In de NTR-documentaire Als ik mijn ogen sluit – Leven met de Japanse kampen komen vrouwen aan het woord die als kind de Japanse kampen in Nederlands-Indië hebben overleefd. Zo ook persoon Marij Mouwen (87).
Als Mouwen haar ogen sluit, komen deze ‘vergeten’ verhalen weer bovendrijven.
Trigger warning: dit artikel gaat over seksueel geweld.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het toenmalige Nederlands-Indië in 1942 bezet door de Japanners. De Nederlanders die daar op dat moment wonen, zijn hun leven vanaf dat moment niet meer zeker.
Mouwen herinnert zich de dag nog goed dat ze werden overvallen door de komst van de Japanners. “Op een gegeven moment kwam er een truck onze tuin ingereden. Aan weerskanten van die truck zaten Jappen, ze hadden tussen hun benen een geweer.”
Het gezin weet op dat moment niet wat hen overkomt. “Ze komen vervolgens die auto uit, onze hond rent op hen af. Ze schieten op hem… en het beestje spat uit elkaar.” Haar vader wordt direct meegenomen door de Japanners. “Ze hebben hem vervolgens op de truck gezet.” Haar moeder weet op dat moment de kalmte te bewaren. “Ik heb mijn moeder achteraf zo bewonderd. Niet toen hoor, dat vond ik toen heel normaal wat ze deed. Ze liep namelijk niet hysterisch achter die auto aan, dan hadden ze op haar geschoten. Maar ze pakte mij en mijn zusje op en zei heel rustig: ‘Kom, we gaan naar binnen’. Ik heb mijn moeder daardoor zo erg leren waarderen. Vooral nu, op latere leeftijd.”
De herinneringen aan die zwarte dag zijn Mouwen altijd bijgebleven: “Toen heb ik voor het eerst Jappen gezien. Ik vond het zo indrukwekkend, met dat geweer zo tussen hun benen.” Mouwen, haar zusje en haar moeder worden vervolgens samen in een speciaal kamp voor vrouwen en kinderen ondergebracht.
De Nederlandse vrouwen en kinderen gaan in het kamp gebukt onder het strenge regime van de Japanners. Ze worden mishandeld en krijgen amper te eten. “Mijn moeder was de vrouw van een arts, ze heeft voor heel veel mensen gezorgd in het kamp.” De situatie in het kamp is schrijnend: “Heel veel vrouwen werden daar gek. Die werden dan in witte lakens gewikkeld en lagen op de grond heen en weer te rollen.”
Talloze vrouwen overleven het kamp niet. “Er waren ook heel veel dode mensen. Elke dag gingen er moeders dood. Die konden niet meteen opgeruimd worden. Ik herinner me nog een moeder op straat. Die lag daar al een aantal dagen. Of een moeder op een muurtje. Bij de moeder op straat heb ik geroken wanneer ze ging stinken, bij de moeder op het muurtje heb ik gekeken hoe gauw ze stijf werd.”
Mouwen begrijpt nog altijd niet waarom ze zo makkelijk kon omgaan met de dood. “Misschien omdat ik met een medicus als vader ben opgegroeid dat ik zo reageerde. Ik weet het niet zo goed, nog steeds niet. Ik heb dat nog steeds als iemand doodgaat, dan doet het me niet zoveel. Emotioneel doet het me niet veel. Ik denk dan: dood is dood. Het is klaar. Behalve bij mijn ouders, daar heb ik nog veel verdriet om en daar denk ik nog veel aan.”
Na 2,5 jaar in een kamp te hebben doorgebracht, capituleert Japan. Mouwen, haar zusje en moeder worden vrijgelaten. Ze vluchten per boot uit het voormalige Nederlands-Indië. “Wij werden vervolgens gedumpt na de oorlog in Sri Lanka, omdat het schip terug moest.”
Eenmaal in Sri Lanka slaapt het gezin in de jungle. “Op een dag lag ik op de barak en ben ik helemaal verkracht door een Engelse militair. Ik moest ook dingen bij hem doen. Hij heeft me gepenetreerd. Ik wist van andere moeders uit het kamp dat je niet moest gaan schreeuwen of spartelen, want dan werd je gedood. Dus ik heb het maar rustig laten gebeuren. Ik denk dat hij me daarom niet kapot heeft gemaakt. Ik liet het gewoon toe.”
De destijds nog piepjonge Mouwen heeft geen idee van wat er op dat moment gebeurt. “Ik wist niks van seks. Ik dacht alleen maar: wat doet die viezerd? Toen kwam er ineens een vriendin van mijn moeder de barak in. Ze was razend, trok hem aan zijn benen en gooide hem zo de trap van de barak af. Ik weet niet waarom ik dat toen heb gedacht, maar ik dacht: o, wat zielig, nu is hij dood.” Dat blijkt echter niet het geval te zijn: “Mijn moeder heeft hem voor de krijgsraad gebracht en hij is veroordeeld.”
Uiteindelijk komt het gezin in Nederland terecht. Eenmaal daar aangekomen is er weinig aandacht voor het leed van de vrouwen en kinderen in de kampen. Mouwen praat er weinig over, ook anno 2024 niet. “Het is voorbij. Het is klaar. Dat heb ik met alles. Het is achter de rug, het heeft veel indruk gemaakt, maar het is gebeurd.”
Je kunt de NTR-documentaire Als ik mijn ogen sluit – Leven met de Japanse kampen, van regisseur Pieter van Huystee, hier terugkijken.
Familie Matta Mezach openhartig in 'Recht op tranen' over impact gruweldaden in Nederlands-Indië: 'Zoutzuur in z'n neus gegoten'
