De geschiedenis herhaalt zich vandaag. Net als honderd jaar geleden is een zwerver kandidaat-raadslid in Nederland. Stunt clochard Bertus in Deventer, net zoals Hadjememaar ooit deed in Amsterdam, en wordt hij verkozen?
Hij heeft grijze verwilderde haren, met een baard eronder gelijk aan die van de kerstman.
Hij stiefelt op klompen, instappers of afgetrapte schoenen door de stad. Meer dan eens met een blik bier in zijn hand, terwijl hij de andere tot vuist balt en richting de hemel steekt. Slapen doet hij onder afdakjes van kantoren, eten bij vrienden in de volksbuurten van Deventer en vandaag kunnen ze daar op hem stemmen: op zwerver Bertus.
Bertus Rietman is het archetype dakloze: zoals Rietman eruitziet worden clochards in stripverhalen ook getekend. Hij lijkt ook op die andere zwerver, die hem ooit voorging als ‘politiek actieve zwerver’: clochard Cornelis de Gelder (al lijken mensen met een grote grijze baard misschien al snel op elkaar).
Die Amsterdamse Cornelis was bekender onder de bijnaam Hadjememaar. Die naam had hij te danken aan het liedje dat hij altijd zong, wanneer hij een eeuw geleden dronken door Amsterdam zigzagde. Net als zwerver Bertus nu, stelde Hadjememaar zich kandidaat voor de gemeenteraad.
Dezelfde reflex als toen in Amsterdam, duikt nu in Deventer op. Hoe kan dit? Hoe kan een zwerver vandaag verkiesbaar zijn? Als kandidaat moet je toch op z’n minst een woonadres opgeven voor deelname? En ja, zwervers hebben doorgaans geen huis…
Marcel Boogers is hoogleraar regionaal bestuur aan de Universiteit Twente en kan het verklaren. “Je moet een adres hebben, dat klopt. Maar dat betreft een postadres, een woonadres is niet nodig. Sommige burgers zonder woning, zoals ook bij deze man waarschijnlijk, hebben zo’n postadres bij een gemeenteloket. Op basis daarvan kun je gewoon deelnemen aan verkiezingen.” De gemeente Deventer bevestigt dat dit klopt.
Oftewel: iedereen kan kandidaat raadslid worden. Zwerver Bertus dus ook, net als zwerver Hadjememaar in Amsterdam honderd jaar terug. De parallellen tussen de twee zijn overigens niet eindeloos. Bij politieke ervaring stopt het eigenlijk al. Hadjememaar was laaggeletterd en had geen enkele politieke achtergrond. Bertus Rietman haalde al eens de raad van Eibergen, daar had hij twintig jaar geleden nog een woning.
Die raadsperiode in de Achterhoek verliep niet geruisloos. Hij stond uit ‘politiek protest’ met een motorzaag bij collega-politici op de stoep, zoals bij burgemeester Emmens. In zijn periode als raadslid belandde hij ook in de gevangenis, voor huiselijk geweld tegen zijn toenmalige partner.
Daar wil Bertus kort iets over zeggen. “Er was wel ruzie, dat klopt. Maar ik ben daar veel te hard voor gestraft, vind ik. Het is lang geleden, het ligt achter mij”, vertelt Bertus. Hij schetst vervolgens hoe die periode zijn huidige bestaan inleidde. Hij werd dakloos, ging eerst zwerven in Zutphen en de laatste tien jaar in Deventer.
Een keer eerder deed hij mee aan de Deventer verkiezingen. Toen was hij nog onderdeel van een partij: De Sprookjespartij voor Blijheid. Nu heeft Bertus Rietman dus zijn eigen lijst, Lijst 13. Een naam die bij toeval tot stand kwam. Rietman liet zich inschrijven maar vergat een naam toe te voegen. De regel is dat de partij dan automatisch de naam van het zetelnummer krijgt. “En dat was 13. Daarmee is 13 voor ons een geluksgetal”, aldus Bertus.
