Als Amber Herrewijns leidinggevende op een ochtend belt, is ze verbaasd. Waarom belt zij nou op een zondag? Het blijkt een slechtnieuwsgesprek. Eén van Ambers studenten is het slachtoffer geworden van femicide.
“Ik barstte in tranen uit en las in de uren die volgden het nieuws over wat al snel bekend zou worden als de Tindermoord”, vertelt docent en onderzoeker Amber aan LINDA.
Trigger warning: dit artikel gaat over partnergeweld, mishandeling en/of moord.
Slechts een paar uren eerder, in de nacht van 5 op 6 maart, gooit de dan 27-jarige Thomas R. uit Leek een molotovcocktail tegen een studentenhuis aan de Tweebaksmarkt in Leeuwarden. Hij dringt via een balkondeur de woning binnen en steekt de 21-jarige Amerikaanse studente Mieke Oort neer. R. verwondt ook haar vriend Tom Hogenberg, en één van haar twee aanwezige huisgenoten. Mieke overleeft de aanval niet.
“Het telefoontje van mijn leidinggevende kwam meteen in volle hevigheid over me heen”, herinnert Amber zich. “In een flits dacht ik: o nee, die arme ouders, en hoe moet dat nu met mijn studenten? Hoe kunnen zij zich ooit nog veilig voelen? En hoe ga ik dit in godsnaam zelf doen? Ik wist meteen: hierna gaat niks ooit nog hetzelfde zijn.”
Een dag later gaat ze met lood in haar schoenen naar haar werk. “Lang niet alle studenten wisten al wat er gebeurd was, en je weet dat zo’n boodschap gaat inslaan als een bom. Ik hoefde ze het gelukkig niet zelf te vertellen – ik zou niet weten hoe ik dat had moeten doen.” Slachtofferhulp, het management van de hogeschool en collega’s vangen de studenten op. En van de ene op de andere dag moet ook Amber een soort hulpverlenersrol vervullen.
“Voordat dit gebeurde, had ik als docent een duidelijke taak. Ineens kreeg ik er allerlei rollen bij, was ik ook coach, beschermer, gids, zelfs een soort moeder voor mijn studenten. Dat was heel overweldigend.” Zelf vindt ze steun bij collega’s en leidinggevenden. “Ik heb nog nooit zoveel gehuild als in die periode. Om Mieke, maar ook om al het verdriet dat zich door haar dood als een olievlek verspreidde. Als je dat ziet gebeuren, kun je niet anders dan zelf ook breken. Ik ben docent, maar bovenal ook gewoon mens.”
Saskia Belleman maakt podcast over femicide: 'Hoe meer ik leer, hoe bozer ik word'
Mieke groeit op in de buurt van Boston (VS) en komt in 2019 naar Leeuwarden voor haar studie. Amber omschrijft haar als “heel, heel aardig”. De Amerikaanse zit in een klas met voornamelijk buitenlandse studenten. Studiegenoten die vanwege cultuurverschillen of een taalbarrière hun weg minder makkelijk vinden, neemt ze onder haar hoede. “Ze had veel geduld, was liefdevol. Heel gevend. Als je zo’n karakter hebt, laat je iemand niet snel in de steek. Ook niet als diegene iets van je wil wat jij zelf niet ziet zitten. Thomas R. heeft echt misbruik gemaakt van haar aardigheid.”
Bijna precies een jaar na de moord leest Amber in de Volkskrant een interview met criminoloog Jane Monckton Smith, expert op het gebied van femicide. Zij stelde vast dat huiselijk geweld en partnermoord bijna altijd verlopen volgens een vast patroon of tijdslijn, bestaande uit acht fases, van nog vóór de eerste ontmoeting tot de moord. “Toen begonnen me steeds meer dingen te dagen”, zegt Amber. Ze herkent het patroon bij verschillende vrouwen. “Bij een dorpsgenoot, bij een vriendin, en ja, ook in het verhaal van Mieke.’
Tekst gaat verder na de foto.
Mieke en Thomas ontmoeten elkaar in het najaar van 2021 via Tinder. Ze spreken af en toe af, maar de Amerikaanse geeft te kennen dat zij geen relatie wil. Thomas legt zich daar niet bij neer. Hij stuurt intimiderende berichten, bespiedt haar en plaatst zelfs een GPS-tracker op haar fiets. Als Mieke later dat jaar een relatie krijgt met Tom, kan Thomas dat niet verkroppen. Vrienden van de studente wisten van de situatie met Thomas, maar ze wilde die zelf graag oplossen, vertelt Tom in de podcast Ooggetuigen. Op zijn aandringen stappen ze samen toch naar de politie, maar die maakt geen werk van de melding. Uiteindelijk neemt Thomas’ obsessie zulke extreme vormen aan, dat Mieke het met de dood moet bekopen.
