Vertrek uit Moskou

In maart 2022 vertrekt Taratuta met haar gezin halsoverkop uit Moskou. Veel mediaplatformen, waaronder nieuwskanaal TV Rain waar ze als presentatrice werkt, worden verboden. Onder journalisten verspreidt het nieuws zich snel: ze moeten hier weg, het is niet veilig voor mediamensen. Taratuta heeft maar een paar uur om tassen in te pakken en met haar gezin te vluchten. Het wordt een one-way-ticket naar Azerbeidzjan, de enige kant die ze op kan. “Het was rommelig en snel”, vertelt Taratuta. “Maar we waren bang en het land verlaten was de grootste prioriteit.”

Inmiddels woont ze al ruim een jaar in Amsterdam, waarvandaan ze Wonderzine blijft maken – met teamleden over de hele EU verspreid. “Als je als mediaplatform door Rusland verboden wordt, moet je niet stoppen met schrijven”, pleit ze. “We raakten in één klap een groot deel van ons publiek kwijt, maar dankzij social media konden we door. Instagram is namelijk waanzinnig populair in Rusland, mensen scrollen écht de hele dag door.”

Daar is ze met Wonderzine gebruik van gaan maken: het platform bespreekt progressieve standpunten, maar op een aansprekende manier. “We maken menselijke verhalen, en kleden ons account glamoureus aan. Daardoor wíllen mensen ons volgen en worden onze onderwerpen fashionable. Zo willen we een steeds groter publiek aan het nadenken zetten.”

Wonderzine

Maar dat gaat niet zonder risico’s. Progressieve media worden extra goed in de gaten gehouden, blijkt ook uit de brief die de redactie van Wonderzine ontving vanuit de regering. “Het was een lijst van tien artikelen die hen niet aanstonden, en die dus de reden waren voor de blokkade”, vertelt Taratuta. “Ze lezen echt mee. En veel onderwerpen staan onder druk, ook zeker onze LHBTIQA+-verhalen. Het is verdrietig, want veel Russen zijn helemaal niet zo vijandelijk naar queer mensen. Het is echt de regering die deze haat voedt met hun wetten, het is handmade haat.”

Zo heeft Rusland sinds 2013 een wet die het verbiedt om informatie over homo- en biseksualiteit te delen met kinderen. Eind november 2022 werd deze wet uitgebreid naar alle leeftijden. Wie in overtreding is, loopt risico op een boete tussen de 6.000 en 80.000 euro. “Voor de oorlog met Oekraïne begon was het sociale klimaat iets zachter en durfden sommige activisten het aan om statements te maken, maar dat is nu verleden tijd”, aldus Taratuta. “Met de huidige hang naar traditioneel conservatisme, de nadruk op klassieke familiewaarden, wordt een heel grote groep Russen nog verder verdrukt.”

Huiselijk geweld

De regering heeft in die ‘klassieke familiewaarden’ een nieuwe manier gevonden om ook de vrijheden van vrouwen verder in te perken. Met het gezin als heilige graal wordt vrouwen verteld dat ze eigenlijk wel moeder horen te zijn op hun twintigste, dat carrière maken voor hen overbodig is en dat een scheiding te allen tijde vermeden moet worden. Zélfs als je fysiek of mentaal misbruikt wordt in deze relatie.

“Het idee is dat wat zich afspeelt tussen man en vrouw strikt privé is, het is niet de bedoeling dat dit in het openbaar besproken wordt”, vertelt Taratuta. Ook als het gaat om mishandeling. Idealiter wordt het rechtssysteem niet ‘belast’ met iets wat ’tussen man en vrouw opgelost moet worden’. “In Rusland kennen we zelfs de uitdrukking ‘Als hij je slaat, houdt hij van je'”, vertelt ze. “Het is door de jaren heen in de cultuur gebakken en daarom ook heel moeilijk tegen te gaan.”

Zorgwekkend: 1 op de 6 mannen onder de 50 jaar vindt geweld tegen vrouwen acceptabelLees ook

Wetswijziging

Door een wetswijziging in 2017 is huiselijk geweld in Rusland geen misdrijf meer, maar slechts een overtreding. Zijn er geen botten gebroken? Dan komt de dader er vaak wel vanaf met een boete van maximaal 30.000 Russische roebel (omgerekend zo’n 300 euro) of vijftien dagen administratieve hechtenis. Alleen ernstige gevallen kunnen voor de rechter verschijnen – maar vaak gebeurt dit niet. Het (vaak vrouwelijke) slachtoffer heeft namelijk geen recht op gratis juridische hulp. De dader wél, in het kader van onschuldpresumptie (dat je onschuldig bent tot het tegendeel in de rechtszaal bewezen is).

