Steeds meer kinderen en jongeren vapen en daar maken longpatholoog Danielle Cohen en longarts Frank Borm zich grote zorgen over. Om hier iets aan te doen hebben ze een lespakket gemaakt en staan ze, samen met 400 andere artsen, voor de klas om te vertellen over de gevaren van vapen.
“Jongeren die willen stoppen met vapen hebben steun nodig, geen straf”, vertelt Cohen van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) aan LINDA.
Borm en Cohen vertellen dat er veel meer ingezet moet worden op preventie. “Het houdt ons bezig dat er zoveel geld en middelen naar de behandeling van patiënten gaat en veel minder naar de voorkoming van nieuwe longkankerpatiënten. De relatie tussen roken en longkanker is zo duidelijk. Hier moet meer aandacht voor komen”, aldus de experts.
Uit data van het Trimbos Instituut blijkt dat steeds meer jongeren en kinderen vapen. “Op scholen kun je er niet omheen: er wordt overal gevapet, bijvoorbeeld op wc’s en soms zelfs in de klas. We hebben een grote enquête gehouden onder docenten om te onderzoeken of ze daar iets aan willen doen. Het antwoord was volmondig ‘ja’, maar tegelijkertijd gaven leraren aan dat ze niet genoeg kennis hebben over vapen om het zelfstandig aan te pakken. Daar konden wij als artsen te hulp schieten. Wij geven kennis en handvatten in de vorm van een lespakket, zodat leraren er direct mee aan de slag kunnen.”
Om het lespakket te maken zijn de artsen aan de slag gegaan met onderwijskundig bureau Wahoe. “Hoe kun je zo’n onderwerp met tieners bespreken zonder dat de hakken in het zand gaan? Tieners horen niet graag van volwassenen wat ze wel of niet moeten doen.”
Daarom heet het lespakket ‘Vapen. Jouw Keuze’. “We willen dat jongeren beseffen dat zij maar één keer de goede keuze kunnen maken. Die keuze is: begin er niet aan. Om een goede keuze te kunnen maken, moet je wel de feiten kennen. Er wordt door de tabaksindustrie veel misinformatie over vapen verspreid, zoals dat vapen niet verslavend is, dat een vape alleen waterdamp bevat en véél gezonder zou zijn dan een sigaret. Wat we als artsen kunnen doen is onze kennis delen met jongeren, zodat jongeren op basis van de juiste kennis, de juiste keuze kunnen maken.”
Dit doet vapen met je gebit: 'Reeks gezondheidsrisico’s, waaronder tandvleesaandoeningen'
Cohen vertelt wat vapen zo verslavend maakt. “De overeenkomst met sigaretten is dat een vape ook de verslavende stof nicotine bevat. In één vape zit evenveel nicotine als in één, soms zelfs twee pakjes sigaretten. De hoeveelheid nicotine in een vape is dus heel hoog. Bovendien worden in een vape nicotinezouten gebruikt, die niet prikken in de keel. Daardoor kun je de damp heel makkelijk inhaleren. Je hebt ook door de zoete fruitsmaak nauwelijks door hoe snel en hoeveel nicotine je binnenkrijgt: binnen enkele dagen kan een kind al verslaafd raken.”
Ze legt uit: “Bij jongeren zijn de hersenen nog volop in ontwikkeling. Is nicotine in je brein aanwezig op deze leeftijd, dan heeft dit onomkeerbare gevolgen voor de prille verbindingen tussen hersencellen. In de praktijk resulteert dit in meer stress, angst, paniek, slapeloosheid en soms ook depressie. Dat zijn dingen die je direct kan merken als je vapet. Dat merken leraren in de klas ook: scholieren met een nicotineverslaving zijn onrustig en hebben een slechte concentratie, want hun brein hunkert naar de volgende nicotineshot.”
Hoe ziet het lespakket eruit? “De lessen focussen met name op verslaving en de korte termijngevolgen van vapen. Dat gaat jongeren direct aan. Één onderdeel is een gratis lespakket voor docenten. Het bevat een klassikale uitleg en lesmodules met bijvoorbeeld een quiz en stellingen om over te discussiëren. Dit gedeelte is helemaal gericht op docenten die zelf geen dokter zijn.”
Ook kunnen scholen artsen uitnodigen in de klas voor een gastles. “Al 400 artsen door heel Nederland hebben zich aangemeld om de lessen te geven. Het is mooi om te zien dat er zoveel bereidheid is onder artsen om mee te doen. We zijn een soort datingbureau geworden tussen scholen en artsen”, lacht Cohen. “Wij koppelen artsen aan een school in hun buurt en helpen erbij om de connectie tot strand te brengen. De artsen krijgen van ons het lesmateriaal, en delen hun kennis uit de praktijk. Dat maakt het voor artsen laagdrempelig om mee te doen, want ze hoeven zelf niet iets te maken om de les te kunnen geven.”
Diederik Gommers en andere artsen slaan alarm op TikTok: 'Zien vapen doet vapen, en dat moet stoppen'
De lessen focussen op de kortetermijngevolgen. “Dat gaat hen direct aan. Het is heel belangrijk om te benoemen dat jongeren die dit overkomt vooral behoefte hebben aan hulp en steun, niet aan straf. Het feit dat ze erin worden geluisd door de tabaksindustrie, daar kun je ze bijna geen schuld van geven. Ze hebben steun nodig om te helpen met stoppen.
