Voor haar ‘I give you my life’-serie portretteert de Franse kunstenaar en fotograaf Chloé Jafé de vrouwen van de Yakuza: oftewel, de Japanse maffia. ‘Ik had geluk dat ik bij toeval een vriendelijke boss ontmoette.’
Na het zien van vele Yakuza-films raakt Jafé ‘geobsedeerd’ door de mythe van krachtige, sierlijke vrouwen in kimono’s met zwaarden op hun rug.
Japanse jitsuroku- en ninkyo-films geven een sterk geromantiseerd óf gewelddadig beeld van de Yakuza. Vooral een serie over de vrouwen laat Jafé niet meer los. “Ik vond hen de coolste vrouwen die ik ooit had gezien”, vertelt de kunstenaar in een interview met LINDA. “Maar waar de grens tussen feit en fantasie precies lag, wist ik niet.” De vrouwen van de Yakuza – de moeders, echtgenoten, vriendinnen, maîtresses – leven in de schaduw van de schimmige activiteiten van hun mannen. Fotografie van hen bestaat bijna niet, want zonder uitnodiging kom je de Japanse maffia niet binnen.
Het beeld wat velen van deze vrouwen hebben, komt voornamelijk uit films en folklore. Om haar vragen te beantwoorden, vertrekt Jafé naar Japan. Voor ‘zo ongeveer’ een jaar, denkt ze eerst. Het worden er uiteindelijk zeven. “Ik wilde de tijd nemen om er volledig in te duiken en deze vrouwen goed te leren kennen. Het is heel persoonlijk geworden: ík moést deze reis maken.”
2015, Asakusa, Tokyo. Vrouwen uit de groep tijdens Sanja matsuri (Japans festival).
Bij aankomst in Tokyo spreekt Jafé nauwelijks Japans. “Ik had wel wat avondlessen gevolgd, maar ik woonde bijna twee jaar in Japan voordat ik me enigszins kon uitdrukken.” De taal was niet de enige uitdaging. “Ik werd elke dag verrast: alles aan dit land is anders.” Zo beseft ze al snel dat ze er in dit project alleen voorstaat. “Mensen bemoeien zich hier liever niet met de maffia, dus ik realiseerde me al vroeg dat ik het zonder tolk of gids zou moeten doen. Ook omdat ik anderen niet onnodig in gevaar wilde brengen.”
Jafé gaat aan de slag als hostess omdat de Yakuza deze clubs meestal runnen. Door zich een nieuw, Japans leven aan te meten, probeert ze als buitenstaander een ‘exotische’ blik te vermijden. “Ik wilde de vrouwen echt leren kennen. Dat was niet makkelijk. Altijd moest hun man of leider eerst toestemming geven. Zo besefte ik dat ik juist Yakuza-mannen moest ontmoeten.” Een vrouw zijn blijkt bij die pogingen nuttig én ingewikkeld. “Je bevindt je constant in een spel van verleiding – ook als je dat niet wilt.”
2016, Osaka. Yuko san. (Foto met acryl)
Uiteindelijk ontmoet Jafé op een festival een van de grote leiders binnen de Yakuza. Een aardige man, zegt ze. “Ik weet dat het moeilijk is om te geloven, maar er zitten ook vriendelijke mensen in de onderwereld. Ik heb geluk gehad dat ik juist hem heb ontmoet.” Als ze op de stoep zit – ongebruikelijk in Japan – nodigt hij haar uit voor een biertje. “Het viel op dat hij een heel mooie kimono droeg, maar Yakuza-boss staat natuurlijk niet op zijn voorhoofd geschreven.” In de bar worden haar vermoedens bevestigd.
Een jaar lang spreken de twee geregeld af om te praten. “Mensen vragen vaak: waarom was hij geïnteresseerd? Maar we leerden elkaar echt van mens tot mens kennen – het ging niet over zijn zaken. Ik denk dat hij vooral nieuwsgierig was. Hij komt niet elke dag een westerse vrouw tegen die Japans spreekt en de vrouwen in zijn gemeenschap wil fotograferen.”
Uiteindelijk mag de fotograaf op Yakuza-evenementen komen, en zelfs bij de leider thuis. Zijn vrouw is wantrouwend. Was Jafé een spion, of probeerde ze haar man te verleiden? “Ze vond het bizar dat ik alleen foto’s wilde maken. Toen ze mij uiteindelijk wél in haar hart sloot, was dat heel bijzonder.”