“Wij worden een sensatie hoor. Bouwvakkers op steigers, mensen die fietsen, ze zeggen het allemaal: Bertus, wij stemmen op je hoor, echt! Een zetel moet lukken.”
In Amsterdam kreeg de gekozen zwerver Hadjememaar vooral proteststemmen. Stemmen die anders blanco waren geweest, dachten politiek duiders destijds. Hadjememaar werd door linkse anarchistische politici tot lijsttrekker gebombardeerd en streed met hen tegen ‘de zittende macht’ en ‘de democratische inrichting’. Er was bijvoorbeeld nog een stemplicht, dat vonden ze onzin en inperking van de vrijheid.
Bertus vermoedt deze woensdag ook van de proteststem te profiteren. “Mensen die als losers worden neergezet in onze maatschappij, vinden in mij een warme plek op een kille kieslijst. En ik wil inspireren. Als ik als zwerver de raad in kom kun je zeggen: wat kan er dan nog wel niet meer in dit leven? In deze wereld? Als je iets echt wil, vanuit welke positie dan ook, dan kun je het bereiken.”
Een uitgebreid verkiezingsprogramma heeft Lijst 13 niet. Rietman: “Maar er werd geschreven dat ik geen program had, daar klopt niets van.” Rietmans vriend Lucas Scharp bouwde een website voor hem. Daar staan – vast ludiek bedoeld – dertien punten op, zoals: ‘huisjesmelkers aan banden leggen’. “Het wordt spannend deze dag. Als ik een zetel pak zal niet iedereen dat leuk vinden, evenals bij Hadjememaar”, zegt hij lachend.
Rietman doelt op de politieke elite van Amsterdam, die schrok van de waarheid dat een zwerver de raad haalde. Voor burgemeester Ron König hoeft Rietman niet bang te zijn: “Er zijn wettelijke eisen om deel te nemen. Die zijn voor iedereen gelijk, dus ook voor Bertus Rietman. Hij voldoet daaraan en is dus kandidaat. Het is vanzelfsprekend dat mensen die gekozen worden in de raad, dan ook welkom zijn in de gemeenteraad”
In Amsterdam borrelden er vragen op: was het feit dat een zwerver de raad haalde niet hét signaal om een hogere drempel op te werpen voor een kandidaat? Burgemeester Ron König neemt die vraag in zich op: “Ik denk dat velen, juist ook in deze tijden, zich goed realiseren dat wij in Nederland blij kunnen zijn met een democratisch stelsel zoals wij die kennen. De raad vertegenwoordigt immers alle inwoners van de gemeente. Dus is het goed dat alle mensen die willen zich kandidaat kunnen stellen.”
Advocaat Jan Vlug, bekend Deventenaar, kent Rietman goed. “Ik vind dit eigenlijk het toppunt van democratie. In democratie mag iedereen zich kandidaat stellen en we mogen op iedereen stemmen. Mocht een bepaalde groep het leuk vinden dat zwerver Bertus in de raad komt, dan is dat pure democratie.”
Vlug maakt nu en dan een praatje met hem. ,,Het beeld is bij hem sterker dan de werkelijkheid. Wat ik bedoel? Bertus’ imago is: hij is gevaarlijk en niet goed. Maar praat met hem en het blijkt dat het een hele normale man is. Hij zou wel degelijk iets kunnen toevoegen in de raad, doordat zijn invalshoeken op zaken zo verschilt van de rest. Alsmede zijn vragen bij dingen. Hij is slim en streetwise. Bertus weet wel wat er speelt.’’
Stemt Vlug nou Lijst 13? Een lach, en dan: “Mmm, nee. Dat toch niet. Ik stem, helaas voor Bertus, niet op Bertus.”
De gemeenteraadsverkiezingen: 13,6 miljoen stemgerechtigden, 333 raden en nog meer statistieken
