De Belgische seksuoloog en relatietherapeut Alfons Vansteenwegen (82) heeft samen met zijn vrouw decennia lang echtparen begeleid. Daarnaast schreef hij vijftien boeken, waaronder de bestseller Liefde is een Werkwoord. Zijn nieuwste boek, Verbonden blijven: de duurzame liefdesrelatie, kwam recent uit.
Vansteenwegen en zijn vrouw Maureen Luyens zijn inmiddels 52 jaar samen. Maar naast dat zij een koppel zijn, zijn de twee ook collega’s in de seksuologie en relatietherapie.
Jarenlang werkten ze samen als therapeuten in het Communicatiecentrum voor Echtparen. Daar zagen ze heel wat koppels en relatieproblemen de revue passeren. “Het fascinerende aan relatietherapie is dat twee mensen een verschillende beleving van dezelfde situatie hebben. Het is heel interessant om in die belevingswerelden te duiken.”
Zijn bekendste boek, Liefde is een Werkwoord, werd vertaald in maar liefst elf talen. Maar waarom voelen zoveel mensen zich erdoor aangesproken? Volgens Vansteenwegen gaat zijn bestseller voor een belangrijk deel over het relativeren van grote verwachtingen in relaties en het belang om voor jezelf te zorgen. “Dat was toen het in 1988 verscheen vrij nieuw. Dat je in een relatie je eigen terrein hebt en voor jezelf opkomt. Tegenwoordig begrijpen we beter hoe je voor jezelf opkomt, maar geven we juist te weinig. We zorgen nu goed voor onszelf, maar vinden we het lastiger om dat onze partner te doen.”
'Hij vecht, ik vlucht: praten over onze gevoelens eindigt altijd in ellende, wat te doen?'
Van Vansteenwegens boeken gaan over allerlei fases in relaties. “Het begint met verliefdheid. Dat is een intense en gepassioneerde fase. Maar eigenlijk is verliefdheid een oogziekte”, lacht de therapeut. “Je ziet dingen die er niet zijn. En de dingen die er wel zijn, zie je niet. Pas later blijkt jouw partner anders te zijn dan je dacht. Dan komen de verschillen bovendrijven. Een relatie begint bij het leren omgaan met de verschillen tussen twee mensen.”
In fase twee zijn die verschillen glashelder. “Dan zie je jouw partner werkelijk voor wie hij of zij is.” Hierna volgt in veel gevallen de gezinsfase met jonge kinderen. “Dat is een zeer radicale stap. Vanaf dat moment staan de kinderen namelijk op één, en kun je elkaar verliezen.”
Daarna volgt weer een volgende fase. De fase waarin de kinderen het huis verlaten en een koppel weer met zijn tweeën overblijft. “En word je opnieuw met elkaar geconfronteerd. De kinderen kunnen namelijk lange tijd als ‘bumper’ fungeren. En ineens zit je daar rond je vijftigste weer met z’n tweeën aan tafel.”
Vansteenwegen benoemt daarna de 70-plus-fase. “Een fase waarin seksualiteit vermindert of verdwijnt. Je bent een lange tijd samen en daardoor vertrouwd met elkaar. Maar dat kan ook nog wrijving met zich meebrengen. Je ziet bijvoorbeeld dat oudere mensen goed kunnen bekvechten.” En de relatietherapeut schreef dus ook over de relatie-fase na je tachtigste. Een fase waarin hij zelf momenteel zit. “Dan ervaar je verbondenheid. Maar het is ook belangrijk dat je verschillig blijft.”
'De verliefdheid kakt in en ik ben van mijn roze wolk gedonderd. De twijfel slaat toe, wat moet ik hiermee?'
Welke relatie-fase de meest uitdagende is? “Dat is de fase na verliefdheid. Die vond ik persoonlijk ook de moeilijkste. Je leert namelijk de verliefdheid relativeren en trekt grote lijnen in de verschillen onderling.” Volgens Vansteenwegen zijn we nogal geneigd om na die verliefdheidsfase de handdoek in de ring te gooien. En hoewel hij benadrukt dat het kan dat koppels niet bij elkaar passen, vindt hij dat juist ná de verliefdheid de relatie begint. “Je kunt levenslang flitsen van verliefdheid ervaren. Dat hoeft helemaal niet te verdwijnen. Een relatie is meer dan gevoel voor elkaar. Je inzetten voor de ander maakt namelijk ook gelukkig. Het gaat niet alleen maar om wat je krijgt. Als je daar alleen maar op focust, kun je beter single blijven.”
Maar hoe pak je het na die verliefdheid aan? Vansteenwegen vertelt dat er drie belangrijke factoren zijn die ervoor zorgen dat een relatie overeind blijft. “Dat begint bij praten over elkaars verschillen en daarover ook de confrontatie aan te durven gaan. Want als de verliefdheid wegebt, kun je je ineens gaan ergeren. Dat moet je tegen elkaar kunnen zeggen en de ander moet dat ook kunnen horen. Daarnaast is het belangrijk dat je over ‘jouw binnenkant’ vertelt. Wat voel je? Wat beleef je? Wat denk je? En het is de kunst om over verschillen te praten én te onderhandelen. Waarbij je zoekt naar een aanvaardbare oplossing.”
