In The Social Dilemma komt pijnlijk naar voren dat bedrijven als Google, YouTube en Facebook, in tegenstelling tot wat velen denken, data niet als product zien. Jij en ik, de users, wij zijn het product. Door zoveel mogelijk informatie over jou te vergaren, wordt je dagelijkse feed aan jouw wereldbeeld en ideaal aangepast. De technische reuzen vullen zo hun meedogenloze zakken met geld van adverteerders. Dit alles terwijl jij eindeloos op je smartphone scrollt, hongerig naar bevestiging.

Je op maat gemaakte feed versterkt het beeld dat jouw wereldbeeld dé waarheid is. En dat is gevaarlijk. Het voedt complottheorieën; je gaat niet met een ander in debat als je denkt dat iedereen het met je eens is. En áls je een keer de mist ingaat of een afwijkende mening hebt, lig je eruit. Je wordt digitaal gekielhaald, komt niet in zoekopdrachten voor en eindigt onderaan de stapel. Fake nieuws, ophitsen, polariseren; als overheden dit soort technische systemen niet reguleren en algoritmes niet begrenzen, is chaos wat overblijft.

Televisiezenders en bioscopen hebben een Kieswijzer om rekening mee te houden maar op YouTube zitten bizar weinig restricties. Het gevaar zit, volgens de makers van de documentaire, in het feit dat de technologie exponentieel is gegroeid maar ons brein niet. Daarnaast lopen wetgeving en handhaving hopeloos achter op artifical intelligence.

Het is uit de hand gelopen. Zo is de like-knop op Facebook ooit ontworpen om meer positiviteit te verspreiden. Niemand die er destijds bij stilstond dat het ooit van doorslaggevend belang zou zijn voor pubers die buitensporig veel waarde hechten aan likes of volgers. Psychologie is wel degelijk gebruikt, alleen niet in de vorm van ‘hoe heeft dit effect op de psyche’ maar ‘hoe krijgen we de juiste aandacht van de gebruiker? Welke kleuren werken urgent, welk geluid is niet te negeren?’

Gaat die smartphone nu mijn deur uit? Nee. Ik ken een familie die uit principe niet aan mobiele telefonie doet. Je kunt de gezinsleden per mail bereiken. Ze zijn altijd als laatste op de hoogte van belangrijk nieuws op school. Daar pas ik voor. Het is geen fear of missing out. Zonder smartphone kan ik simpelweg niet werken.

Wie leest deze column als ik ‘m niet op Facebook deel? Ik wil dat mijn dochters, op gepaste wijze, met hun tijd meegaan. Maar ik ga wel scherper op schermtijd letten. Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid dat de kinderen weten wat een debat is. Dat ze hun eigenwaarde niet laten afhangen van iedere halve zool op social media die een ongezouten mening heeft.

De documentaire is bejubeld én neergesabeld. Denk en oordeel vooral zelf, zou ik zeggen. Een simpele tip wil ik je niet onthouden: zet alle meldingen uit. Na een dag of twee zag ik het effect, vooral bij Puck. Ze pakt de telefoon minder vaak, omdat die niet telkens meer ‘roept’. De smartphone blijft een drug, maar door meldingen uit te schakelen is de ‘heroïne’ minder snel binnen handbereik. Nu maar hopen dat de juiste mensen het licht zien en deze drug reguleren. Al is het maar voor de toekomst van onze kinderen.

Journalist en auteur Maaike Olde Olthof (45) is gescheiden en heeft twee dochters. Ze maakt zich zorgen over haar moeder die dementie heeft. ‘Never a dull moment’ in dit atypische huishouden, waar Maaike wekelijks een column over schrijft.

Lees ook:
‘Het spastische TikTok-effect sijpelt nog een dag na’