Veel scholen worstelen met leerlingen die vapen op wc’s, of soms zelfs in de klas. Het is voor scholen ingewikkeld: ga je dan straffen? Bel je de ouders? Het is belangrijk voor scholen en ouders om zich te realiseren dat deze jongeren verslaafd zijn en vooral hulp nodig hebben om te kunnen stoppen.”
Cohen legt uit dat op dit moment twee op de drie kinderen die vapen later gaan roken. “Dit zijn vaak kinderen die zónder de opstap van de vape nooit aan gewone sigaretten waren begonnen. Wij zien dagelijks de verwoestende gevolgen van langdurig roken. Longkanker is een van de meest agressieve types van kanker. En dan hebben we het nog niet eens over alle andere ziektes die roken veroorzaakt. Voor ons is het heel frustrerend en teleurstellend dat we dit al zo lang zo goed weten, maar deze giftige producten nog steeds makkelijk verkrijgbaar zijn voor jongeren. We willen niet dat deze generatie onze nieuwe patiënten worden.”
Maar, beseft Cohen: “Ons lespakket is niet de eindoplossing. Het is voor artsen niet vol te houden om naast hun werk alle scholen van Nederland te bezoeken, hoe graag we dat ook zouden willen. De oplossing is dat het spul niet meer verkrijgbaar is voor jongeren. En om dat te bereiken zal de overheid lef en doorzettingsvermogen moeten tonen. De tabaksindustrie is geen makkelijke tegenstander. Die weet heel goed hoe ze de politiek moet beïnvloeden. Maar daar moeten we met z’n allen hard aan werken. Elke maand dat vapes nog online of in de winkel te krijgen zijn voor jongeren, komen er nieuwe verslaafden bij.”
Redacteur Gaby is gestopt met vapen: 'Na een paar dagen was ik eindelijk van de hoofdpijn af'
De lessen worden enthousiast ontvangen. “Het wordt altijd heel positief ervaren als een dokter in een witte jas voor de klas staat. Dan weten leerlingen: dit is serieus. We zien dat er veel vragen zijn van leerlingen. Ze willen graag weten hoe het zit en kijken er onbevangen naar. ‘Waarom is iets wat zo giftig is eigenlijk te koop?’, vragen ze bijvoorbeeld. Dat is een heel goede vraag. Ze zijn soms ook boos. ‘Waarom zijn wij het slachtoffer van de tabaksindustrie?’ Die vragen zijn niet altijd makkelijk te beantwoorden.”
Cohen ziet ook dat leerlingen verbaasd zijn hoe verslavend het is. “Ook onder docenten is er veel verbazing. Die weten het ook niet altijd. Leraren zijn ons dankbaar, want die krijgen een handvat om iets te kunnen doen.” De jongeren durven vaak toe te geven dat ze al met vapen in aanraking zijn gekomen. “Dat is heel belangrijk. Dat we juist zo’n veilige sfeer creëren dat ze dat durven en kunnen zeggen. Ze zijn zich bewust van groepsdruk en hoe ingewikkeld het kan zijn om een aangeboden vape af te slaan. Dat is de reden dat dit lespakket niet genoeg zal zijn. Het zal voor jongeren veel makkelijker worden om er niet aan te beginnen als de verleiding er simpelweg niet meer is.”
Tot slot vertelt Cohen wat ouders kunnen doen om hun kinderen te helpen. “Ouders hebben meer (positieve) invloed op hun tiener dan ze vaak denken. De rol van ouders is heel belangrijk, ook al reageert je tiener niet altijd even positief. Het moet vooral een gesprek zijn vanuit liefde en zorg, want deze kinderen hebben behoefte aan steun, hulp en begrip. Ga vanuit die gedachte het gesprek aan. Voor kinderen die nog niet vapen moet je het hebben over de feiten, voor kinderen die al vapen is het belangrijk dat ze zich realiseren dat ouders bezorgd zijn en willen helpen met stoppen. De website artsenslaanalarm.nl biedt goede handvatten voor het gesprek.”
Ze tipt: “Voer een open gesprek en laat merken dat je zelf ook jong bent geweest. Vertel – kort, want de spanningsboog is laag – hoe jij als tiener was, hoe je groepsdruk ervaarde en stel daarna ook vooral open en oprecht geïnteresseerde vragen aan je kind. Blijf rustig en word niet boos. Althans, niet op je tiener. Wat wel kan helpen, is als je jouw boosheid en onmacht deelt over het feit dat er een tabaksindustrie is, die jouw kind willens en wetens verleidt en verslaafd maakt.” Daarnaast helpt het als je tiener er ook voordelen uit kunt halen. “Denk aan een feestje of een lekkere lunch. Wees heel duidelijk in jouw advies of wens en gebruik de feiten, zonder oordeel naar je kind.”
Cohen hoopt dat het lespakket een wake up call is voor de politiek. “Leraren en artsen, de beroepsgroepen die het al zo druk hebben, staan vrijwillig voor de klas náást hun werk: het moet niet gekker worden. Zorg dat deze mensen hun werk kunnen doen en dat jongeren worden beschermd tegen de tabaksindustrie.”
Moet je zien: Docu 'Big Vape' over het succes en de gevaren van vapen
