Gevangenis

In deze  vrouwengevangenis in de regio Utrecht wonen 246 gedetineerden; vrouwen die nog in afwachting zijn van hun straf of al veroordeeld zijn. Salamone was net twaalf dagen gevangenisdirecteur in Nieuwersluis toen in maart 2020 de coronacrisis uitbrak. Even wennen was er niet bij, vertelt ze. “Normaliter zou ik eerst rustig de plek ontdekken en met iedereen in gesprek gaan, maar we gingen meteen in crisismodus. Elke dag zaten we met het team rond de tafel, en wisten we niet wat ons te wachten stond.”

Net als in de buitenwereld moesten gedetineerden én medewerkers in alle penitentiaire inrichtingen van Nederland voortaan anderhalve meter afstand van elkaar houden. Activiteiten werden opgeschort of in kleinere groepjes georganiseerd, en bezoekrechten werden – zeker voordat het plexiglas was gearriveerd – zeer beperkt. Minister Sander Dekker zette ook alle verlofmogelijkheden stop om de kans op besmetting van buitenaf zoveel mogelijk te beperken.

Pandemie

“Een gevangenis is eigenlijk een soort dorp”, legt Salamone uit. “Het is de wereld in het klein, en veel van de maatregelen van buiten waren hier hetzelfde. Maar omdat veel mensen binnen de muren dicht op elkaar wonen, maakt dat een pandemie extra spannend en ingewikkeld om te organiseren.”

Toch heeft Iris, rond de 55 jaar oud, relatief weinig angst voor het virus onder gedetineerden gezien. “Omdat we in een bubbel zaten, heerste er een gevoel van schijnveiligheid. Het kon alleen via medewerkers naar binnen komen.” Doordat er beperkt contact mogelijk was, waren ze vooral bang voor hun dierbaren. “Je hebt beperkt zicht op wat daar allemaal gebeurt, en dat was best lastig.”

Lees ook
Anna is stamceldonor voor haar moeder: ‘Niks vergeleken bij wat zij moest doorstaan‘

In de gevangenis kon ‘het normale leven’ grotendeels doorgaan. De kerk en de bibliotheek bleven open, en er kon ook nog gesport en gewerkt worden. De groepen waren alleen kleiner, zegt Salamone. “We hebben het geluk gehad dat we geen grote uitbraken hebben gehad.” Alleen in november 2020 moesten twee afdelingen twee weken in quarantaine. Dit hield in dat de vrouwen 22 uur per dag op hun cel moesten doorbrengen. “Een behoorlijk lange zit.”

Bezoek in de gevangenis

Ze mochten in kleine groepjes een uur naar buiten om te luchten, en kregen ook een uurtje de tijd voor recreatie, vertelt Iris. “We mochten een wasje draaien, in groepjes van maximaal vijf dames eten of even naar huis bellen.” Niet iedereen vond dat even makkelijk, zegt ze. “Maar ik ben een beetje een rare en ik verveel me nooit. Ik borduur, schrijf en lees graag. Lekker rustig.”

Vooral dierbaren achter plexiglas of via Skype moeten ontvangen, bleek ingewikkeld. Ook het bezoek zonder toezicht – waarin koppels ook een bed tot hun beschikking hebben – was niet meer toegestaan. “Families konden elkaar niet meer aanraken”, zegt Salamone. “Zelfs voor moeders en kinderen was het van maart tot juli 2020 niet mogelijk om elkaar vast te houden. Daar hebben gedetineerden en hun families veel verdriet van gehad.”

In november kreeg Iris haar familie voor het eerst weer op bezoek voor haar verjaardag, maar dan wel achter plexiglas. “Ik vond het helemaal niets, omdat je alleen via één telefoon kan praten, kun je niet met iedereen tegelijk in gesprek. Ik heb het daarna maar bij Skype gehouden.”

Knuffel

De gedetineerden hadden begrip voor de maatregelen, vertelt directeur Salamone. “Ze wisten dat het echt noodzakelijk was. Maar het was moeilijk.” Voor wie het lastig had, waren vaste medewerkers beschikbaar voor een extra praatje of een zwaarder gesprek. “De een had dat meer nodig dan de ander”, zegt Iris. “Maar door een enkeling is daar zeker gretig gebruik van gemaakt.”

Het gebrek aan fysiek contact werd gecompenseerd door “zo af en toe een knuffel” tussen de gedetineerden, zegt Salamone. “Het knuffelgehalte ligt bij een vrouweninrichting toch hoger dan bij de mannen. Soms zag je de dames ook elkaars haren knippen of kammen. Natuurlijk werd daar dan wel wat van gezegd om elkaar weer bewust te maken van die anderhalve meter.”

Lees ook
Dochters vinden duizenden kunstwerken tussen muren overleden moeder: ‘Nooit geweten‘

Maar zonder dat contact was het voor velen niet te verdragen, zegt Iris. “Al heb ik die behoefte aan een arm om me heen zelf niet zo ervaren. Maar als er iemand met ontslag ging, had ook ik er even maling aan. Dan wil je fatsoenlijk afscheid nemen.”

Skype

Inmiddels zijn de maatregelen in de gevangenis – net als in de maatschappij – versoepeld. De vaccinatiegraad in Nieuwersluis ligt op 86 procent; hoger dan het landelijk gemiddelde. De anderhalve meter afstand blijft, maar er zijn weer meer activiteiten voor meer mensen tegelijk toegestaan. “Al is het altijd wel doorgegaan”, zegt Iris. “Er was hier eigenlijk meer te doen dan buiten.” Ook bezoek zonder toezicht en verschillende vormen van verlof mogen weer.

Iris’ straf zit er bijna op, en ze werkt inmiddels buiten de muren van Nieuwersluis. In het weekend mag ze op verlof, en zo heeft ze haar volwassen zoon inmiddels weer in haar armen kunnen sluiten. Voor hem was het Skypen eigenlijk wel prettig, zegt ze. “Hij vond het altijd heel zwaar om mij hier binnen te moeten bezoeken. De maatschappij staat er niet altijd bij stil dat detentie het zwaarst is voor de mensen thuis. Dit is ons wereldje – wij weten niet beter.”

Lees ook
Medewerkster gevangenis Roermond ontslagen na relatie met gevangene

Volgens Salamone is het ‘bezoek’ via videoverbinding het beste wat deze crisis heeft voortgebracht. “Het was ook heel fijn voor gedetineerden om weer even een andere ruimte te zien, zoals bijvoorbeeld je eigen woonkamer. Of een huisdier voorbij te zien komen dat je anders jaren niet ziet.” Zo sprak een moeder met haar zoontje terwijl hij bij de McDonalds zat. “Zo krijg je toch een stukje mee van het leven van je familie. Dat is best een mooie ontdekking.”

*De naam van Iris is gefingeerd.