Het is een groot probleem binnen de politie en de geestelijke gezondheidszorg, en ook in het nieuws gaat het er regelmatig over: verwarde personen. Documentairemaakster Jessica Villerius maakte er de documentaireserie Verward over.
Aan LINDA. vertelt ze over de complexiteit van het probleem en de zorgvuldigheid die vereist was tijdens het maakproces.
Gisteren was de eerste aflevering van Verward op televisie. Wat was de aanleiding om deze documentaireserie te gaan maken?
“Ik zag steeds vaker verwarde personen op straat en ik kwam ze vaker tegen in mijn werk. Ook kregen we veel e-mails van wanhopige familieleden die bang waren dat hun verwarde zoon zou veranderen in een krantenkop. Dat zorgde ervoor dat we zijn gaan onderzoeken waar het nou precies misgaat.”
En, waar gaat het mis?
“De afgeschaalde zorg, de personeelstekorten, de onderbezetting en de hoge werkbelasting vormen samen een giftige cocktail.”
Waar begin je zo’n onderzoek?
“We hebben inmiddels een enorm netwerk en hebben gelijk allerlei lijntjes uitgegooid bij verschillende instanties en crisisdiensten. Ook hebben we cijfers opgevraagd om erachter te komen of ons gevoel – dat de problemen met verwarde personen zijn gestegen – overeenkomt met de werkelijkheid. Binnen een week hadden we genoeg informatie om te weten dat dat gevoel klopt en dat we dat konden staven met cijfers.”
Je liep mee met ggz-teams, crisisdiensten en arrestatieteams. Hoe vond je dat?
“Ik ben wel wat gewend, dus ik kan niet zeggen dat ik enorm in shock ben, daarvoor heb ik al te veel gezien. Maar ik vond het heel moedig van de verschillende diensten dat ze ons lieten meelopen. Ze wisten dat daarmee inzichtelijk zou worden waar ze tegen aanlopen. Het is zo kwetsbaar, maar ook zo belangrijk. De enige manier om verandering teweeg te brengen, is door te laten zien hoe het eraan toegaat. Daarom vind ik dit het mooiste werk dat er is. Met, voor mij, redelijk simpele beelden, kan ik laten zien wat de impact is en krijgt het probleem een gezicht, stem en kleur.”
Hoe groot is het probleem met verwarde personen?
“Iedereen kent wel iemand die verward gedrag vertoont. Dat kan zijn in je eigen omgeving, bij vrienden en familie of op straat.”
Jessica Villerius over haar vrouwengevangenis-docu: 'Ik ben me kapot geschrokken'
Deze personen lijken vaak tussen wal en schip te vallen.
“Dat is zo intens triest. Mensen die verward gedrag vertonen, hebben een verstoorde werking van de hersenen. Dat kan allerlei oorzaken hebben, zoals schizofrenie of middelengebruik. Belangrijk is dat ze hulp krijgen, zodat ze kunnen functioneren, maar zij vallen – alle hulpverlening ten spijt – vaak tussen wal en schip inderdaad. De wachtlijsten zijn ontzettend lang en soms is het – op het moment dat ze worden getoetst – net niet erg genoeg, waardoor instanties iemand anders voor moeten laten gaan. Twee dagen later kan er dan alsnog een incident plaatsvinden. Het zijn vaak momentopnames.
Tijdens de opnames werd me verteld: iedereen ziet een stukje van de film, maar niemand ziet de hele film. En de mensen die ‘m wel zien en aan de bel trekken – vrienden, familie, collega’s – lopen tegen draconische wetgeving op. Slaat iemand wartaal uit en stuurt-ie rare berichtjes? Als er niets strafbaars is gebeurd, kan de politie niks doen. Is er een psycholoog in het spel? Dan verwijst de ggz daarnaartoe. Zo worden mensen eindeloos rondgepompt in het systeem.”
Wat zou er moeten gebeuren?
“Niemand bewaakt de grote lijn. Er zou een overkoepelende organisatie moeten zijn binnen de ggz die dit wel doet. Die in kaart brengt wat er met wie is gebeurd, welke incidenten hebben plaatsgevonden, welke hulp er is geboden en die mensen blijft motiveren.
Ook zouden we minder spastisch met privacy om moeten gaan, proactief informatie delen. Ik denk dat we beter achteraf sorry kunnen zeggen dan de nabestaanden laten weten: het spijt ons, we hadden er geen goed gevoel over, maar we hebben het niet gemeld omwille van de privacy. Maar ik besef dat de beste stuurlui aan wal staan. De mensen die met verwarde personen werken, doen alles wat ze kunnen.
Ik vond het opvallend om te zien hoezeer de politie overvraagd wordt. Zodra een dienst begint, komt dit probleem naar voren. Het is goed dat de mensen de politie weten te vinden. Mensen bekommeren zich écht om elkaar. Ze bellen als ze de buurman horen schreeuwen, niet omdat ze overlast ervaren, maar omdat ze zich zorgen maken. Helaas kan de politie daar niks aan doen. Die gaat er wel heen, maar kan niks doen.”
Podcast over GGZ-misstanden: 'Jonge, kwetsbare mensen werd verteld dat ze eens flink genomen moesten worden'
Hoe tijdsintensief was het maken van deze serie?
“Dit is een proces van zes à zeven jaar geweest en we hebben drie jaar gefilmd. Ik ben langdurig ziek geweest en niet alles lukte of was (meteen) mogelijk. De regelgeving is streng en voordat we een shot draaiden, hadden we vaak al vijftien gesprekken gevoerd: over veiligheid, ons doel en onze intenties. Het was heel delicaat.
Het was hogere wiskunde om uit te zoeken wat we minimaal nodig hadden om een punt te maken, zonder mensen extra verdriet te doen. Er zit daarom ook heel veel niet in de documentaire.
Veel mensen hadden twijfels. Durf ik wel op tv te vertellen dat ik stemmen heb in mijn hoofd? Dan weet iedereen dat straks. Dat gaat niet over één nacht ijs. Daarom werk ik nooit met een strakke deadline. Het is pas af als iedereen die heeft meegewerkt zich senang voelt. Ik hoop en bid dat we de juiste afwegingen hebben gemaakt en dat het gelukt is om iedereen een stem en een gezicht te geven.”
‘Verward’ is dinsdagavond om 20.27 uur te zien op NPO3.
Dit bericht op Instagram bekijken
Documentairemaker Jessica Villerius: 'Ik kan niet tegen onrecht, het liefst red ik iedereen'