2016, Osaka. Jun san. (Foto met acryl en inkt)
De vrouwen die Jafé ontmoette typeert ze als “elegant en welbespraakt”, maar ze droegen natuurlijk niet altijd kimono’s of een zwaard op hun rug. De Japanse onderwereld kent – “net als de rest van de wereld”, benadrukt Jafé – een patriarchale structuur. “In de Japanse samenleving zit een sterke hiërarchie – iedereen heeft zo zijn rol, en dat kan wreed zijn. Maar deze vrouwen zijn zich daarvan bewust en vechten daar niet tegen. Ze omarmen het. Ja, ze leven in de schaduw, maar ze vinden hun kracht in wat wél kan.”
Vrouwen kunnen geen officieel lid worden van de Japanse maffia. Ze hebben een duidelijke maar aparte taak: zorgen voor hun man, de kinderen en het huishouden. Wel zijn de vrouwen van leiders verantwoordelijk voor alle leden, legt Jafé uit. “De Yakuza is opgebouwd als een familie: de leiders zijn de ouders, de andere leden hun kinderen. De vrouw is daarbij de schaduw van haar man: ze moet van alles op de hoogte zijn. Wanneer hij overlijdt of in de gevangenis terechtkomt, moet zij de leiding kunnen overnemen.”
“Feminisme is iets wat ze niet echt begrijpen”, zegt Jafé. “Niet omdat ze dom zijn, maar omdat het te ver van hun cultuur afstaat. Het huwelijk wordt ook veel meer gezien als een contract – minder geromantiseerd en, denk ik, eerlijker. Je trouwt met iemand met wie je het leven kunt opbouwen dat je voor je ziet. En mannen en vrouwen hebben daar allebei hun eigen rol in.”
2016, Asakusa, Tokyo. Yumi san tijdens de Sanja matsuri.
In de foto’s die Jafé van de vrouwen maakt, spelen de grote tatoeages die soms hun hele rug bedekken een prominente rol. “Meestal laten ze deze alleen aan hun minnaars zien. Het was dus essentieel dat ik een vrouw was.”
De afgebeelde godinnen, karpers of kraanvogels vinden hun oorsprong in de Japanse mythologie. Vaak verbeelden ze de toewijding aan hun partner, maar soms juist aan zichzelf. “Daarom heb ik hen gevraagd om voor mijn boek brieven te schrijven over de redenen achter hun body art. Zo heb ik een dochter van een Yakuza-leider gefotografeerd die met haar tattoeages haar kracht wilde laten zien, en zich op een bepaalde manier los wilde maken van haar familie. Ook kozen sommige vrouwen voor body art na een scheiding.”
Buiten de onderwereld rust volgens Jafé onder Japanse mensen een taboe op tatoeages. “Een tatoeage is vaak verbonden aan de onderwereld, of een specifieke groep. De meeste Yakuza-mannen hebben tatoeages, maar de vrouwen van leiders weer niet. Daar lijken ze een soort puurheid of status mee te tonen, want de maîtresses van leiders hebben ze meestal wel.”
2016, Takamatsu. Midori chan. (Foto met acryl)
De meest bijzondere tatoeage die Jafé heeft gezien, is haar eigen draak. “Ineens wist ik dat het goed voelde om er ook één te nemen. Een draak staat voor kracht, en is vrij masculine: weinig vrouwen kiezen ervoor. Zeker niet op hun rug, zoals ik.” Nu ze terug is in Parijs heeft ze nog steeds contact met de mannen en vrouwen van de Yakuza. Ze noemt hen haar Japanse familie. “Ik ben geen journalist en zo ben ik ook niet aan het project begonnen”, benadrukt ze. “Het werd steeds persoonlijker. Ik ben heel ver gegaan.”
2016, Takamatsu. Anna san in traditioneel Japans bad.
‘I give you my life’ is het eerste deel van Chloé Jafé’s trilogie over Japan. Met het Nederlandse designbureau Heijdens Karwei maakte ze drie exclusieve boeken. Haar foto’s zijn te zien in tentoonstellingen over de hele wereld.
Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd op 23 oktober 2022.
