De uitgebreide en complexe regelgeving omtrent seksueel grensoverschrijdend gedrag en verkrachting staat een belangrijke én langdurige transformatie te wachten.
Ivonne Leenhouwers, strafrechtadvocaat en specialist in zedenzaken, legt uit wat de nieuwe zedenwetgeving inhoudt, waarom er noodzaak is tot modernisering en wanneer we de wet kunnen verwachten.
De misstanden rondom The Voice of Holland worden steeds concreter nu er ook aangiftes zijn gedaan wegens seksueel misbruik en verkrachting. Volgens de huidige wetgeving moet sprake zijn van ‘dwang’ om van bijvoorbeeld een verkrachting te kunnen spreken. Volgens Fonds Slachtofferhulp zien slachtoffers daardoor nog te vaak van aangifte af.
Daarmee schijnt er opnieuw licht op het wetsvoorstel van voormalig minister Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus. “De lat om dwang te bewijzen ligt nu nog te hoog”, zei hij daar vorig jaar zelf over. Met de nieuwe wetgeving verwacht de voormalig minister dat het voor slachtoffers makkelijker wordt om aangifte te doen, zodat justitie sneller tot vervolging over kan gaan.
Maar wat houdt het wetsvoorstel precies in? Waarom is een rigoureuze update nodig en waarom blijft wetgeving rondom seksuele misdrijven zo ontzettend moeilijk? We vroegen het aan advocaat Leenhouwers.
Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel van Grapperhaus in?
“Het wetsvoorstel ‘seksuele misdrijven’ bevat een veelomvattende en ingrijpende herziening van de hele zedentitel in ons wetboek van strafrecht. Een van de belangrijkste wijzigingen in de nieuwe wet is dat de strafrechtelijke bescherming tegen seksueel geweld wordt verruimd. Door de invoering van een aantal nieuwe wetsartikelen wordt duidelijk vastgelegd dat sex zonder instemming – tegen de wil van de ander – strafbaar is. Voor strafbaarheid is ‘dwang’ niet langer een vereiste.
Overigens wordt dit ‘dwang’-begrip onder de huidige wet al erg ruim uitgelegd. Kort gezegd gaat het erom dat iemand wordt gedwongen of dat er andere omstandigheden zijn gecreëerd of zijn misbruikt, waardoor het slachtoffer niet in staat was om zijn of haar wil kenbaar te maken. Met de nieuwe zedenwet gaat Nederland, in navolging van een groot aantal andere landen, van een zogenaamd ‘dwangmodel’ naar een ‘consentmodel’. Daarbij is het uitgangspunt dat er sprake moet zijn van wederzijdse instemming. Twijfel je daarover en check je dat niet? Dan neem je welbewust het risico dat de ander niet instemt en zit je fout.”
Waarom is modernisering van de zedenwet noodzakelijk?
“Daar zijn meerdere redenen voor. Ten eerste: de oorspronkelijke wet stamt uit 1886. De afgelopen jaren zijn er een hoop wijzigingen geweest die de wet eigenlijk alleen maar onoverzichtelijker en minder werkbaar hebben gemaakt. Daarbij noemt Grapperhaus ook dat de maatschappelijke opvattingen over seksuele grensoverschrijding strikter zijn geworden. De grenzen over welk gedrag binnen onze samenleving strafwaardig is, zijn verschoven.
Dat heeft ook te maken met het huidige digitale tijdperk. Er zijn nieuwe online vormen van seksueel overschrijdend gedrag ontstaan. Om gericht strafrechtelijk op te treden tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, is het volgens Grapperaus dus nodig om strafwetgeving rondom seksuele misdrijven aan te passen aan de huidige tijdsgeest.”
Hoe staat het ervoor met de invoering van de nieuwe wet?
