Vrouwen beoordelen op hun uiterlijk, jezelf distantiëren van ‘jankerig gedoe’ of het vrouwelijk geslacht zien als ‘lief en pleasing’. Is het vrouwenhaat of zijn het ‘onschuldige grapjes?’ En wat heeft de term misogynie hiermee te maken?
Berteke Waaldijk, hoogleraar Taal- en cultuurstudies, gespecialiseerd in genderstudies, legt het ons uit.
Laten we beginnen met de term ‘misogynie’. Niet zo vaak gehoord? Dat is niet raar. “Het Griekse woord betekent, vertaald naar het Nederlands, ‘een ziekelijke afkeer van vrouwen’. Het komt vaker voor in het Engels en staat voor de overtuiging dat vrouwen minder waard of slechter zijn dan mannen.”
Die overtuiging komt in veel culturen voor. Vrouwen zouden de mindere versie van mannen zijn: slechter, wispelturiger en immoreel. “In het christendom krijgt Eva de schuld van de zondeval. Zij liet zich door die slang verleiden, zij pakte die appel. Het idee dat vrouwen niet alleen anders, maar ook slechter zijn dan mannen, is hier al te ‘concluderen’. En dan is het christendom beslist niet de enige godsdienst, er zijn meer geloofsovertuigingen waar dit beeld over vrouwen naar voren komt.”
Er is vrijwel niemand die trots zal zeggen: ‘Ik ben een misogynist, ik haat vrouwen’. “Maar het idee dat vrouwen niet minder zijn, maar ‘anders’, hoor je wél vaak. Verdeel je de wereld in tweeën, en bestempel je de ene helft als ‘anders’, dan heb je al snel te maken met een onevenwichtige tegenstelling.”
“Daar zit dan al een soort minachting voor vrouwen in. Hoe moet je gelijkwaardigheid vinden, wanneer je de mensheid in tweeën verdeelt en mannen de norm zijn waar vrouwen van afwijken?”
Machtsverhoudingen versterken dit soort ideeën. “Als je in een wereld leeft waar mannen meer kansen krijgen, meer worden uitgedaagd en hun werk hoger gewaardeerd wordt, is het mogelijk dat vrouwen zelf die normen overnemen.”
Je eigen geslacht naar beneden praten? Jazeker, dat gebeurt vaker dan je denkt. Wanneer je als vrouw zegt dat ‘die vrouwen’ soms zo kunnen zeiken om niks, suggereer je dat jij niet bij die groep hoort die te veel kletst, twijfelt of tut. Je stelt je op als ‘één van de mannen’. “Op deze manier internaliseer je het: je maakt het eigen en neemt een norm over die oneerlijk is voor vrouwen. Je stelt niet de vraag of wij vrouwen eigenlijk wel minder of zwakker zijn.”
Maar dat maakt het nog niet direct misogynie. “Opmerken dat vrouwen soms sneller huilen dan mannen, en daar een grapje over maken, vind ik niet meteen vrouwenhaat. Maar elke keer dat je dat ‘grapje’ herhaalt, draag je wel een beetje bij aan het vooroordeel dat vrouwen minder zijn – en huilen ziet als iets zwaks, wat het natuurlijk helemaal niet is.”
Irakese vrouwen openhartig over seksuele vrijheid: 'Je wordt vermoord, dat is de realiteit'
De term misogynie wordt dus weinig gebruikt voor ‘luchtige opmerkingen’. Maar hoe luchtig zijn de ‘grapjes’ die er over vrouwen worden gemaakt eigenlijk? “Grapjes over vrouwen lijken vaak onschuldig en speels, maar vul diezelfde opmerking eens in als een grapje over bijvoorbeeld zwarte mensen, en je hebt al sneller door dat het geen grapje is.”
Trammelant op het internet? Ook daar wordt het vrouwelijk geslacht volgens Waaldijk vaak gebruikt om harder en valser te schelden. “Mannen worden ook met de dood bedreigd of moeten een bepaalde ziekte krijgen, maar zij worden geen ‘kuthoer’ genoemd, of bedreigd met seksuele mishandeling. De sekse van de vrouw speelt wél een rol in de minachting die ze ervaren.”
Dat vrouwen daarnaast veel op hun uiterlijk worden afgerekend, merken we volgens de wetenschapper allemaal. “Bij vrouwelijke politici wordt er bijvoorbeeld gevraagd naar hun outfit. Wat hebben ze aan? Lachen ze een keer niet op de foto, dan worden ze beschreven als ‘niet vriendelijk’ of ‘arrogant’. Zodra je je realiseert dat vrouwen strenger op de norm ‘lief en pleasing’ worden afgerekend, kun je je afvragen wat voor gevolgen dat heeft.”
Kritisch nadenken over de positie van vrouwen gaat volgens Waaldijk dan ook niet alleen over individuele gevallen, maar over machts- en economische structuren. “De manier van opvoeden, het belastingsysteem, meisjes die goed zijn in wiskunde als ‘onvrouwelijke’ uitzondering zien. Reclame, films.”
“Praat je over misogynie – ziekelijke vrouwenhaat – dan lijkt het alsof een individueel gevoel de oorzaak is voor de achterstand voor vrouwen. Maar het is veel meer dan dat. Er is een wisselwerking tussen machtsstructuren, ideeën en het zelfbeeld van mensen. Het feminisme denkt na over deze wisselwerking, en dat zie ik als grote winst van deze beweging.”
Vraag je je nu af ‘wat er dan nog wel kan?’ en voelt het alsof we met z’n allen niet meer tegen een ‘grapje’ kunnen? Een terechte vraag, volgens Waaldijk. “Dat borrelende gevoel is ook onderdeel van iets bespreekbaar maken. Dat je erover na gaat denken, en je je realiseert dat je met macht ‘grapjes’ ook kunt misbruiken.”
“Voor mij is het belangrijk dat mensen zich vrij voelen om te laten merken wat ze wel en niet willen. En dat je bedenkt wat jouw uitspraken bij anderen teweeg kunnen brengen.” Dat betekent niet per se dat niets meer mag, of er iemand met zijn vingertje gaat wijzen. “Je leert als kind ook om niet te smakken wanneer je bij iemand aan tafel zit, omdat het voor de ander niet prettig is. Waarom zou je dan bij grapjes over vrouwelijk schoon denken: wat kan mij het schelen dat ik een ander kwets?”
Nederland is een dichtbevolkt land, we wonen en werken op elkaars lip. “Of je nu vrouw, man, of iets anders bent, het is goed om je te realiseren dat wanneer je vrouwen prijst omdat ze er leuk uitzien, maar een andere vrouw afkat omdat haar ‘lichaam kunstmatig is en ze haar lippen heeft opgespoten om hogerop te komen’, je de minachting voor vrouwen enkel in stand houdt. Daar kwets je mensen alleen maar mee.”
Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd op 3 juli 2021.
Waarom feminisme voor veel vrouwen (en mannen) een lastig woord blijft
