Liesbeth Beukeboom-de Jong werd op haar negentiende uitgezonden op de VN-missie naar Srebrenica. Deze week is het vijfentwintig jaar geleden dat de enclave viel.
“Ik wilde toentertijd niet instorten door alles wat ik in Srebrenica zag, dus hield ik mezelf overeind met zwarte humor. Ik had geen plek voor emoties.”
Beukeboom was onderdeel van Dutchbat III, een groep van ruim driehonderd Nederlandse militairen. Zij moeten in Srebrenica, uit naam van de Verenigde Naties, tienduizenden moslims beschermen die worden omsingeld door Serviërs. Het lukt hen niet. In juli 1995 escaleert de situatie, zwaarbewapende Serviërs vallen de enclave binnen. Wat volgt is genocide: ruim achtduizend Bosnische moslims worden vermoord.
Voor haar vertrek naar Srebrenica voelde Beukeboom zich bijna onoverwinnelijk. “Ik was negentien en voelde mezelf heel wat. Toen een generaal waarschuwde dat we misschien met minder mensen terug zouden komen, maakte ik een gaapbeweging. ‘Natuurlijk niet,’ dacht ik. ‘Dit is een vredesmissie, we gaan ons niet mengen in het conflict. We gaan de bevolking helpen en als iets misgaat, staat de hele NAVO achter ons.'”
Eenmaal aangekomen in Srebrenica blijkt de situatie heftiger dan verwacht. “Overal reden ossenwagens rond, ik dacht dat ik in de Middeleeuwen belandde. Kindjes liepen met temperaturen van min vijftien op blote voeten, zonder jas. Tig gezinnen woonden in één appartement, de allerarmsten doken zelfs in de vuilniswagen zodra we ons afval wegbrachten. Wat ze doormaakten, was verschrikkelijk.”
Vlak nadat Beukeboom arriveert in Srebrenica, begint de druk vanuit de Serviërs toe te nemen. Steeds vaker worden vrachtwagens met materieel, post en voedsel tegengehouden. “Het was een psychologische oorlogsvoering: ze wilden ons afknijpen tot op het bot. Ze wisten precies hoeveel eten we nog hadden en op welk materieel we zaten te wachten. Ze sneden die primaire levensbehoeften af: geen (of heel slecht) eten, geen elektriciteit. De lichamelijke toestand van veel militairen holde achteruit, net als de moraal.”
Een week voordat Dutchbat III eigenlijk naar huis zou gaan, escaleert de situatie en nemen de Serviërs steeds meer terrein in. “Wij waren slecht bewapend en konden niets beginnen tegen vierduizend manschappen en een stel tanks.” Zodra de Serviërs de stad binnen schot hebben, raakt de bevolking in paniek. Tienduizenden vluchtelingen trekken naar de basis, waar plek is voor slechts vierduizend mensen. Daar wordt besloten om vrouwen en kinderen eerst in veiligheid te brengen.
Liesbeth samen met een andere militair op bezoek bij inwoners van Srebrenica
Beukeboom: “Het was totale chaos. Serviërs schoten rakelings langs de menigte, sommigen werden geraakt. Vrouwen bevielen, baby’s overleden, mensen raakten in shock.” Ze scheidt talloze families van elkaar: vrouwen en kinderen mogen de basis op, mannen blijven achter.
“Je bent negentien en staat ineens midden in zo’n bizarre situatie. Ik probeerde niet in paniek te raken en keek vaak naar mijn commandant, die altijd de rust zelve was. Ik dacht, zolang hij kalm is, gaat het goed. Toen ik zag dat hij ook in paniek begon te raken, werd het voor mij lastiger. Ik rende rond als een kip zonder kop, trok mensen uit elkaar die stonden te knuffelen. Ik had echt het idee dat ze elkaar later nog zouden zien: vrouwen en kinderen als eerst in veiligheid brengen is basisprotocol bij allerlei rampen. Ik heb op dat moment nooit bij stilgestaan bij het feit dat dit waarschijnlijk de laatste keer was dat ze elkaar hebben gezien. Verschrikkelijk.”