“Het aangepaste wetsontwerp gaat nu voor advies naar de Raad van State. Het ziet ernaar uit dat de nieuwe zedenwet dan in het voorjaar naar de Kamer kan. De ministerraad heeft ingestemd met het wetsvoorstel en de druk op behandeling in de Eerste en Tweede Kamer wordt nu opgevoerd. Naar verwachting wordt het wetsvoorstel snel opgepakt, zodat de behandeling in de Kamer dit jaar in ieder geval plaatsvindt.”
Wat maakt een wet omtrent seksuele misdrijven zo moeilijk?
“Een wet kan verduidelijken wanneer iets juridisch wordt gekwalificeerd als verkrachting. Zodra de maatschappij daar anders over denkt, kun je de wet aanpassen. De strafbaarheid moet alleen wel worden onderscheiden van de bewijsbaarheid. De gewone bewijsregels blijven gelden. Zedenzaken zijn juist lastig omdat er meestal geen getuigen bij zijn. In veel gevallen heb je dus te maken met het verhaal van de één tegen het verhaal van de ander en dat wordt niet anders.
Natuurlijk is het wel zo dat je het element ‘dwang’ niet meer hoeft te bewijzen. En dat betekent dat meer situaties strafbaar zullen worden en zullen worden onderzocht. Maar uiteindelijk moet de rechter kunnen vaststellen dat er inderdaad sex zonder instemming heeft plaatsgevonden.”
Waarom is die bewijslast nog steeds zo zwaar?
“Er worden veel meldingen gemaakt van grensoverschrijdend gedrag. Maar er is nog altijd een verschil tussen ‘grensoverschrijdend’ en ‘strafbaar’. Daarnaast speelt het eerder genoemde bewijsprobleem. Als er geen sprake is van ondersteunend bewijs kan uiteindelijk geen veroordeling plaatsvinden. Het zal dus blijven voorkomen dat aangiftes uiteindelijk niet tot een veroordeling leiden. De nieuwe wet verlaagt de drempel voor strafbaarheid, maar het Openbaar Ministerie moet nog steeds bewijzen dat het strafbare feit heeft plaatsgevonden.
Dat is lastig en zal altijd lastig blijven. De rechter kan niet op basis van één verklaring iemand veroordelen, hoe geloofwaardig die ene verklaring ook klinkt. Er moet ondersteuning zijn, waardoor de beschuldiging een meer objectieve bevestiging krijgt. Dat ondersteunend bewijs hoeft echt geen getuige zijn die het heeft zien gebeuren. Uit de rechtspraak blijkt het steunbewijs vele vormen kan aannemen: camerabeelden, telefonisch contact met de dader of berichtjes die iemand direct na het incident heeft verstuurd.
Rechters begrijpen heel goed dat het lastig is bewijs te leveren in dit soort zaken en kijken heel zorgvuldig naar de context. Maar indirect bewijs, of schakelbewijs – meerdere ervaringen met eenzelfde persoon – kan zeker voldoende zijn als steunbewijs en kan dus tot een veroordeling leiden.”
Leenhouwers benadrukt nog eens dat zedenzaken over het algemeen heel complex zijn. “Seksuele misdrijven komen in allerlei gradaties. Bewijsregels zorgen ervoor dat een rechter niet alleen op basis van ‘een onderbuikgevoel’ kan oordelen, maar ook objectief moet toetsen. Dat maakt het lastig.” Daarnaast maakt de advocaat zich momenteel zorgen. “Ik denk dat iedereen het erover eens is dat sex alleen plaats mag vinden als beide partijen daarmee instemmen. Maar dat begint al bij duidelijke voorlichting.”
Volgens Leenhouwers ligt de focus nu te veel op het strafproces rondom seksuele misdrijven. “Maar je kunt niet alles oplossen met strafrecht. Je moet jongeren al vroeg leren dat het oké is om ‘nee’ te zeggen en ze ook leren om een ‘nee’ te accepteren en om bij twijfel eerst duidelijk uit te zoeken of je echt wel op dezelfde lijn zit”, aldus de advocaat.
Strafrechtadvocaat Ivonne Leenhouwers:
Foto: David Jagersma
Wat is victim blaming en waarom is het schadelijk? Een expert licht toe
