De regels voor draagmoederschap zijn onduidelijk. Een wetsvoorstel staat in de wachtrij, maar nu moeten wensouders én draagmoeders nog (bijna) alles zelf uitzoeken. Vooral voor twee mannen is dat ingewikkeld.
Een ivf-draagmoederschap mogen zij bijvoorbeeld niet aftrekken van de belasting. Discriminatie, oordeelde de rechter eind juli. En dat is niet de enige manier waarop het huidige beleid voor ongelijkheid en onzekerheid zorgt, zeggen ervaringsdeskundigen en experts.
Dave Ruitenberg was 25 toen hij wist dat hij op mannen viel. “Moeilijk vond ik dat niet, maar ik realiseerde me wel dat mijn kinderwens lastig uitvoerbaar was.” Adoptie, co-ouderschap en draagmoederschap; hij onderzocht meteen zijn opties, want als je zelf geen kind kunt dragen zijn die zeer beperkt. “Nu blijkt het nóg ingewikkelder dan ik al dacht.” Dave (nu 44) en Jan Willem Vos (42) proberen sinds begin dit jaar een draagmoeder te vinden. De eicel krijgen ze van Dave’s zus, Vos wordt de biologische vader. “Zo zien we straks allebei een stukje van onszelf terug.”
Maar een vrouw om je kind te dragen vind je niet zomaar. In Nederland is het illegaal voor wensouders en draagmoeders om een openbare oproep te plaatsen, omdat vrouwen er niet aan mogen verdienen. Je moet elkaar dus ‘via via’ weten te vinden.
Dave en Jan Willem praten daarom veel over hun zoektocht in hun eigen omgeving en zoeken ook bewust de media op. “We hopen zo iemand te vinden die de eicel van Inge wil dragen”, zegt Dave. Soms lijkt dat te lukken. Via Facebook hadden ze onlangs weer contact met een potentiële draagmoeder, maar haar man twijfelde nog. “Hij staat er nu definitief niet achter. En dat is juridisch wel nodig. Ontzettend jammer.” Zo blijft het onzeker of ze hun kinderwens kunnen vervullen.
Jan Willem, Dave en zijn zus Inge.
Die onzekerheid houdt ook verder in het proces aan, omdat er geen duidelijk traject is. “Je moet nu meevaren met regels die er niet voor bedoeld zijn”, zegt advocaat Kim Smienk, gespecialiseerd in dit soort familierecht. Dat is extra wrang, omdat een speciaal rapport met 68 aanbevelingen al sinds 2016 klaarligt, zegt Sara Coster van Meer Dan Gewenst, stichting voor roze ouderschap. Het wetsvoorstel dat daaruit voortkwam wil duidelijke regels aan het draagmoederschap verbinden. “Er komt dan eindelijk een juridisch kader voor deze gezinnen.”
Momenteel ligt dat wetsvoorstel nog bij de Raad van State. Wensouders moeten nu zelf bedenken dat ze al voor de geboorte naar een advocaat moeten stappen, zegt Smienk. “De draagmoeder is de juridische moeder als het kindje is geboren. Is ze getrouwd met een man, dan wordt hij automatisch aangemerkt als de juridische vader.” Is de vrouw ongetrouwd, dan kan de ene vader het kind na de geboorte erkennen en de ander het kind adopteren.
Maar pas na de geboorte kun je het juridische traject afronden, zegt Smienk. Soms is het kind al een jaar oud voordat de adoptie door de rechter wordt uitgesproken. “Tot die tijd blijft de draagmoeder de juridische ouder, en heeft één van de vaders nog geen ouderlijk gezag. Dat zorgt voor onzekerheid bij beide partijen.” Wat als de draagmoeder besluit dat ze het kind toch wil houden, of de wensouders toch niet tot adoptie overgaan?
Acteur Rick Paul: 'Het voelt alsof het kabinet niet accepteert hoe ons gezin eruit ziet'
Esther Westerduin (33) was draagmoeder voor een alleenstaande man. Zelf had ze toen al een dochter. “Ik had geen opvoedwens meer, maar vond het heerlijk om zwanger te zijn. Dus ik wilde graag iemand helpen.” Maar de manier waarop ze haar juridisch gezag via de Raad van de Kinderbescherming moest opheffen, vond ze heftig. “Ik moest verklaren dat ik niet kan en niet wil zorgen voor mijn kind. Terwijl dat niet het geval is, ik wil voor ieder kind zorgen. Maar het is niet mijn kind, het is zijn kind – ik heb het voor hem gedaan.”
