Veiligheid en houvast

“Ieder mens is op zoek naar een bepaalde zekerheid, veiligheid en houvast”, aldus Van Gendt. “Al helemaal in onzekere tijden van een pandemie. In onze natuur willen we betekenis geven aan gebeurtenissen. Bestaande verklaringen voor sommige gebeurtenissen geven niet genoeg zekerheid bij een groep mensen om er meteen genoegen mee te nemen. Daarom bedenken ze een andere reden hoe iets heeft kunnen gebeuren.”

Lees ook
Van Trump tot luguber lab: de complottheorieën rondom het coronavirus

“Omdat een complottheorie gestructureerd houvast kan geven aan een gebeurtenis, klampen sommige mensen zich aan zo’n idee vast”, weet de psycholoog. “En daarbij, als je erg onder stress staat, wordt je besluitvorming sneller beïnvloedt. Als je geen stress hebt, kun je reëler meerdere argumenten naast elkaar zetten en iets afwegen, maar onder stress mis je overzicht en kies je voor iets dat even standvastig is. Groepen mensen vinden dit in zo’n theorie.”

‘Selectief waarnemen’

Mocht je geïnteresseerd zijn in een complottheorie, dan kun je er ook al snel heilig in gaan geloven, zegt Van Gendt. “Als je eenmaal in een theorie geïnteresseerd raakt en daar meer over gaat zoeken op het internet, vind je aanwijzingen en pagina’s die je gedachten bevestigen. Maar dan ben je eigenlijk vooral selectief aan het waarnemen. Daardoor ga je nog sterker in een theorie geloven.”

Een gevolg daarvan is dat je terecht kan komen op fora, in groepen op social media of mensen in het echte leven leert kennen die in dezelfde theorie geloven. “Als mens willen we graag bij een groep horen. We praten het liefst met mensen die hetzelfde denken als wijzelf. Daarom zijn complottheorieën zo populair.”

Uniek zijn

Complotdenkers worden vaak als gekkies neergezet, maar dat hoeft volgens Van Gendt helemaal niet. “Ieder mens heeft het recht om zijn eigen mening en gedachten te verkondigen. We moeten mensen in hun waarde laten en complotdenkers niet meteen als gekken bestempelen. Het geeft immers ook rust als je op jouw manier houvast krijgt op een gebeurtenis als corona.”

Lees ook
Complottheorie krijgt eigen leven: heeft Melania Trump een ‘body double’?

“Maar sommige mensen slaan door in hun complottheorieën, wat gevaarlijk kan zijn”, aldus de psycholoog. Denk aan het vernielen van 5G-masten, of Bill Gates de schuld geven van het coronavirus. “Uiteindelijk heeft ieder mens de drang om uniek te zijn en ertoe te doen. We willen anders zijn dan anderen. Door in complottheorieën te geloven ben je uniek, aangezien niet iedereen hetzelfde denkt als jij. Kritisch denken is goed, maar álles dat wordt gezegd in twijfel trekken, is een ander verhaal.”