Amber is zich nu, twee jaar na de moord, steeds bewuster van rode vlaggen. “Als je weet waar je op moet letten, valt je ineens veel meer op. Vorige week sprak ik met een student die bevriend was met Mieke, en zij vertelde ook een soort radar te hebben ontwikkeld. Ze zei: ‘Ik zie het nu overal, hoeveel geweld, onderhuidse agressie en bezitterigheid er is’.” De cijfers liegen er ook niet om. “Elke acht dagen wordt in Nederland een vrouw vermoord, meestal door een partner of ex-partner. Het is schrikbarend.”
Volgens het CBS is in de periode 2017–2021 bij bijna zes op de tien vermoorde vrouwen de vermoedelijke dader de partner of ex-partner. “Wat ik zo schokkend vind, is dat zo’n toxische relatie vaak begint met een overdaad aan aandacht, cadeautjes, reizen, enzovoorts.” Ze verwijst naar fase twee uit de tijdlijn van Mockton Smith, de ‘snelle verbintenis’. “Dat zie ik vaak gebeuren om me heen.”
Of, waar en wanneer het precies misgaat, is voor de buitenwereld vaak niet duidelijk. “We zijn geneigd te letten op tekenen van geweld, of acute angst. Hier (bij dwingende controle door een partner, red.) gaat het om chronische angst, die in de loop van de tijd groter wordt”, aldus Mockton Smith in de Volkskrant. “Wat het extra lastig maakt, is dat zulke mannen hun partner proberen te isoleren.”
Ook dat, het isoleren, merkt Amber regelmatig op in haar omgeving. “Als een vriendin een nieuwe liefde heeft, vind je het logisch dat ze wat minder contact zoekt. Maar als ik nu merk dat iemand langzaamaan steeds meer uit beeld verdwijnt, probeer ik toch de deur open te houden.” Voorheen zou ze na een aantal vergeefse pogingen tot afspreken gedacht hebben: laat maar. “Dat denk ik niet zo snel meer.”
'Femicide' steeds vaker genoemd in rechtbank: waarom dat belangrijk is
Haar omgang met studenten is ook veranderd sinds de moord. “Ik ben een people person, daagde mijn studenten altijd al uit om zichzelf beter te leren kennen. Maar na Miekes dood heb ik ervaren hoe nuttig of zelfs nodig het is om ook als mentor of docent je kwetsbare kant te tonen. Ik ben naar mijn studenten veel opener geworden over mijn privéleven, bijvoorbeeld over mijn worstelingen als moeder.
Ik geloof echt dat je jonge mensen het beste kunt helpen door zo oprecht mogelijk te zijn, te laten zien: iedereen maakt fouten, niemand weet altijd precies hoe het moet.” Ze wil haar studenten het vertrouwen geven dat ze er voor hen is, wat er ook speelt. “Dat ze zich niet groot hoeven te houden, zich niet hoeven te schamen, en altijd om hulp kunnen vragen.”
In oktober 2022 veroordeelt de rechter R. tot vijftien jaar cel en tbs met dwangverpleging. Volgens psychisch deskundigen kampt de man met een autismespectrum- en persoonlijkheidsstoornis. De rechter acht hem verminderd toerekeningsvatbaar.
Amber woont de rechtszaak bij. “De dader heeft zoveel levens verwoest. En toch zag ik in de rechtszaal ook een getraumatiseerde jongen zitten, met ouders die naar hun beste kunnen hebben gehandeld.” De systemen falen, zegt ze, als het om worstelende jongeren gaat. Aan de kant van slachtoffers én daders. “Steeds meer jongeren kampen met mentale problemen. Zolang we blijven bezuinigen op onderwijs, jeugdzorg en hulpverlening, wordt het probleem alleen maar groter.”
Twee jaar na Miekes dood studeren de eerste medestudenten uit haar jaar af. “Een aantal weken na Miekes dood vroegen we de studenten wat ze nodig hadden, en gaven ze aan hun studie weer op te willen pakken. Studeren gaf afleiding, een doel.” Een gevoel van trots en bewondering overheerst bij de docent. En toch is er óók dat scherpe randje, een gapend gat in de vorm van een studente die nooit haar studie af zal ronden, nooit de wijde wereld in zal trekken. “Ook Mieke had dit jaar moeten afstuderen.”
Familiedrama? Partnerdoding? Nee, noem het femicide: 'De rest is te verhullend'
