In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord door een (ex-)partner: dit noemen we femicide. Hoe kan het dat hulp zo vaak pas komt als het al te laat is?
Rechtbankverslaggever Saskia Belleman (64) onderzoekt het in de podcastserie Zij is van mij.
Belleman: “Als vrouwen bij de politie komen, hebben ze vaak al jaren zélf geprobeerd om dingen op te lossen. Dus als ze hulp durven te vragen, verdienen ze echt alle aandacht. Ze verdienen het serieus genomen te worden.”
Bellemans interesse in femicide is ontstaan door haar werk. Als rechtbankverslaggever krijgt ze wekelijks een overzicht van zaken die dienen bij verschillende rechtbanken, zodat ze kan kijken waar ze verslag van gaat doen. Het valt haar op hoe vaak ze hierin femicide tegenkomt. “De schrik sloeg me om het hart, zó vaak zag ik het”, vertelt ze. En dan telt ze de zaken nog niet eens mee waarbij er wel ernstige mishandeling of poging tot doodslag plaatsvond, maar de vrouw het overleefde.
“Het gaat bij femicide ook niet om moorden die voortkomen uit het criminele circuit of dronkemansruzies. Het gaat om geweld achter de voordeur: juist op de plek waar vrouwen zich veilig moeten voelen, lopen ze gevaar.”
'Femicide' steeds vaker genoemd in rechtbank: waarom dat belangrijk is
In de podcast gaat ze in gesprek met nabestaanden van slachtoffers, maar ook met een vrouw die een aanslag op haar leven juist overleefde. Daarnaast spreekt Belleman een dader. “Deze man heeft niemand vermoord, maar wel twee van zijn partners zwaar mishandeld”, vertelt ze. “Deze man zei: ‘Het ligt niet aan mij dat ze het hebben overleefd. Hij heeft heel open verteld wat er in zijn hoofd omging en hoe dit gedrag bij hem begonnen is. Dat soort inzichten vond ik ook belangrijk om voorbij te laten komen.”
Daarnaast laten Belleman en haar co-host Wilson Boldwijn ook experts aan het woord: van forensisch psychologen tot advocaten die slachtoffers en hun families bijstaan. Waar lopen zij tegenaan, en wat zou er anders moeten? “Ik werd eigenlijk steeds bozer toen ik bezig was met deze podcast”, vertelt de rechtbankverslaggever. “Hoe meer informatie ik kreeg, hoe vaker ik dacht: hoe kán het dat we dit keer op keer maar laten gebeuren?”
Dat er in de media meer aandacht is voor femicide vindt Belleman een stap de goede kant op, maar die aandacht moet óók nog omgevormd worden tot concrete aanpakken. Ze refereert naar de zaak van Hümeyra, het zestienjarige meisje dat werd doodgeschoten door haar ex. “Na het onderzoek van de Inspectie was een van de aanbevelingen het invoeren van een extra vragenlijst, voor vrouwen die aangifte doen van stalking, bedreiging, mishandeling of intimidatie.”
Die lijst zou helpen met vaststellen of er sprake is van een acuut alarmerende situatie, of dat er preventieve stappen genomen moeten worden. Maar wat blijkt, een aantal jaar later: sommige bureaus hebben die vragenlijst ingevoerd, maar een heleboel bureaus nog niet. “Dat vind ik misschien nog wel het meest stuitende van alles”, aldus Belleman. “Dat je als vrouw dus vreselijk afhankelijk bent van het bureau waar je je meldt: word je serieus genomen of niet? Ik zie soms dat vrouwen wel dertig keer aangifte moeten doen voordat er iets gebeurt.”
“De samenwerking tussen afdelingen en externe hulpverlening gaat nog veel te vaak fout. De ene agent zet het weg als ‘echtelijke ruzie’, de ander als ‘familieconflict’, maar ondertussen ziet niemand dat er sprake is van een patroon. Dat moet echt aangepakt worden: we missen te veel signalen.”
De rode vlaggen die voorafgaan aan femicide: 'Nuttig om te weten waar je op kunt letten'
Dat vrouwen vaak niet serieus genomen worden als ze aangifte doen, heeft een onderliggende reden. Een van de experts die Belleman in de podcast aan het woord laat, is Renée Römkens – emeritus hoogleraar Gendergerelateerd Geweld. “Zij zei iets waar ik nog vaak aan terugdenk: ‘We sussen onszelf in slaap met het idee dat we een geëmancipeerd land zijn, maar dit land kent een onderstroom van seksisme die dit laat gebeuren’. Ergens wist ik dit al wel, maar tegelijkertijd raakte die zin me enorm. Hierdoor overlijden vrouwen, dat gaat gewoon écht te ver.”
“De situatie is ernstiger dan gedacht, dat is wat ik leerde door het maken van deze podcast. Hoeveel vrouwen moeten er nog doodgeschoten worden voordat we denken: dit kán toch niet in een beschaafd land als Nederland? Want dat denken we graag, dat we in een beschaafd, vooruitstrevend, geëmancipeerd land leven. Maar ondertussen lopen hier vrouwen – uit alle lagen van de samenleving – dagelijks gevaar. We ondernemen geen echte actie en blijven elke keer stomverbaasd reageren als we weer een femicide-headline zien.”
Vrouwenmoord zal nooit volledig voorkomen kunnen worden, weet Belleman, maar ze ziet veel zaken die echt anders hadden kunnen aflopen. “Als we willen dat dingen veranderen, moeten we bij de basis beginnen: de opvoeding. Jongens leren dat ze met iedereen respectvol om moeten gaan, maar absolúút met meisjes. Benadrukken dat vrouwen hun eigen keuzes maken en dat je het daar als man gewoon mee moet doen.”
“Dat is ook waarom de podcast Zij is van mij heet”, vervolgt ze. “Bij veel gevallen van femicide zien we dat er sprake is van controledwang. Stoerdoenerij, voortkomend uit het idee dat een man ‘de baas’ is. Daar moeten we vanaf, en tegelijkertijd moeten we beginnen met vrouwen serieus nemen. Als vrouwen bij de politie komen, hebben ze vaak al jaren zélf geprobeerd om dingen op te lossen. Dus als ze hulp durven te vragen, verdienen ze echt álle aandacht.”
Zij is van mij is nu te beluisteren op alle bekende podcastplatformen.
Familiedrama? Partnerdoding? Nee, noem het femicide: 'De rest is te verhullend'