Lees ook
Fotograaf Robin de Puy herdenkt Srebrenica met 25 portretten
Na de val van Srebrenica stort Beukeboom zich op het verzorgen en kalmeren van vluchtelingen op de basis. Het is voor haar op dat moment niet duidelijk waar de Serviërs mee bezig zijn. “Toen ik een vrachtwagen zag waarin mannen als vee vervoerd werden, kneep ik wel even in mijn arm. Gebeurt dit echt? Maar zelfs toen dacht ik dat het misschien oorlogsmisdadigers waren, op weg naar een verhoor. Met de wetenschap van nu weet je dat de realiteit vele malen gruwelijker was. Ik kon me toen niet indenken dat de Serviërs tot zoiets verschrikkelijks toe in staat zouden zijn.”
Na haar terugkomst in Nederland krijgt ze geen verdere ondersteuning vanuit Defensie, iets wat ze hen nog steeds kwalijk neemt. “Je gaat daar naartoe, je voert je taak uit en komt terug, waarna je geacht wordt normaal mee te gaan in de maatschappij. Maar die oorlog zit nog steeds in je hoofd. Ik was altijd alert, wantrouwde mensen in machtsposities, had flashbacks en een heel kort lontje. Niemand leert je hoe je daarmee omgaat, wat jouw nieuwe realiteit is. Je moet zelf achter dingen aanzitten en zelfs dan gaat het langzaam. Ze wisten gewoon niet wat ze met ons aanmoesten.”
In het begin spreekt ze veel met andere Dutchbat-militairen en is dat voldoende: het verlangen om haar verhaal te doen aan een volslagen vreemde heeft ze niet. Na een aantal jaar zoekt de oud-militair toch hulp en wordt ze gediagnosticeerd met PTSS (posttraumatische stress-stoornis). De verwerking komt uiteindelijk pas echt op gang bij een psycholoog van Defensie. “Hij had meerdere uitzendingen gehad en snapt hoe het werkt. Bij hem ging de beerput open, alles kwam boven.”
Lees ook
Oorlogsfotograaf Rinze Klein heeft PTSS: ‘Ik ben alleen de spoken in mijn hoofd’
Haar man is ook een Dutchbatter en begrijpt goed waar zij vandaan komt. In 2015 maken ze, samen met hun drie kinderen, een nieuwe reis naar Srebrenica. “Ik ben heel blij dat de kinderen hierbij waren, anders was het niet zo helend geweest. Zij wierpen me terug op mezelf, lieten me zien waar het leven nu om draait. Op de compound waren ze na tien minuten al ons ‘ge-vroeger’ wel zat en gingen ze op zoek naar torretjes of radslagen maken. Ik stond daar vol verwondering naar te kijken.”
Haar jongste zoontje krijgt bij aankomst een klein blauw autootje waar hij de hele reis mee speelt. Achteraf blijkt het speelgoed op veel foto’s te staan. “Daar kwamen we thuis achter. Op veel foto’s van de basis en de stad staat die auto. De camera focuste daarop, de locaties daarachter vervaagden. Dat zien we nu als symbool van vervaagde herinneringen, tegenover het leven dat we nu hebben.”
Liesbeth en haar kinderen op de moslimbegraafplaats bij Srebrenica, 2015
Momenteel is Beukeboom bezig met een opleiding tot paardencoach. Dit jaar onderging ze zelf ook zo’n coachingsessie, voor haar een emotionele en waardevolle ervaring. Hiermee wil ze nu andere veteranen gaan helpen, met en zonder PTSS.
“Door mijn achtergrond denk ik dat ik begrijp waar andere veteranen vandaan komen en welke ondersteuning ze nodig hebben. Vaak heb je na een uitzending nog een heel leven voor je, maar dat moet je wel aankunnen. Ik heb nog steeds wel eens flashbacks of in sommige situaties een korter lontje. Toch voelt dit als de juiste stap. Ik hoop dat dit mijn volgende missie kan zijn: laten zien hoeveel veerkracht een mens heeft.”
Lees ook
Oud-militair Joyce kreeg PTSS en doet nu mee aan de Invictus Games
De driedelige documentaireserie Srebrenica – de machteloze missie van Dutchbat – met daarin ook Liesbeth – is terug te zien bij NPO Start.
