Zaterdag 11 september is de premiere van de voorstelling Gevaarlijke Namen met daarin Srebrenica overlevende Alma Mustafic en oud-Dutchbatter Ray Braat. Moeilijke vragen over de genocide in Srebrenica gaan zij niet uit de weg.
Alma Mustafic: “Het is onze gezamenlijke geschiedenis.”
Het nieuwe theaterstuk van regisseur Boy Jonkergouw met Srebrenica overlevende Alma Mustafic en Dutchbatter Raymond Braat gaat over hun persoonlijke ervaringen tijdens de val van de enclave ruim 26 jaar geleden.
Mustafic was 14 toen haar vader Rizo werd vermoord in de genocide van Srebrenica. Hij werkte als elektricien bij Dutchbat, maar de Nederlanders leverden hem uit aan de Serviërs. Dutchbatter Raymond Braat was toen 19. Hij scheidde de mannen van de vrouwen waarna de mannen werden vermoord. Samen met acteurs Mike Weerts, Jolijn Henneman (ex-GTST) en Karen Sibbing vertellen ze hun verhaal.
De familie Mustafic woont in de jaren negentig in Srebrenica, dat letterlijk Zilverstad betekent vanwege het erts daar in de grond. Wanneer de etnische zuiveringen in Bosnië beginnen, nemen zo’n 40.000 vluchtelingen hun toevlucht in Srebrenica, een van de weinige gebieden die nog niet veroverd zijn door de Bosnische Serviërs.
Maar Srebrenica is door de belegering volledig afgesloten van de rest van de wereld. Mustafic: “Er waren veel vluchtelingen op straat, dagelijkse beschietingen, er was geen stromend water, geen elektra en geen eten. Veel mensen stierven.”
Desondanks roepen de VN Srebrenica uit tot safe area. Beschietingen binnen de enclave moeten stoppen. Nederlandse VN-soldaten van het bataljon Dutchbat beveiligen de safe area en moeten de burgerbevolking beschermen.
Maar hoe langer de belegering duurt, hoe moeilijker de burgerbevolking het krijgt. “Wij namen dus steeds meer verre familie vanuit omringende dorpen in huis op.” Vader Rizo Mustafic werkt voor Dutchbat als elektricien. “Mijn vader nodigde Dutchbatters bij ons uit om te komen eten. Hij wilde laten zien dat wij geen gevaarlijke moslims, maar gewone mensen waren. Als er iets zou gebeuren, zouden zij ons beschermen. Dat geloofde hij echt.”
Wanneer het Bosnisch-Servische leger de enclave op 11 juli 1995 toch aanvalt in een groot offensief, worden de Dutchbatters door de Serviërs in getale en materieel overrompeld. In hoop op bescherming drommen de angstige en wanhopige vluchtelingen samen rondom de Dutchbatbasis in Potocari, een dorpje verderop. Slechts een klein deel laten de Nederlanders op de basis toe. De rest blijft onbeschermd buiten de basis.
Jasmina vluchtte uit Srebrenica naar Nederland: 'Mijn vader stond op een dodenlijst'
De generaal van de Bosnische Serviërs, Ratko Mladic (vorige maand in hoger beroep veroordeeld tot levenslang door het Joegoslavië Tribunaal) laat weten dat de vrouwen en kinderen zullen worden “geëvacueerd” naar ander territorium en dat ze de mannen willen screenen om te zien of er oorlogsmisdadigers tussen zitten. Nadat begonnen is met het deporteren van de vluchtelingen buiten de basis, stuurt Dutchbat ook de vluchtelingen van de basis weg.
Rizo Mustafic, die dan al drie dagen met zijn gezin schuilt in zijn kantoortje, wordt ook gemaand te vertrekken, ondanks dat hij voor Dutchbat werkt.
Dutchbat helpt bij het scheiden van de mannen en vrouwen. Het Joegoslavië Tribunaal noemt dit later voorbereidingshandelingen van genocide. Vrouwen en kinderen worden met bussen richting Tuzla gedeporteerd, de mannen afgevoerd naar voetbalvelden, scholen, fabriekshallen.
Een deel van de mannen, jongens, maar ook sommige vrouwen vluchten via de bossen richting veilig territorium. Deze dagenlange tocht, die inmiddels bekendstaat als de Dodenmars, begint met zo’n 15.000 mensen, waarvan er slechts zo’n 3000 het veilige gebied in Tuzla weten te bereiken.
