1. Bestseller met betekenis

In 1985 verscheen The Handmaid’s Tale, in Nederland twee jaar later vertaald als Het verhaal van de dienstmaagd. Het boek schetst een denkbeeldige, akelige samenleving, gesitueerd in Gilead. Daar worden vrouwen gerangschikt op basis van hun vruchtbaarheid en hun positie in de maatschappij. Wie in staat is om kinderen te baren, wordt eigendom van de republiek. De baby’s die uit de daaropvolgende rituele verkrachtingen geboren worden, gaan naar rijke, kinderloze echtparen. De Canadese Atwood kwam op het idee voor haar boek toen ze in Berlijn was, toen nog verdeeld door een muur. De roman bleek een bestseller en werd overladen met prijzen.

Lees ook
Boekvervolg ‘The Handmaid’s Tale’ wordt verfilmd als serie

2. Verslavende serie voor en door vrouwen

Wie het boek niet heeft gelezen: geen nood, de serie staat op zichzelf. June Osborne, een geëmancipeerde vrouw, probeert met man en dochter aan het totalitaire regime van Gilead te ontsnappen. Ze wordt overgedragen aan Commandant Fred Waterford en zijn vrouw Serena. Haar nieuwe naam als broedmachine voor het kinderloze paar: Offred, ofwel ‘Van Fred’. Daarmee wordt niet alleen haar identiteit afgenomen, maar ook haar waardigheid. Ze ondergaat de vernederingen gelaten, maar groeit uit tot ondergronds verzetsleider. Slachtoffers ontpoppen zich tot helden, maar ook tot daders. Zo heeft June een complexe verstandhouding met Serena, die net zo wreed als meelevend kan zijn. “Ik heb ook gezondigd, maar jij bent een gender-verrader”, zo wordt Serena door een vrouw toegebeten. En dan is er nog Aunt Lydia, een hardvochtige vrouw die doet denken aan een kampleider uit het Nazi-tijdperk en met ijzeren hand regeert. Alsof Atwood wil zeggen dat vrouwen elkáár soms harder onderdrukken dan de mannen in haar gedachtenwereld.

3. Feit versus fictie

Toen de gelijknamige tv-reeks in 2017 verscheen, dachten veel – veelal jonge – mensen, die het boek (nog) niet kenden, dat de serie was geschreven met de huidige Amerikaanse president Donald Trump in gedachten. Volgens Atwood is haar boek nooit bedoeld als afschrikwekkend toekomstbeeld, maar juist een verzameling van gebeurtenissen die écht hebben plaatsgevonden: verkrachting, machtsmisbruik en geweld zijn volgens haar van alle tijden, en zelfs terug te vinden in de Bijbel. Niet voor niets worden de wreedste daden van haar personages vergezeld van religieuze citaten, die in de wereld van The Handmaid’s Tale een ronduit lugubere klank krijgen: “May the Lord Open”, “Under His Eye” en “Blessed be the Fruit”.

4. Pijnlijk actueel

Thema’s als abortus, seksueel geweld, vrouwenrechten, religieus extremisme en politiek zijn de drijvende kracht achter het boek (en de serie) dat Atwood schreef met krantenknipsels over de geschiedenis én de actualiteit als aanjagers. Gilead staat gelijk aan de Verenigde Staten, met Canada, het thuisland van de schrijver, als toevluchtsoord voor vluchtelingen. In de wereld van The Handmaid’s Tale is in feite maar één mensensoort van waarde: witte, heteroseksuele, geprivilegieerde mannen. Vrouwen die niet mogen autorijden of zelfs maar hun huis verlaten? Check. Vrouwen die door vrome nonnen van hun kinderen worden gescheiden? Check, in naam van de bijbel. Blaming the victim of slutshaming? Dubbelcheck: de vrouwen in Gilead hebben allemaal ‘gezondigd’; de verkeerde kleding gedragen, een buitenechtelijke relatie gehad of een abortus ondergaan. De link met de échte wereld is niet lastig te leggen.

