich altijd kan herhalen.
Het plaatsen van deze gedenkstenen gaat echter niet altijd zonder slag of stoot. In Aerdenhout stuit hij op verzet van bewoners, die niet dagelijks geconfronteerd wilden worden met het oorlogsleed.
Van Maarsen besluit twee jaar geleden dat hij een boek wil schrijven over de vrijmetselarij tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij komt in het bezit van een lijst met daarop de namen van Nederlandse vrijmetselaren die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Het valt hem op dat van de ongeveer 150 mensen die op die lijst staan, 64 van Joodse komaf zijn.
“Toen dacht ik, hier moet ik iets mee doen”, vertelt Van Maarsen, die zelf ook vrijmetselaar en van Joodse komaf is. “Ik vond dat deze mensen een struikelsteen verdienen. Dus heb ik in 2021 een stichting opgericht die zich daarvoor inzet.” Van Maarsen is belangeloos verbonden aan de stichting en ontvangt geen vergoeding voor het werk dat hij verricht.
Struikelstenen zijn keistenen die in de straat of stoep liggen, bedekt met een messing koperlaag. Hierin zijn de namen en gegevens gegraveerd van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Van Maarsen wil de struikelstenen plaatsen bij de huizen waar de slachtoffers vroeger woonden, om zo deze mensen te herdenken.
“Van de 110.000 Joodse mensen die in Nederland, zijn er 104.000 tijdens de oorlog vermoord“, zegt Van Maarsen als we hem vragen waarom de plaatsing van de stenen zo belangrijk vindt. “Dan vind ik een aandenken toch wel op zijn plaats. Daarbij, van de meeste overleden mensen leeft er geen familie meer. Als er dan niemand is die hun verhaal verder kan vertellen, wil ik dat graag voor hen doen.”
Kinderservies leidt in 'De Erfgenaam' naar twee omgekomen Joodse meisjes: 'Het kwam heel erg binnen'
Het plaatsen van deze kleine monumenten gaat niet altijd zonder slag of stoot. In april 2022 dient stichting Zikaron een aanvraag in om twee struikelstenen te plaatsen in Aerdenhout, voor het huis van Samuel en Mathilde Barends. De familie Barends werd tijdens de oorlog gedeporteerd en kwam om in een concentratiekamp. In april van dit jaar laten de huidige bewoners van dit huis weten dat ze niet willen dat de stenen worden geplaatst.
De bewoners geven aan niet dagelijks geconfronteerd te willen worden met het oorlogsleed. Ook zou de waarde van hun huis dalen als de struikelstenen voor de deur zouden liggen. Van Maarsen gaat meerdere malen met de bewoners en de gemeente Bloemendaal in gesprek, om een oplossing te vinden.
“Wij hebben bijvoorbeeld voorgesteld om de stenen links van de woning te plaatsen, zodat de bewoners ze niet elke dag hoeven te zien”, vertelt Van Maarsen. “Ook hebben we voorgesteld om de stenen aan de overkant van het huis te plaatsen, zodat ze niet voor de deur liggen, maar ook dat mocht niet.” In augustus dit jaar besluit de gemeente Bloemendaal dat de struikelstenen niet mogen worden geplaatst.
“We hebben verder niets gedaan, geen publiciteit gezocht”, vertelt Van Maarsen. “Totdat we werden benaderd door Rob Slewe, raadslid van Zelfstandig Bloemendaal. Hij heeft de beslissing van de gemeente op Twitter gezet. Toen is het circus gaan draaien.”
Veel mensen reageren verbouwereerd op het feit dat de bewoners de struikelstenen niet in de buurt van hun huis willen hebben. “Daar zijn de bewoners toch van geschrokken, want een week later besloten ze om toch mee te werken. Wij zijn nu van plan om de struikelstenen op 9 november aanstaande te onthullen.”
“Dat social media zo’n rol heeft gespeeld in de zaak, vind ik in zoverre goed, dat het in elk geval een discussie heeft opgeroepen over de stenen”, vervolgt Van Maarsen. “Maar het gaat om veel meer dan een zaak tussen die mensen en de stichting. We vergeten dat we het hebben over twee mensen die vermoord zijn.”
Toch wil Van Maarsen benadrukken dat de struikelstenen geen grafstenen zijn, maar monumenten. “Het woord zegt het ook, het is een struikelsteen. Je struikelt erover, je staat er even bij stil en je reflecteert. Wat er toen gebeurd is, kan tegenwoordig zomaar weer gebeuren. Dat is wat ik vind dat deze kunstwerken eigenlijk in zich dragen.”
Van Maarsen en zijn stichting Zikaron zijn momenteel in gesprek met meerdere gemeentes. Het kost wat tijd, maar binnenkort zijn de struikelstenen door heel Nederland te bewonderen.
Janna (76) ontdekte door een erfenis dat haar ouders voor de Duitsers werkten tijdens de Tweede Wereldoorlog
