Jongeren die te maken krijgen met jeugdzorg, komen er lang niet altijd beter uit dan ze erin kwamen. Maar het kan ook anders, weten filmmakers Meral Uslu en Maria Mok. Voor Jongens zonder thuis volgden zij een jaar lang jongens bij Wonen met Kansen.
Dat is een relatief nieuwe, kleinschalige jeugdzorginstelling met vestigingen in Amsterdam, Alkmaar en Almere.
Eigenlijk wilde ze geen ‘jeugdzorgfilm’ maken, zegt Maria Mok tegen LINDA. “Dat is al zo veel gedaan. We wilden vooral in de hoofden van die jongens.” In Jongens zonder thuis schotelen ze een negental tienerjongens steekwoorden voor, zoals ‘angst’, ‘moeder’ en ’toekomst’. “Dat was voor ons ook een experiment. We zeiden gewoon: ‘Doe je ogen maar dicht en zeg wat er in je opkomt.'”
Mede daardoor zijn de jongens verrassend open tegen de filmmakers. Mok: “Zelfs de begeleiders, die de jongens heel goed kennen, waren verbaasd over waar ze mee kwamen. Hoe open ze waren. Dat ontroerde me. Het maakt ook wat los bij de kijkers. Na de première kwamen er heel veel volwassen mannen snikkend het zaaltje uit.”
Evita en Jason vertellen over misstanden in de gesloten jeugdzorg bij 'Sophie & Jeroen'
De jongens bij Wonen met Kansen hebben al ervaring in de (gesloten) jeugdzorg en/of justitiële jeugdinrichtingen. Vaak hebben ze op veel verschillende plekken gewoond. Nu worden ze voorbereid op zelfstandig wonen. De instelling is een unieke plek, vindt Mok. “Het is geen standaard jeugdzorginstelling, vol regels. Nee, het is gezellig, er wordt gelachen en geknuffeld. Een soort vriendschapsbanden.”
Dat geldt ook voor de begeleiders, die zich opstellen als ‘een soort oudere broers’. “Vaak zijn dat jongens die de straat kennen uit hun eigen jeugd. Ze spreken dezelfde taal als de jongens en dat werkt heel goed. De jongeren respecteren dat. En ze worden ontzettend gesteund, op de manier die zij nodig hebben.”
De hoofdrolspelers van Jongens zonder thuis hebben stuk voor stuk veel meegemaakt. “Ik heb mijn vader op mijn zestiende met een mes bedreigd”, vertelt Noah in de film. “Omdat hij heel vaak met huiselijk geweld dreigde richting mij en mijn moeder. Toen ben ik voor eigen rechter gaan spelen en heb ik hem met een keukenmes bedreigd.”
Noah. Tekst loopt door onder de afbeelding.
“Mijn moeder heeft epilepsie en kon niet voor ons zorgen. En geen geld”, zegt Aaron op zijn beurt. “Toen ik acht was, ben ik met mijn broertje achtergelaten op het voetbalveld. Mijn moeder had hulp gevraagd, aan jeugdzorg volgens mij. Kreeg ze niet. Heeft ze ons gewoon achtergelaten op een voetbalveld. Zo zijn wij in de pleegzorg terechtgekomen.” “Als je iets tegen je moeder zou kunnen zeggen, wat zou dat dan zijn?”, vraagt de cameravrouw. Aaron: “Ik hou van je.”
Aaron. Tekst loopt door onder de afbeelding. 
“Ik vond hun kracht het ontroerendst”, aldus Mok. Ze geeft aan veel bewondering te hebben gekregen voor de jongens met wie ze in gesprek zijn gegaan. “Ze zijn zo jong en hebben zo’n slechte start gehad in het leven. Ouders die ze niet meer willen zien, aan hun lot overgelaten zijn… En het zijn ook nog eens pubers – de puberteit is al niet makkelijk. En toch gaan ze door. Elk op hun eigen manier.”
“Neem Tygo, wiens moeder overleed in de periode dat wij filmden. Je ziet hem de emoties ontwijken. Als zijn begeleider tegen hem zegt: ‘Je mag huilen, het gaat om je moeder’, geeft-ie geen sjoege en gaat door met gamen. Waarschijnlijk is dit voor hem – in elk geval op dit moment – de manier om om te gaan met wat hem is overkomen. Zo zie je die mechanismen aan het werk.”
Het maken van de film heeft Moks blik op de jeugdzorg veranderd. “Die was niet zo positief. Maar hierdoor dacht ik: dus het kán wel. Dat wil helemaal niet zeggen dat die jongens in één rechte lijn naar boven gaan – het blijft vallen en opstaan. Maar het was mooi om te zien dat de begeleiders niet boven de jongens stonden, maar náást ze.”
Jongens zonder thuis is te bekijken op NPO Start.
Personeelstekort jeugdzorg zorgt voor schrijnende gevallen: 'Dan glijden jongeren steeds meer af'