Voor veel vrouwen is het niet haalbaar voldoende bewijs te verzamelen en zich te laten representeren door een advocaat. Met veel zaken die bij de politie terechtkomen, gebeurt uiteindelijk niets. Mishandeling of misbruik gaat soms jarenlang door zonder dat de vrouw er iets tegen kan doen.

Complexe situaties

Betrouwbare cijfers zijn moeilijk te krijgen, maar de NOS meldt dat van de 40.000 Russische vrouwen die jaarlijks met huiselijk geweld te maken krijgen, er zo’n 13.000 overlijden. Ook de oorlog tussen Rusland en Oekraïne lijkt negatieve impact te hebben op de veiligheid van vrouwen. Taratuta: “Zo schreven we eerder al over vrouwen van wie de mannen terugkwamen van het front, gekweld door onverwerkte trauma’s.  Daar werden hun vrouwen slachtoffer van. Ze sloegen hen, mishandelden hen, waren soms zelfs niet eens goed aanspreekbaar meer. Sommige vrouwen waren te bang om te gaan slapen, uit angst voor hun eigen partner.”

“We deelden deze verhalen niet om een politiek punt over de oorlog te maken, maar om te laten zien hoe complex die situaties zijn. In dit geval ook voor de man, maar voornamelijk voor de vrouwen: financieel zijn ze afhankelijk, goede hulpverlening is moeilijk te vinden. Ze zitten vast, soms jarenlang. En die context wordt te vaak nog genegeerd in de rechtbank. Het grote probleem hier is de machtsbalans – díe moet veranderen.”

Zelfverdediging

Toch valt er voorzichtig ook goed nieuws te melden. Steeds meer van dit soort zaken halen het nieuws, waardoor er onder Russen een breder bewustzijn lijkt te ontstaan over de schaal waarop huiselijk geweld plaatsvindt. Denk aan de wijdverspreide zaak rond tienerzussen Krestina, Angelina en Maria, die in 2018 hun vader tijdens zijn slaap doodden met messteken. Hij onderwierp hen jarenlang aan fysiek en seksueel geweld, de zussen vertelden dat ze dit als enige uitweg zagen. Na maanden van protest tegen vervolging van het drietal, liet het Russische OM de aanklacht van moord vallen: wellicht was hier tóch sprake van zelfverdediging.

Novaja Gazeta en Mediazona, twee onafhankelijke Russische mediaplatformen, ontdekten dat dit bijzonder vaak het geval is. Ze onderzochten 4.000 strafvonnissen tussen 2016 en 2018, en zagen dat het bij 79 procent van de voor moord veroordeelde vrouwen eigenlijk niet ging om moord. Eigenlijk was er sprake van zelfverdediging tegen een agressieve partner of echtgenoot.

Familiedrama? Partnerdoding? Nee, noem het femicide: 'De rest is te verhullend'Lees ook

Online activisme

In 2020 haalde de Russische actrice Regina Todorenko de nationale kranten met haar uitspraak: ‘Je moet gestoord zijn om voor een camera te gaan staan en te zeggen: mijn man slaat me. Wat heb je gedaan dat hem ertoe bracht je te slaan?’. Voor Russische begrippen geen heel extreme quote, maar het leidde tot een grote tegenbeweging op social media: hoe háálde ze het in haar hoofd om vrouwen de schuld te geven? Na een publieke spijtbetuiging maakte Todorenko een ommekeer, en daarna zelfs een taboedoorbrekende documentaire over huiselijk geweld die miljoenen Russen bereikte.

Het zijn voorbeelden van een nieuw soort activisme dat vooral online opgestart en aangewakkerd wordt. Via influencers en hashtag-trends, maar ook via initiatieven zoals Wonderzine. “Was ons platform de eerste feministische, progressieve stem? Zeker niet”, vertelt Taratuta. “Maar ik denk wel dat we het eerste mainstream platform zijn dat hier zo open over praat. Dat draagt bij aan de bespreekbaarheid van die belangrijke thema’s. Dankzij social media bereiken we steeds vaker mensen buíten de progressieve kringen van Moskou en Sint-Petersburg.”

“Aan de ene kant lezen mensen het en zien ze dat ze niet alleen zijn, dat is ontzettend belangrijk. En aan de andere kant helpt het op groter niveau: mensen worden vaker aangesproken op hun gedrag, moeilijke gesprekken worden vaker gevoerd. Langzaam maar zeker zien we verandering.”

'Let op elkaar': Rijksoverheid spoort omstanders huiselijk geweld aan in actie te komenLees ook