Tijdens de Nationale Onderwijsweek ‘vieren we het onderwijs’. Maar niet iedereen feest mee. Duizenden Nederlandse kinderen gaan langdurig niet naar school. En voor thuiszittende kinderen is er vaak weinig perspectief.
LINDA. spreekt met kinderombudsvrouw Rotterdam-Rijnmond Stans Goudsmit, onderzoeker Bregtje Philippi en moeder Mayra*.
Mayra’s zoontje gaat altijd met plezier naar school – tot hij in groep drie komt. “Toen begonnen de problemen”, vertelt ze aan LINDA. “Hij kwam vaak gefrustreerd thuis. Op school wilde hij niet werken, luisterde hij niet naar de juf en liep hij regelmatig weg uit de klas. Niks of niemand kon tot hem doordringen. Op een gegeven moment was het zo erg dat ik bijna dagelijks werd gebeld met de vraag of ik hem kon komen ophalen. De juf wist ook niet hoe ze ermee moest omgaan. Als ik er thuis met hem over probeerde te praten, zei hij nooit wat er aan de hand was. Hij kropte alles op. Af en toe kwam dat er schreeuwend uit.”
Hij wordt aangemeld bij een instantie die verder onderzoek moet doen naar wat hij nodig heeft in de klas. Ondertussen komt hij maandenlang thuis te zitten. “De school stuurde wel huiswerk, maar dat was het. Ik kreeg geen updates over hoe nu verder. Dat frustreerde me. Toen ik na twee maanden op eigen houtje die externe organisatie belde, hoorde ik dat zijn aanmelding pas na de zomervakantie behandeld zou worden. De school had geen idee.”
De meeste recente cijfers over schoolverzuim van het Ministerie van Onderwijs gaan over schooljaar 2022/2023. Aan het begin van dat jaar waren er 13.707 leerplichtige kinderen die niet ingeschreven stonden bij een school of instelling, terwijl zij daar geen vrijstelling voor hadden. 5.514 van hen zaten langer dan drie maanden in die situatie. Daarnaast waren er 3.881 leerplichte kinderen die wél ingeschreven stonden op een school, maar daar minstens vier weken achtereen niet heen gingen. Voor 2.797 van hen gold dat langer dan drie maanden. In alle verzuimcategorieën was een stijging te zien ten opzichte van het jaar ervoor.
Het werkelijke aantal thuiszittende kinderen is vele malen groter. Kinderen die geoorloofd thuiszitten, worden namelijk niet geregistreerd, legt de Rotterdamse kinderombudsvrouw Stans Goudsmit uit. Zij komt jaarlijks in contact met enkele tientallen ouders wier kind langdurig thuiszit. “Maar lang niet iedereen weet ons natuurlijk te vinden”, zegt ze tegen LINDA.
Goudsmit is nu zes jaar kinderombudsvrouw in Rotterdam. Ze krijgt regelmatig klachten van ouders over dit onderwerp. “Dat aantal neemt niet af; het stijgt zelfs wat. En de situaties die binnenkomen zijn steeds schrijnender. Kinderen zitten gemiddeld bijvoorbeeld langer thuis en de oplossingen lijken verder weg. De maatschappelijke impact wordt dus steeds groter.”
Nederland telt 20.000 thuiszitters: 'Geen kind vindt het leuk om nergens bij te horen'
Voor de Rotterdamse kinderombudsvrouw en haar team genoeg reden om onderzoek te doen naar het onderwerp. Goudsmit en onderzoeker Philippi spraken ouders, kinderen en professionals in Rotterdam. “De kinderen in ons onderzoek zaten gemiddeld 15 maanden – geoorloofd – thuis. Een grote groep thuiszitters betreft hoogbegaafde kinderen. Er zijn ook kinderen die worden ziekgemeld omdat ze zorg nodig hebben en zij die wachten op een plek op het speciaal onderwijs, bijvoorbeeld vanwege ADHD of autisme. Maar in Rotterdam is de wachtlijst voor het speciaal onderwijs al snel één tot twee jaar. Als er al passend onderwijs is.”
Onderwijs is voor deze kinderen maar een deel van wat er wordt gemist, concludeert Philippi na de gesprekken. “Kinderen verliezen ook de sociale contacten die ze op school hadden, soms zelfs die in de buurt. Ze voelen zich eenzaam. En het heeft invloed op hun schermtijd. Die loopt enorm op. Het contrast tussen een kind met en zonder onderwijs is enorm. En hoe langer je thuiszit, hoe kleiner de kans op terugkomst naar school.”
Bovendien ervaren niet alleen thuiszittende kinderen zelf problemen. Goudsmit: “Als een kind thuis komt te zitten, heeft dat direct effect op hoe een gezin functioneert. Ouders laten hun kind meestal niet alleen. Daar zijn eerst vakantiedagen en speciaal verlof voor, maar dat heeft een houdbaarheidsdatum. Mensen gaan minder werken of worden ontslagen, verdienen daardoor minder en komen in de financiële problemen.”
“Het kan ook voor mentale problemen bij ouders zorgen”, voegt de kinderombudsvrouw toe. “Sommige professionals zeggen: we kennen moeders die elke dag blowen om hun kind met gedragsproblematiek aan te kunnen thuis.” Hele gezinnen raken erdoor ontwricht, concluderen de onderzoekers.
