Nederland gaat vandaag naar de stembus, maar welk hokje we daar aanvinken, houden we vaak liever voor onszelf. Waarom doen mensen eigenlijk zo geheimzinnig over op wie ze stemmen?
LINDA.nl vroeg het Anne Heyer, historicus aan de Universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in Europese geschiedenis en politieke participatie.
Of je nu voor Bij1 of VVD gaat, veel stemmers houden het gesprek over hun keuze op het stembiljet liever binnen kleine kring. Heyer herkent wel dat mensen hun politieke voorkeur liever niet van de daken schreeuwen. Maar dat is niet per se iets Nederlands of iets nieuws, benadrukt ze. “Ik kom zelf uit Duitsland, en ook daar is het een taboe om te spreken over voor wie je gaat stemmen. Vooral sinds de oorlog is het ook voor Duitse mensen minder makkelijk om daarover te praten.” Het uitspreken van je politieke voorkeuren kan tot moeilijke gesprekken leiden. “En mensen willen nu eenmaal polarisatie vermijden.”
Maar het gaat niet alleen over het voorkomen van felle discussies. Er ligt een belangrijk historisch mechanisme achter, zegt Heyer. In Nederland en andere Europese landen is het recht op het stemgeheim opgenomen in de grondwet. Dit betekent dat niet te herleiden is waar je op gestemd hebt.
In Groot-Britannië kregen mannen van verschillende sociaal-economische klassen eerder kiesrecht dan in Nederland, legt Heyer uit. “Landeigenaren die lokaal veel macht hadden, oefenden daar druk uit op gewone mensen, zodat ze stemden wat zij wilden. Dat werd een grote discussie in de tweede helft van de negentiende eeuw: hoe konden mensen toch onafhankelijk stemmen? Daarom werd het stemgeheim daar ingevoerd, en landen zoals Nederland, die het kiesrecht pas later hebben uitgebreid, namen dat over.”
De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan: zo stem je slim op een vrouw
Het recht om geheim te stemmen is zo vanaf het begin al een onderdeel van de Nederlandse democratie. “In Nederland vulde je je stembiljet tot 1896 zelfs thuis in. Daar is dus eigenlijk weinig discussie over geweest. Geheimhouding is hier de standaard geaccepteerde manier om te zorgen dat stemmen democratisch is.”
Geheim je stem uitbrengen is dus een grondrecht. Maar tot en met de jaren zestig kende Nederland een verzuilde samenleving. Aan de hand van de zuil waarin je leven zich afspeelde, wist iedereen niet alleen naar welke school je kinderen gingen, maar ook welke politieke partij daarbij hoorde. “Maar dat bekend is dat je vanuit je levensovertuiging bij een bepaalde politieke partij hoort, betekent nog niet dat je jouw stemgedrag bespreekt met collega’s. Want dan wordt het meteen een bewuste politieke daad om het gesprek te openen, zeker als jouw keuze controversieel was. ”
Wel blijft dit een theorie van hoe historici dénken dat mensen zich destijds gedroegen. Van ‘gewone’ mensen kun je namelijk moeilijk vastellen of er wel of geen politieke discussies in de bedrijfskantine hebben plaatsgevonden, zegt Heyer. “Daar hebben we weinig bronnen van. Maar ook in een periode van verzuiling was het heel iets anders om vanuit je zuil bij een politieke partij te horen, dan om erover in gesprek te gaan met vrienden of andere bekenden.”
Jonge generaties lijken nu via social media vrij open te zijn over hun politieke voorkeuren. Dat betekent niet meteen dat de cultuur van geheimhouding is veranderd, vindt Heyer. “Het is altijd zo geweest dat jonge mensen vaker confronterend gedrag laten zien, bijvoorbeeld in de jaren zestig. Ze zijn over het algemeen minder bang om zich te uiten en het conflict aan te gaan.”
Hier kan je vanavond de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen volgen
