Wie geen ‘B&B Vol Liefde’ kijkt, kan tegenwoordig haast niet meer meepraten aan het koffiezetapparaat. B&B-eigenaren Walter en Joy zijn vaak onderwerp van gesprek, door hun ‘spirualiteit’ en de ‘mannelijke of vrouwelijke energie’ van de deelnemers.
Maar bestaat die mannelijke en vrouwelijke energie wel? We vragen het aan Sabine Jansen, gedragspsycholoog bij Dijksterhuis & Van Baaren.
Voor wie het populaire programma niet kijkt: Walter runt een B&B in Frankrijk, Joy in Spanje. De twee mannen hebben het regelmatig over mannelijke of vrouwelijke energie wanneer ze hun liefdeskandidaten beschrijven. Wat zegt Jansen hierover? “Mensen hebben verschillende eigenschappen, die we als verschillende energieën kunnen bestempelen. Maar is dat per se mannelijk of vrouwelijk? Dat denk ik niet. Dat is iets wat heel stereotyperend is, waarin ‘we’, in dit geval Joy en Walter, bepaalde eigenschappen toekennen die bij een vrouw ‘horen’ en wat bij een man ‘horen’. Dat is vanuit de psychologie niet zo.”
Volgens Jansen komen de termen voort uit de traditionele, oude opvatting dat de man de ambitieuze kostwinner is en de vrouw de thuiszittende verzorger is. “Dat is de rolverdeling zoals we die vroeger vaak zagen. Op basis daarvan gebruiken we stereotyperingen om de wereld om ons heen begrijpelijk te maken. Als we hokjes hebben waar we mensen of dingen in kunnen plaatsen, wordt de wereld overzichtelijk. Zo ook het hokje man en het hokje vrouw. Maar er is, voor zover ik weet, geen psychologisch of wetenschappelijk bewijs dat eigenschappen typisch man of typisch vrouw zijn.”
Jansen legt uit: “Op het moment dat je die associaties in je brein hebt, zoals ‘vrouwen zijn zorgzaam’ en ‘mannen zijn dominant’, krijg je een zogeheten confirmation bias. Ofwel je krijgt de neiging om informatie te selecteren die de bestaande ideeën bevestigt. Zie je een vrouw met kind op schoot of zie je een vader die te laat is voor het eten omdat hij heeft overgewerkt, dan worden de denkbeelden waar je in gelooft constant ondersteund.”
Er zijn veel onderzoeken verricht waar de associaties met mannen en vrouwen worden onderzocht, vertelt Jansen. “Bij het woord manager of chirurg hebben mensen vaak de associatie met een man, en bij een secretaresse een vrouw. Stereotyperingen zitten in ons brein, omdat we iets op een bepaalde manier hebben aangeleerd. Daar zijn we ons niet altijd bewust van. Je ziet het constant om je heen en je brein draait op energiebehoud. Mentale shortcuts maken het overzichtelijk. Het kost veel energie en moeite om jezelf te corrigeren als je zoiets denkt of wil veranderen.”
Chee-Han en Reza maken inclusieve kinderboeken: 'Er waren nog geen kinderboeken met niet-stereotype Aziaten erin'
De labels mannelijk en vrouwelijk zijn ooit bedacht om bepaalde eigenschappen of energieën te duiden, legt Jansen uit. “In groepen wordt dan wat mannelijk en vrouwelijk is de norm. Wanneer iemand zich afvraagt of dat eigenlijk wel echt zo is, dan merk je dat de overtuigingen heel diep zitten. Binnen je groep zie je het probleem er niet van in, want de term wordt in stand gehouden. Trekt iemand die niet in de directe cirkel zit de overtuigingen in twijfel, zoals mannelijke en vrouwelijke energie, dan krijg je eerst een ‘wij tegen zij’ gevoel. Dat kan dan ook even polariseren. Je voelt je bedreigd en denkt juist nóg sterker over je eigen termen. Ze bedoelen het niet kwaad, dus raken ze in de verdediging.”
Het proces om van gedachten te veranderen, duurt lang. “Vooral als er geen goed alternatief voor is. Labels zijn makkelijk om te gebruiken, iedereen weet vast wat je bedoelt. Soms worden ze ook gebruikt om directheid te omzeilen. Zoals: ‘Ze is te dominant voor mij, dus ik zeg maar dat ze te veel in haar mannelijke energie zit.’ Er bestaat in bepaalde kringen consensus over wat de begrippen vertegenwoordigen. Als je dat ineens niet meer gebruikt, wat voor termen gebruik je dan? Daar zit de moeilijkheid. Dat is niet een proces wat op de een of andere dag verandert.”
De begrippen die Walter en Joy gebruiken, dragen bij aan stereotypering over mannen en vrouwen, vertelt de gedragspsycholoog. “Ik weet niet of dit programma nou echt een groot effect heeft”, lacht Jansen, “maar het bevestigt wel bestaande associaties met mannelijk en vrouwelijk. De associatie dat vrouwen zachtaardig zijn en mannen dominant, wordt benadrukt en bevestigd. Het versterkt en vergroot de denkbeelden die er al zitten. Tegelijkertijd kan er wel in deze hoedanigheid, waar het zo opvallend is, een sociaal en maatschappelijk debat over ontstaan.”
Als samenleving is er een lange weg te gaan, benadrukt Jansen. “Er is wel iets wat je zelf kunt doen. Als je merkt dat je een onbewuste associatie hebt, maar je wilt er niet meer in meegaan, ga daar dan bewust naar kijken. Er zijn onderzoeken die laten zien dat als je uitgerust en niet gestresst bent, je genoeg cognitieve capaciteit hebt om je af te vragen of alles wat je denkt of zegt wel juist is. Kies dus een moment om hierover na te denken als je niet te moe bent, want bij moeheid ga je onbewust meer met processen mee.”
Jansen tipt een manier om zelf te onderzoeken waar jouw vooroordelen liggen bij mannen en vrouwen. “Het zou voor jezelf een goed experiment kunnen zijn om te kijken: wat zie ik als typisch vrouwelijk en zie ik dat ook bij mannen? Vind jij verzorgend zijn een vrouwelijke karaktereigenschap, ga dan even na of je verzorgende mannen kent. Kijk maar om je heen, die zijn er absoluut. Doe dit met een aantal eigenschappen. Ga bewust op zoek: is dit eigenlijk wel te bestempelen als mannelijk of vrouwelijk? Op die manier komen we stap voor stap van de stereotyperingen af.”
Wil je zien: Walter en Joy uit 'B&B Vol Liefde' dansen op Schiphol