5. Knallende cast

De verwikkelingen in de serie mogen dan buitengewoon onaangenaam zijn, de acteurs zorgen ervoor dat je nooit wegkijkt. Elisabeth Moss zet op weergaloze wijze June neer, die ondanks vernedering, verkrachting en onderdrukking een powerhouse van jewelste blijkt. Tijdens de Golden Globes droeg ze haar prijs aan Margaret Atwood op: “Deze is voor jou en álle vrouwen die strijden voor gelijkwaardigheid.” Joseph Fiennes heeft de ondankbare rol van Commander Fred Waterford, het angstaanjagende symbool van het patriarchaat in optima forma. De serie dient volgens hem een hoger maatschappelijk doel en daarvoor geeft hij graag zijn voorheen sympathieke uitstraling op. Fiennes: “We hebben de sneuheid van de misogynie een gezicht gegeven.” Yvonne Strahovski, die als ‘bully’ Serena bewijst dat wreedheid niet alleen aan mannen is voorbehouden, denkt daar net zo over: “De feministische beweging zal altijd nodig zijn, zeker in het politieke klimaat van nu.”

Lees ook
Hoe het kostuum van ‘The Handmaid’s Tale’ een symbool werd voor vrouwenrechten

6. Stijlvolle setting

Hoe lelijk Gilead ook mag zijn, The Handmaid’s Tale is dat niet. De serie onderscheidt zich door de styling: klinisch meets Victoriaans in een setting waarin álles een diepere betekenis heeft. Zo ook de kostuums. In de totalitaire wereld van The Handmaid’s Tale is geen ruimte voor het individu. De dienstmaagden wordt om die reden niet alleen hun naam ontnomen, maar ook hun herkenbaarheid. Ze zijn verplicht een rode mantel met een witte kap te dragen, als teken van vruchtbaarheid en dienstbaarheid. Behalve ‘Handmaids’ kent Gilead ook ‘Martha’s’: onvruchtbare vrouwen van een lage sociale klasse. Zij dragen een groen gewaad met een schort en een hoofddoek. De ‘Commander’s Wives’ mogen dan de hoogste in de voedselketen zijn bij de vrouwen: ook zij dragen verplicht dezelfde outfits, in teal. Wie oplet, zal zien dat de kostuums gedurende de reeks subtiele veranderingen laten zien, parallel aan de mentale staat van de karakters.

7. Feministisch powerstatement

Het rode dienstmaagd-kostuum staat inmiddels symbool voor onderdrukte vrouwen over de hele wereld en wordt tijdens politieke en feministische protesten steeds vaker gedragen als stilzwijgend statement. Want als Atwood één boodschap duidelijk wil maken: een dictatuur als Gilead kan alleen ontstaan wanneer de angstigen hun mond houden en de rest van de wereld de andere kant opkijkt. Atwood: “Pas wanneer men opstaat tegen onrecht en ongelijkheid, dan is er hoop.” Wat ons betreft de állerbeste reden om haar werk te lezen, te bekijken en te koesteren.

Margaret Atwood licht zelf alvast een tipje van de sluier op: geen rode, maar groene mantels in The Testaments:

https://www.instagram.com/p/B1OpBwQDrjr/?utm_source=ig_web_copy_link

De misogyne wereld van The Handmaid’s Tale inspireerde deze kunstenaar tot een huiveringwekkend werk:

https://www.instagram.com/p/B1RiKoUhWSg/?utm_source=ig_web_copy_link

The Handmaid’s Tale, seizoen 1 tot en met 3, is te zien op Videoland. Het vierde seizoen is inmiddels in de maak. Het boek The Testaments, dat zich vijftien jaar later afspeelt, zal worden verfilmd tot een spinoff-serie. Op dinsdag 10 september is om 20.30 in duizend steden over de hele wereld, integraal een interview te zien met Margaret Atwood over haar leven en haar werk.