Vansteenwegen en zijn vrouw zijn dus al meer dan vijftig jaar een koppel. Twee relatietherapeuten in een relatie, hoe werkt dat? “Ik heb mijn vrouw beloofd dat ik onze relatie privé houd. Maar we hebben natuurlijk veel kennis en vaardigheden opgedaan door ons werk met echtparen. Daar ervaar je voor- en nadelen van. Je kent namelijk de trucjes, maar je kunt elkaar ook kwetsen.”
De therapeut benadrukt dat iedere relatie worstelingen en uitdagingen kent. “Onderlinge verschillen kunnen nu eenmaal voor een relatiecrisis zorgen. Een bekende crisis is wanneer één van de twee verliefd wordt op een derde persoon.”
Een thema waar Vansteenwegen en zijn vrouw samen het boek Hoe overleef je een liefdesaffaire over schreven. Maar de relatietherapeut merkt ook op dat de huidige moderne tijd druk op relaties uitoefent. “Mensen werken veel. Daardoor verliezen ze het contact met elkaar. Een relatie vraagt investering en tijd. Ik zie dat jongeren ‘bezuinigen’ op de tijd die ze in hun relatie investeren. Bijvoorbeeld omdat ze carrière maken. Het individuele stuk overheerst. Maar niks is erger dan vrijgezel zijn in een huwelijk.”
Is vriendschap de beste basis voor een liefdesrelatie? 'Voelt vertrouwd, maar sleur ligt op de loer'
En dan is daar nog zo’n thema dat ons bezighoudt in langere relaties: seks. Ook daarin verandert veel door de jaren en fases heen. “In de verliefde fase is seks intens en betoverend. Dat is ook de enige periode waarin seks vanzelf gaat. Maar als je langer samen bent, komen weer die verschillen naar voren. Ook op het gebied van seksualiteit. De één wil nu seks, de ander straks. De één wil lang en de ander kort. En de één wil stevig en de ander zacht”, aldus de relatietherapeut.
Naar mening van Vansteenwegen wordt verleiding een steeds belangrijker onderdeel van seksualiteit in een langere relatie. “Zodat je de ander in de sfeer brengt. Daarin moet je iemand uitnodigen. En ja, daar kun je ook een ‘nee’ als reactie op krijgen. En die ‘nee’ moet je respecteren.”
Ook vertelt Vansteenwegen dat er in een langere relatie een seksuele routine kan ontstaan. “Het is belangrijk dat je bespreekt wat je ervaart en beleeft. Dan kan namelijk de seksualiteit evolueren. En hoef je niet krampachtige routines te herhalen. Seks is je laten drijven op de gevoelens van het moment.”
Een goed gesprek over seks? Dít zijn de do's en don'ts volgens auteur van 'De Geluksroute'
Overigens vermindert seksualiteit naarmate de leeftijd vordert. “Ook op lichamelijk vlak. De doorbloeding wordt trager en het duurt langer om nat te worden of om een erectie te krijgen. Dat vraagt meer begrip van elkaar.” Daarnaast legt Vansteenwegen uit dat een partner er ook voor kan kiezen om te ‘stoppen met seks’. “Veelal zien we dat bij vrouwen op leeftijd. Maar seksualiteit is veel meer dan alleen het genitale stuk. Als dat stopt, kun je nog strelen, kussen, masseren of knuffelen. Intimiteit gaat over lichamelijke uitingen. Dat kan nog steeds veel betekenis geven, ook in de relatie tussen oudere mensen. Bij koppels op leeftijd is het belangrijk om bij elkaar te liggen, elkaar aan te raken, vast te pakken of te kussen. De seks verdwijnt niet, alleen het genitale stuk neemt af. Vrouwen stoppen gemiddeld vijf jaar vroeger met seks dan mannen. Maar vrouwen leven volgens onderzoek ook vijf jaar langer”, lacht Vansteenwegen.
Hoewel de oudere generatie het gesprek over seks soms nog lastig kan vinden, ziet de relatietherapeut dat de jongere generatie daar anders mee omgaat. “Er is natuurlijk veel veranderd. Jongeren experimenteren meer dan vroeger en hebben een bredere blik op seksualiteit. Ze doen meer ervaring op tijdens een vrijgezelle periode en hebben meerdere bedpartners. De jongere generatie kan goed voor zichzelf kiezen, heeft zelfrealisatie en denkt om hun eigen plezier.”
Maar daar zit tegelijkertijd ook een opdracht voor de jongeren, vindt Vansteenwegen. “Soms vergeten zij dat seks iets is tussen twee personen. Het is niet alleen een lichamelijke uiting. We moeten seks betekenisvol houden.”
Vansteenwegen leerde zelf ook een hoop van alle koppels die hij zag. Waarvan hij ‘je inzetten voor je partner’ als zijn persoonlijke belangrijkste relatie-les noemt. “Daar word je namelijk gelukkig van. Je kunt gelukkig worden als je iets voor de ander doet. Dat gaat in tegen de huidige denkwijze, maar dat is wel wat ik heb geleerd. Ik ben heel tevreden over mijn leven en dat heeft daar mee te maken.”
En bestaat er dan zoiets als ‘het geheim’, ‘de magie’ of ‘de sleutel’ van een goede relatie? “Daar heb ik de afgelopen jaren veel over nagedacht en ik denk dat ik daar een antwoord op heb. Wil je een goede relatie hebben? Zorg dan dat je net ietsje meer geeft dan dat je krijgt. Liefde blijft een werkwoord.”
Open relaties zijn net zo ingewikkeld als monogamie, laat Philip Huff zien: 'Aan pijn ontkom je niet'