Onderweg worden veel mensen gevangengenomen door de Bosnische Serviërs. Tijdens massa-executies vermoorden zij zeker 8372 mannen en jongens en gooien hun lichamen in clandestiene massagraven. Ook de vader van Alma, Rizo Mustafic wordt vermoord.
De Bosnische Serviërs gooien de massagraven later met graafmachines weer open en herbegraven de lichamen verspreid over heel Bosnië, in zogeheten secundaire massagraven.
Dit gaat er niet zachtzinnig aan toe, waardoor soms een hoofd van iemand in het ene graf ligt en een arm in een ander graf gevonden wordt. Een misdaad bovenop een misdaad. Anno 2021 heeft men zo’n 3000 clandestiene massagraven gevonden. 7573 mensen zijn nog altijd vermist.
Oorlogsfotograaf Rinze Klein (41) heeft PTSS: 'Ik ben alleen de spoken in mijn hoofd'
De familie belandt na de oorlog in Nederland en bouwt hier een leven op. In 2010 krijgt de familie bericht dat de stoffelijke resten van vader Rizo zijn gevonden in een massagraf.
Ondertussen is Alma Mustafic getrouwd en krijgt twee kinderen. Toch knaagt het. De familie begint na 15 jaar een rechtszaak tegen de Nederlandse staat met als inzet dat Dutchbat Rizo Mustafic niet van de basis had mogen sturen, maar had moeten beschermen.
Na elf jaar strijden halen ze hun gelijk: de Nederlandse Staat is volgens de rechter verantwoordelijk voor de dood van haar vader. De overwinning is bitterzoet. Dan pas kan Alma Mustafic rouwen om het verlies van haar vader.
Alma Mustafic
Pas sinds 2020 noemt zij zichzelf een Srebrenica-overlevende. Voor die tijd was ze vooral achter de schermen bezig. Sinds ze haar eerste longread schreef over de tientallen familieleden die ze verloor, is het roer om. Ze verschijnt in talkshows, doet radio-interviews en besluit mee te doen aan het autobiografische theaterstuk Gevaarlijke Namen.
De titel duidt op het feit dat mensen met een islamitische naam ineens een ‘gevaarlijke naam’ hadden.
Een bij vlagen woeste, maar ook kwetsbare Mustafic blijft op het podium doorvragen: ‘Wat heb je gezien? Wat wisten jullie?’ Op zijn beurt biecht Braat op: ‘We hebben wél etnische zuiveringen gezien.’ De twee vallen elkaar op enig moment huilend in de armen.
Op de vraag of het niet zwaar is om avond na avond op het podium de ergste gebeurtenissen uit je leven te herbeleven zegt Mustafic: “Wat is erger? Erover blijven vertellen of het daadwerkelijk hebben moeten doorstaan?”
De reden dat ze erover wil blijven praten, is dat het met de kennis over Srebrenica treurig gesteld is. Ze hamert erop dat dit de laatste genocide op Europees grondgebied na de Tweede Wereldoorlog is: “Wij Nederlanders waren erbij, het is onze gezamenlijke geschiedenis.”
Daarom heeft ze, docent en onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht sinds 2007, een minor opgezet voor hbo studenten: “Die heet Learning about human rights and genocide in case of Srebrenica. Op de universiteiten is voldoende aanbod als het om Srebrenica gaat, maar ik vind het erg belangrijk dat ook hbo-studenten over Srebrenica kunnen leren. Helemaal als je beseft dat deze studenten niet goed weten wat er daar is gebeurd.”
Ook noemt Mustafic het verontrustend dat de laatste jaren steeds meer Serviërs en Bosnische Serviërs, maar ook rechtsextremisten wereldwijd, de genocide in Srebrenica ontkennen. Daarom raadt zij iedereen aan zich te verdiepen in het onderwerp. “Kijk de voor een Oscar genomineerde film Quo Vadis Aida. Kom naar onze voorstelling toe. Wees niet onverschillig als het om laatste genocide in Europa gaat. Anders kan het zomaar weer gebeuren.”
Militair Liesbeth, 25 jaar na Srebrenica: 'Het was totale chaos'
