Niet verboden

Honderd jaar: eigenlijk is het maar kort. Toch werden vrouwen tot pakweg 1919 niet geschikt bevonden om te stemmen. “Het idee was dat hun plek vooral in het gezin was”, vertelt Eveline. “In eerste instantie was helemaal niet in de wet opgenomen dat alleen mannen mochten stemmen; men ging er simpelweg vanuit dat vrouwen dat toch niet zouden willen. Die bemoeiden zich immers niet met staatszaken.”

Aletta Jacobs

Pas nadat Aletta Jacobs in 1883 een poging had gedaan te mogen stemmen, werd expliciet in de wet opgenomen dat vrouwen dat niet mochten. “In die tijd was het toegestaan om te stemmen als je genoeg belasting betaalde en niet onder curatele stond. Aletta had de universiteit afgerond en was arts; zij voldeed in principe aan alle eisen. Van de rechter mocht ze echter niet stemmen: ze moest toch wel begrijpen dat het kiesrecht niet voor vrouwen gold? Voor de zekerheid hebben ze een paar jaar later ook maar in de wet gezet dat het kiesrecht alleen voor mannen bedoeld was .”

Eerste vrouw in de Kamer

In 1917 werd het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd: vrouwen mochten nog steeds niet stemmen, maar zich wel verkiesbaar stellen. Het jaar erop werd Suze Groeneweg de eerste vrouw in de Tweede Kamer. Waarom dan ook niet meteen stemmen? “Passief kiesrecht was toen het hoogst haalbare”, legt Eveline uit. “De christelijke partijen vonden het te ver gaan als vrouwen ook mochten kiezen, dus dit was een compromis.”

De straat op

“De vrouwen die streden voor het actief vrouwenkiesrecht stonden dan ook echt niet te juichen”, vervolgt ze. “Slechts 0,71 procent van alle stemmende mannen koos voor een vrouwelijke kandidaat. Gelukkig was het daarna met een relatief eenvoudige wetsaanpassing mogelijk dat vrouwen ook actief kiesrecht kregen. Dat is vrij snel gelukt, ook omdat er op dat moment vele revoluties in Europa gaande waren.”

Mooi gebaar

Het was Kamerlid Hendrik Pieter Marchant die de initiatiefwet voor het actieve vrouwenkiesrecht indiende. “Marchant stelde voor om de wet niet de wet-Marchant te nomen, maar de wet-Jacobs. Een ontzettend mooi gebaar naar Aletta Jacobs, die al 35 jaar daarvoor streed.”

Naar de stembus

Op 28 september werd de wet ingevoerd; de avond ervoor werd dat gevierd met een groot feest in het Amsterdamse Concertgebouw, waar Jacobs ook bij aanwezig was. In 1920 bracht de eerste Nederlandse vrouw haar stem uit, bij de gemeenteraadsverkiezingen van het Limburgse Gronsveld. In 1922 waren de eerste Tweede Kamerverkiezingen waarbij alle vrouwen hun stem uit mochten brengen.

We lopen achter

Zaterdag vieren we dus ons landelijke kiesjubileum, maar: niet alles is in kannen en kruiken. “Pas één regerende partij in Nederland heeft ooit een vrouw als lijsttrekker gehad”, zegt Eveline. “Dat was Els Borst voor D66. De meeste partijen die regeringsverantwoordelijkheid dragen, durven geen vrouw naar voren te schuiven. Dat vind ik best gênant. Veel andere landen lopen wat dat betreft voor op Nederland.”

Lees ook
Verplicht vrouwenquotum voor topposities ‘ontzettend gevaarlijk’

Duwtje in de rug

Een vrouwelijke premier hebben we dus evenmin gehad. Verwachtten mensen in 1919 wel dat dat in de nabije toekomst zou gebeuren? “Juist niet. Men dacht dat vrouwen een marginale rol in de politiek zouden spelen. Wel meedoen, niet de boventoon voeren.” Het aantal vrouwelijke Kamerleden is sinds 2010 teruggelopen, vervolgt Eveline. “Hopelijk zorgt dit jubileum ervoor dat meer vrouwen over de streep worden getrokken de politiek in te gaan. Dat duwtje in de rug kunnen we wel gebruiken.”