Het duurde een jaar voordat de adoptie rond was. “De hele juridische nasleep na de bevalling duurt veel te lang”, zegt ze. “Het zou zo goed zijn als dat met de nieuwe wetgeving al voor de behandeling geregeld kan worden. De vader kreeg daardoor bijvoorbeeld ook geen kinderbijslag.” Met vader en kind hebben zij en haar dochter geregeld contact. “Ik heb geen inspraak in de opvoeding, en ik bemoei me nergens mee. Ik ben meer de ‘coole tante’ op afstand en ze weet ook gewoon dat ik haar biologische moeder ben.”
Esther tijdens haar draagmoederschap. Foto door Marie Burnet.
Esther koos voor laagtechnologisch draagmoederschap, waarbij je door zelfinseminatie bevrucht wordt met het zaad van de wensvader. Bij de hoogtechnologische variant laat je via ivf een gedoneerde, bevruchte eicel bij een draagmoeder plaatsen.
In Nederland kan dit sinds 1997 bij het VUmc – nu Amsterdam UMC – maar alleen bij stellen waarbij de vrouw geen (functionerende) baarmoeder heeft of een zwangerschap levensbedreigend is. Pas sinds 2019 zijn ook homostellen welkom bij vruchtbaarheidskliniek Nij Geertgen. Begin augustus verwelkomde een Nederland homostel voor het eerst een kind via dit traject.
Vier jaar geleden moesten Jan Roderick van Bugnum (34) en Michael van Dongen (36) nog naar het buitenland voor een ivf-draagmoederschap. Jan Roderick werd de biologische vader, en een familielid wilde hen graag helpen. De eerste pogingen om een embryo bij een draagmoeder uit Oekraïne te plaatsen, slaagden niet meteen. Dat waren grote teleurstellingen, vertellen ze. “Het was soms lastig om van een afstand vertrouwen te houden.” Maar uiteindelijk is het raak. Vorig jaar verwelkomden ze een tweeling: Estelle en Alexia.
Van tevoren namen ze twee advocaten in de arm: een voor henzelf, en een voor de draagmoeder. “We vonden het heel belangrijk dat het juridisch goed in elkaar zat, en dat ook de rechten van de draagmoeder goed beschermd waren”, legt Michael uit. “Volgens hen moest ze echt bevallen in Nederland, dus we namen haar enkele maanden in huis.” Een bijzondere tijd. Inmiddels is ze een goede vriendin geworden en hun dochters zullen in de toekomst weten wie hen gedragen heeft. “Ze heeft iets heel moois voor ons gedaan.”
Jan Roderick en Michael met hun dochters.
Het hele proces is wel kostbaar. Ook Jan Roderick en Michael konden de ivf-kosten niet aftrekken bij de belasting. En omdat de moeder niet uit Nederland kwam, moesten ze de kosten van de bevalling – en de kraamzorg – grotendeels zelf betalen, vertelt Jan Roderick. “Terwijl er bij ons ook een pas bevallen vrouw en twee kinderen thuis lagen die hulp nodig hadden.”
In totaal waren de kosten zo bijna net zo hoog als bij adoptie. En ook in Nederland kost het draagmoederschap nu tussen de 25 en 30.000 euro, en krijgen mannenkoppels momenteel nog niets vergoed. “We hebben mazzel dat we allebei een goede baan hebben”, zegt Jan Roderick. “Maar het is zeker niet voor iedereen haalbaar. Dat werkt ongelijkheid in de hand.”
Het ergste is dat het allemaal zo onduidelijk is, zegt het stel. Bij een hoogtechnologisch draagmoederschap volg je bijvoorbeeld ook een psychologisch traject. Maar vermijd je het ziekenhuis – of ga je naar het buitenland – dan moet je ook dat allemaal zelf regelen. “Je wilt niet weten hoeveel berichtjes ik krijg van mensen die willen weten hoe wij het gedaan hebben. Er is veel te weinig goede informatie beschikbaar.”
Natuurlijk moeten de kaders duidelijk zijn, benadrukt Coster van Meer dan Gewenst. “Je wilt niet dat het draagmoederschap een commerciële handel wordt. Maar juist door duidelijkere wetgeving, waarin aandacht is voor het juridische én het psychosociale gedeelte, komt het belang van het kind voortaan écht voorop te staan en is de draagmoeder ook beter beschermd.”
Mirella en Jorinde schreven 'Wij willen ook een kind': 'De wetgeving moet op de schop'