Steeds meer kinderen krijgen thuisonderwijs: 'Geen enkele school past bij hoe wij leven'
De periode waarin haar zoontje thuiszit, noemt ook Mayra ‘pittig’. “Ik ben geen juf en zo ziet mijn zoontje mij ook niet. Maar als moeder moest ik die taak wel ineens op me nemen, zonder dat ik daar vanuit school in begeleid werd. Werken kon ik ook niet, ik was de hele dag bij hem. Er wordt van ouders verwacht om een fikse draai aan hun dag te geven.”
“De school heeft nooit voorgesteld dat hij bijvoorbeeld heel even kon langskomen, al had dat volgens mij best gekund. En voor thuiszittende kinderen is er heel weinig geregeld”, vindt Mayra. “Het zou fijn zijn als er iets van opvang zou zijn, een soort dagbesteding – iets wat op een schoolsetting lijkt. Al is het maar een uur per dag. Nu werd hij vervreemd van school en voelde ik me ook aan mijn lot overgelaten. Je hebt totaal geen idee waar je kunt aankloppen voor hulp.”
Het komt vaker voor dat scholen weinig aandacht besteden aan een thuiszittend kind, weet Goudsmit. “Zodra een kind thuis komt te zitten, is er vaak geen contact meer met school. Er wordt dan niet meer naar hem of haar omgekeken. Bijna alle kinderen die we hebben gesproken geven aan dat ze thuis geen onderwijs krijgen. Daarin zijn scholen nalatig; die handelen in strijd met de kinderrechten. Kinderen hebben recht op (inclusief) onderwijs, zorg en het recht om gehoord te worden. Bij veel thuiszittende kinderen die wij hebben gesproken zijn die kinderrechten geschonden.”
De twee onderzoekers erkennen dat personeelstekort het scholen moeilijk maakt om veel individuele aandacht te geven. “Natuurlijk is dat lastig. Maar het gaat hier om kinderrechten. Die zijn vastgelegd in verdragen.” Scholen zijn verplicht om ook thuiszittende kinderen onderwijs geven, benadrukt de kinderombudsvrouw. “En dat gebeurt niet. Dat maakt dat kinderen niet alleen achterop, maar ook uit beeld raken. Dat sociale isolement raakt me. Uit beeld raken is zo ongeveer het ergste wat er kan gebeuren met een kind.”
Nederland schendt fundamentele kinderrechten: 'Kwetsbare kinderen worden onvoldoende opgevangen'
De kinderombudsvrouw denkt ook na over oplossingen voor het probleem. Er zijn meerdere manieren om uitval te voorkomen, denkt ze. “Er moet veel meer differentiatie komen in het onderwijs. Veel kinderen zeiden: acht uur stilzitten, zoiets past niet bij mij. We zien onderwijs vaak als iets wat altijd verbonden is aan een school – dat is zelfs vastgelegd in de wet -, maar het kan heus ook op andere manieren. Het recht op inclusief onderwijs verplicht scholen om hier werk van te maken.”
In Rotterdam is er bijvoorbeeld een school die ook digitaal onderwijs aanbiedt. “Zij bieden elk kind de mogelijkheid om standaard één dag per week thuis onderwijs te volgen. Dat kan er al voor zorgen dat jongeren uitgeruster zijn en minder snel uitvallen. Digitaal onderwijs is voor een deel van de kinderen echt een uitkomst, dat moet meer verankerd worden in het systeem. Net als zorg in de school, trouwens. Als we de schotten tussen zorg en onderwijs afbreken, vallen kinderen minder snel uit omdat ze zorg nodig hebben.”
Scholen leunen nu naar achteren als er zorg moet worden verleend aan kinderen, zien Goudsmit en Philippi. “Dat wordt ‘zorg voorliggend’ genoemd. Maar het recht op onderwijs en het recht op zorg bestaan náást elkaar, niet achter elkaar.”
Daarnaast moeten scholen thuiszitters actief betrekken bij keuzes die er over hen gemaakt worden en moet beter gecontroleerd worden of scholen ook onderwijs geven aan thuiszitters, vinden de onderzoekers. Ook belangrijk: het voorlichten van ouders en professionals. “Zelfs professionals zijn niet altijd bekend met de opties voor thuiszittende kinderen”, aldus Philippi. “Zij zijn soms maanden aan het bellen in een zoektocht naar scholen of jeugdhulp. Dat geldt ook voor ouders, die al genoeg op hun bord hebben. Zeker ouders die het systeem niet kennen of de Nederlandse taal niet machtig zijn, hebben een enorme achterstand.”
De eerste resultaten van het onderzoek worden vandaag gepubliceerd. Alles daarover vind je op de website van de ombudsvrouw Rotterdam-Rijnmond. Daarna zetten de kinderombudsvrouw en haar team zich ervoor in dat hun aanbevelingen daadwerkelijk worden opgevolgd. “De schaarste in personeel en de wachtlijsten in de zorg zijn niet van de ene op de andere dag opgelost. Daarom moeten we in gesprek blijven.”
Wie staat er na de zomer voor de klas? Duizenden vacatures nog niet opgevuld
In overleg gaat Mayra’s zoontje sinds de zomervakantie weer naar school. “Dat lijkt tot nu toe goed te gaan, hij gaat weer met plezier”, ziet ze. “Ik denk dat de zomervakantie hem goed heeft gedaan. Als het goed is, krijgt hij dit jaar ook extra begeleiding. Ik hoop echt dat het dit jaar niet zo ver hoeft te komen dat hij weer thuis komt te zitten.”
* Mayra vertelt haar verhaal anoniem. Haar echte naam is bekend bij de redactie.
Aantal leerplichtige jongeren dat thuiszit zeer zorgwekkend
