Van (nog) meer zorgtaken tot fysiek geweld: de pandemie drukt zwaar op vrouwen, blijkt uit meerdere onderzoeken. Ze stonden vaker aan de frontlinie in de zorg, en op het thuiskantoor kregen vooral zij jengelende kinderen aan de broek. Wat betekent dit voor de emancipatie?
Wereldwijd moeten we nu nog 135,6 jaar wachten voordat mannen en vrouwen gelijk zijn, zegt het World Economic Forum. Voor Covid-19 was dat nog ‘slechts’ 99,5 jaar. Gaan we terug in de tijd?
Volgens V – de feministische schrijver van The Guardian – wordt de pandemie zelfs als ‘een wapen’ tegen emancipatie gebruikt. Van een wereldwijde toename in (huiselijk) geweld tot het verlies van economische zelfstandigheid doordat vooral vrouwen hun baan kwijtraken: de uitbraak van het coronavirus creëert volgens V een ‘disaster patriarchy’ waarin vrouwenrechten razendsnel worden afgenomen. Tijd om terug te vechten, zegt ze dan ook.
Nu baseert V zich met name op de ervaringen van activisten over de hele wereld, maar ook de cijfers liegen er niet om. Afgelopen jaar verloren vooral vrouwen – 54 miljoen – hun baan, rapporteren de Verenigde Naties vorige maand. De verwachting is dat er dit jaar 13 miljoen vrouwen minder aan het werk zijn dan in 2019. En hoewel het aantal meldingen ongeveer gelijk bleef, stelt het Landelijk Netwerk Veilig Thuis vast dat huiselijk geweld in Nederland heftiger en acuter is tijdens lockdowns.
Maar het vele thuis zijn had ook subtielere effecten op Nederlandse gezinssituaties. Hoewel de werk-privé-balans voor vele thuiswerkers verbeterde, was dit voor jonge moeders in 2020 juist niet het geval. Zij werden vaker gestoord door hun kinderen dan vaders, en slechts een derde had een aparte werkplek. Meer dan de helft van de vaders tikte ondertussen wél op een afgesloten thuiskantoor.
Econoom Chantal Remery van de Universiteit Utrecht maakt deel uit van een team dat sinds 2020 onderzoekt hoe werkende ouders het huishouden organiseren tijdens coronacrisis. In Nederland waren ook daarvoor de zorgtaken al oneerlijk verdeeld, wist Remery. Maar aangezien zes op de tien vrouwen én mannen wel een gelijke verdeling nastreeft, was de verwachting dat de pandemie mogelijk voor meer gelijkheid zou zorgen.
Mannen zouden door het verplichte thuiswerken meer bij de kinderen zijn, terwijl relatief veel vrouwen juist door hun cruciale beroep van huis zijn. “Eerst leek dat ook te kloppen”, zegt Remery. “We zagen begin 2020 dat 22 procent van de vaders meer zorgtaken op zich nam.”
Gelijkheid op de werkvloer? Niet in Nederland
Ondertussen bleven de zorgtaken voor veel vrouwen gelijk. Ook ervoeren zij meer werkdruk, en werkten zij meer in de avonden of weekenden. Het resultaat: minder vrije tijd. “Dat is zorgelijk. En nu zien we dat mensen terugkeren naar de oude situatie”, zegt Remery. “We hebben vooral geleerd dat traditionele patronen hardnekkig zijn. Het is niet veel beter geworden, maar ook niet echt slechter.”
In het hoofd gebeurde ondertussen wel iets, ontdekte familiesocioloog Katia Begall van de Radboud Universiteit Nijmegen. “Vaak wordt gedacht dat mannen wel willen, maar minder zorgtaken op zich nemen omdat hun salaris hoger is en verlof opnemen moeilijk is.” Neem je die obstakels weg, dan zouden mannen meer gaan zorgen, was de verwachting. Maar uit haar onderzoek met hoogleraar Ellen Verbakel blijkt dat ouders tijdens de coronacrisis juist traditioneler zijn geworden in hun opvattingen over de rolverdeling thuis.
Ze denken nu gemiddeld (nog) vaker dat vrouwen beter voor jonge kinderen kunnen zorgen. “En dit geldt vooral voor mannen die thuiswerkten terwijl hun partner buitenshuis werkte.” Terwijl dat juist de groep was waar Begall haar hoop op had gevestigd – de mannen van al die vrouwen die als arts of verpleger aan de frontlinie stonden. “We dachten dat de mannen die thuis zélf met de voeten in de modder stonden wellicht hun denken zouden aanpassen, en zouden inzien: ‘Ik kan dit en ik wil dit.'”
Maar werken én voor kinderen zorgen is zwaar, weet Begall. “Wellicht hebben mannen het wel geprobeerd, en dachten ze: nee bedankt.” Tegelijkertijd zijn er ook meer conflicten over de kinderen gerapporteerd. “We maken daaruit op dat de overdracht niet soepel ging. Het kan zijn dat vaders het in de ogen van de moeders niet goed deden.” Veel vrouwen zien de kinderen en het huishouden als onderdeel van hun identiteit, zegt Begall. “Ze kunnen het zo ook heel erg naar zichzelf toetrekken.”
Doordat vrouwen gemiddeld meer zorgtaken oppakken, zijn zij eerder geneigd veel thuis te werken, zei arbeids-en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom eerder tegen LINDA.nl. En dat kan emancipatie op de werkvloer mogelijk in de weg staan. “Dat wil je niet hebben”, zegt ook econoom Remery. “Als mannen dan straks juist wel weer veel op kantoor verschijnen, zijn zij veel zichtbaarder. En dan maken ze ook eerder kans op promotie dan vrouwen.” Tegelijkertijd staan die ‘kantoorvaders’ dan weer op achterstand in het gezinsleven. “Zo werkt de ongelijkheid beide kanten op.”
Het Nederlandse deeltijd-model biedt ruimte om tijd in te bouwen voor je gezin. Die flexibiliteit is mooi, zegt econoom Remery. “Tegelijkertijd heeft het voor vrouwen wel negatieve economische consequenties. Als ze gaan scheiden, blijven ze bijvoorbeeld met een klein pensioen en een laag inkomen achter.”
Wellicht heeft de crisis hier wél een positieve impact, zegt Remery. De meerderheid van de zorgmedewerkers is vrouw, en moest tijdens de pandemie extra diensten oppakken. “Eerder zeiden ze misschien: dat kan niet met mijn gezin. Maar door deze shock hadden ze geen keuze. En meer diensten leveren natuurlijk wel meer geld op. We zullen zien of meer werken iets is dat blijft.”
De pandemie zal uiteindelijk “geen grote stap terug” voor de emancipatie veroorzaken, denkt familiesocioloog Begall. “Ik vermoed dat we straks weer op hetzelfde punt zijn en rustig blijven doormodderen.” Verandering gaat langzaam, benadrukt ze. “Het begint bij ieder stel met het gesprek aan gaan. Je kunt samen bewust beslissen over de taakverdeling en het effect van minder werken op salarissen en pensioenen. Maar dan moet je wel met elkaar om de tafel gaan zitten.”
Als de pandemie iets positiefs heeft gebracht, is het dat we dat gesprek over een gelijkere verdeling vaker aangaan, zegt Remery, “Het onderwerp is tijdens de crisis echt zichtbaarder geworden. Zo hoorde je veel verhalen over kinderen die steeds om hun moeder riepen, terwijl hun vader ook thuis was. Ik denk dat dit veel ouders wel aan het denken heeft gezet over bestaande rolpatronen.”
Waarom feminisme voor veel vrouwen (en mannen) een lastig woord blijft
