Waarom is het zo lastig om over racisme te praten? Hoe voer je dat gesprek zonder elkaar aan te vallen? Presentatrice Sosha Duysker (32) zoekt op die vragen een antwoord in de nieuwe KRO-NCRV-serie Uit de kramp.
“Als je niet snapt waar het over gaat, dan kun je het er ook niet over hebben.”
Praten over racisme is moeilijk. Spreek je iemand rechtstreeks aan op racistisch gedrag, dan loopt de dialoog vaak vast nog voor dat die echt begonnen is. “Als ik tegen jou zeg dat je racistisch bent, reageer je waarschijnlijk automatisch dat dat niet zo is. Of je schiet volledig in de verdediging, wordt emotioneel en misschien zelfs boos. Je schiet letterlijk in de kramp. Zonde, want daardoor blijft er geen ruimte over voor een open en eerlijk gesprek”, zegt Duysker.
Vraag je op de man af of iemand tegen racisme is, dan is het antwoord vrijwel altijd ja, valt haar op. “Maar op het moment dat je iemand op racisme aanspreekt, wordt het ingewikkeld. Het is blijkbaar lastig om toe te geven dat je iets racistisch denkt, doet of zegt. Daar zit een soort taboe op.”
Veel mensen denken volgens Duysker bij racisme meteen aan extreme gevallen: segregatie, de Ku Klux Klan of mensen uitschelden. “In Nederland zit racisme meer in de subtiliteit. Als we meer inzicht hebben in wat racisme inhoudt, en we begrijpen dat het gaat om een machtssysteem, dan wordt het gesprek toegankelijker, omdat het minder op de persoon is.”
Het helpt volgens de presentatrice niet mee dat er vanuit de geschiedenis maar weinig besef over racisme is. “In het huidige onderwijs wordt het steeds beter besproken, maar er lopen nog zo veel mensen rond die er nooit scholing in hebben gehad. Ik hoor eerdere generaties nog weleens naar mensen van kleur verwijzen met ‘die zwartjes’. Dat is echt heftig. Gelukkig neemt dat langzaam af.”
Zelfstudietijd: luister, lees en leer meer over racisme en discriminatie met deze tips
Het programma Uit de kramp moet daaraan bijdragen. Het idee hiervoor ontstond na de Black Lives Matter-beweging in 2020. “Voor het eerst zag ik mensen massaal een vuist maken tegen racisme. Dat was zó mooi. Eindelijk leek het erop dat er iets ging veranderen. Maar toen kwam Sinterklaas en werd de sfeer weer grimmig. Ik begreep niet waarom we het ene moment met zijn allen op de Dam stonden te protesteren, maar het niet eens konden worden over Zwarte Piet.”
Ze besloot een video op te nemen over hoe Zwarte Piet samenhangt met racisme, en die te delen op Instagram. “Ik verwachtte een shit storm aan nare reacties, maar die bleven uit. De video ging viral op een positieve manier. Voor veel mensen werd daarmee pas duidelijk waar de discussie over gaat. Wat blijkt: veel onbegrip komt door het ontbreken van kennis. Logisch eigenlijk. Als je niet snapt waar het over gaat, dan kun je het er ook niet over hebben.”
Dit bericht op Instagram bekijken
In de driedelige serie Uit de kramp wordt de kijker op een laagdrempelige manier meegenomen in de geschiedenis van anti-zwartracisme, kolonialisme en slavernij. “Ik spreek ook met mijn familie. Met hen duik ik in onze ervaringen in West-Friesland en hoe wij als gezin met racisme zijn omgegaan. Mijn ouders kozen ervoor om ons er in de opvoeding van te onthouden. Dat zorgde er uiteindelijk ook voor dat ik op een bepaalde manier een beetje wereldvreemd was. Op latere leeftijd werd ik ineens met racisme geconfronteerd, dat was een shock.”
Ook onze taal wordt onder de loep genomen. “Het is goed om je af te vragen waarom we bepaalde dingen zeggen en waar ze vandaan komen. Bijvoorbeeld hoe je de huidskleur van mensen benoemt. De een zegt wit, de ander blank. En is het nou zwart of van kleur? Ik wist op een gegeven moment ook niet meer hoe ik mezelf moest aanduiden. Zo noemde ik mezelf jarenlang een bounty. Zwart van buiten, wit van binnen. Nu denk ik: what the hell, waarom deden mijn vrienden en ik dat? Veel woorden vinden hun oorsprong in ons koloniale verleden. Denk aan blank of het n-woord. Het is goed om je daar bewust van te zijn.”
Duysker deelt nog enkele belangrijke inzichten over hoe we beter over racisme kunnen praten. “Blijf open en luister. Dat is stap één. Reageer ook niet altijd meteen. Ik denk dat het juist gaat over meer luisteren en vaker je mond houden. Het is al snel how can I make this about me, zo van ‘Nee, ik ben niet racistisch’. Dan ga je helemaal weg bij wat iemand probeert te vertellen. En verdiep je toch ook wat vaker in het onderwerp. Doe je dat niet, dan blijf je de verantwoordelijkheid bij zwarte mensen en mensen van kleur leggen, mensen die juist slachtoffer zijn van racisme.”
‘Uit de kramp’ is vanaf 26 maart te zien bij KRO-NCRV op NPO 3 en nu al te streamen via NPO Start.
Sosha Duysker maakt programma over openlijk praten over racisme: 'Dit aangaan was pijnlijk'
